Frjáls þjóð - 21.06.1958, Qupperneq 5

FRJALS patjÐ
- ^Cauqarcla
uqara.aai.nn
21.
jum
1958
Mogens Chr. NörJund :
IIjá k.oi*l€.sE4BirðaritieiiiiMiM
í §uðnr-Poi*tiiiíal
¥fyrir nokkru bar Portúgal dálítið á góma i frétt-
uin. Þá höfðu „forsetakosningar“ farið fram i
landiiiu, og frambjóðandi einræðisherrans Salazars,
auðvitað borið sigur úr býtum, enda fengu andstæð-
ingar hans varla að heyja neina kosningabaráittu og
talning alkvæða var framkvæmd af triinaðarmönn-
um stjórnarinnar einum fyrir luktum dyrum. — Hér
verður nokkuð sagt frá Ufi og háttum alþýðufólks
í Portúgal.
hvildar, áður en þeir hurfu aít-
ur til vinnu. Sumir þeirra sveifl-
uðu sér upp í tré. Ég spurði ung-
an mann, hvað þeir væru að
gera uppi í trjánum, því að ég
varð þess ekki var, að þeir
kæmu niður aftur.
Korkekrurnar uxu báðum
megin við veginn. Skógurinn
náði langt upp í hlíðina vinstra
megin við okkur og niður í dal-
inn til hægri. Alls staðar ske'in
í hvíta stofna, sem búið var að
íletta af berkinum að hálfu
leyti.
Allt í einu komum við að
stóru rjóðri við veginn. Þar
brunnu eldar á fimm eða sex
stöðum, og grannar reykjarsúl-
ur lyppuðust upp í loftið í logn-
kyrrðinni. Kringum þá voru
karlar og konur, dökkhært fólk
og útitekið. Konurnar sýsluðu
við mat, en karlmennirnir lágu
endilangir í skugga hinna stór-
vöxnu eika og biðu þess, að
þeim væri færður málsverð-
urinn.
T^etta fólk kallaði til okkar,
og við námum staðar. Okk-
ur var boðið að matast, og þeg-
ar við nálguðumst eldstæðin,
lagði á móti okkur sterkan þef
úr einkennilegum, keilumynd-
uðum pottum, er héngu á fork-
um í bastreipi. Lotin, smávax-
in kerling brosti til okkar tann-
lausum munni og benti okkur
að koma nær. Síðan hrærði hún
dálítið í pottinum sínum, brá
skeið í súpuna og smakkaði á
henni.
Mig sveið í munn og kok, er
ég fór að borða þessa þefmiklu
súpu. En ég gerði mér far um
að láta sem mér þætti hún góð.
Skeggjaðir menn röðuðu sér í
kringum okkur, ráku brauðbita
niður í súpuna og sugu þá síð-
an og smjöttuðu ákaft. Við og
við bunuðu þeir úr sér setningu
og setningu á portúgölsku.
T-^etta voru korkskurðarmenn
"*• úr þorpum og bæjum í ná-
grenninu. Á sumrin, þegar
korknum er flett af korkeik-
'inni, flykkjast allir, sem vettl-
ingi valda, út í skógana. Þess á
milli vinnur þetta fólk aðra
vinnu, er til fellur. Við kork-
skurðinn hefur það hvorki með
sér tjald né annað sér til skjóls
um nætur, heldur sefur það und
ir berum himni uppi í sjálfum
korkeikunum. Á sumrin rignir
nær aldrei í Suður-Portúgal, og
sjaldan verður kaldara um næt-
ur en þægilegt sé.
Korkskurðarmennirnijr lifa
mjög frumstæðu lífi. Nær allt,
sem þeir nota, er búið til úti í
sjálfum korkskógunum. Pott-
ana, sem súpan er í, hola þeir
úr trjábútum, og bastreipið er
fléttað úr þráðum, sem eru inn-
an undir berki korkeikanna.
Þegar við höfðum matazt, risu
karlmennirnir á fætur, lang-
geispuðu, kveiktu sér í sígar-
ettu og lögðust til svefns og
17'yrir tvö hundruð árum var líka búnar til einangrunarplöÞ-
korkurinn ekki jafneftir- ur úr korki og margir hlutir
sóttur og nú. Þá fór fólk í eik- aðrir.
arskógana til þess að safna hnot-' í korkauðugustu héruðum S
um handa svínum sínum — fór Portúgal hefur korkurinn sett
á hnotskóg í bókstaflegri merk- svo mark sitt á daglegt líf, að
ingu. En þegar korkurinn varð tála mætti um korkmenningu.
eftirsótt vara í mörgum lönd- í portúgölskum bæjum er kork-
urn, hófst umfangsmikill kork- ur notaður í húsgögn í síaukn-
skurður í Portúgal. Korkurinn um mæli. Þar eru skápar, kist-
var mikilvægasta útflutnings-1 ur og skrín úr korki, flugur eru
vara landsmanna, ásamt sard- veiddar í ofurlitlar gildrur úr
ínum. Sérstaklega hefur mjög korki, utan húss eru býkúpur
verið sótzt eftir korkinum í úr korki, og í eldhúsinu eru
stórstyrjöldum þessarar aldarJ matvæli í öskum og trogum úr
því að hann mátti nota í stað korki. Verkamenn í skógura
ýmiss konar vöru, er ekki var úti bera farangur sinn í skrepp-
fáanleg. j um úr korki, og axlabönd þeirra
Korkeikin er fallegt tré með eru úr þráðum af korkeikinni.
afar stóra laufkrónu. Af henni
eru tvö afbrigði, og fellir annað
lauf á haustin, en hitf er sí-
grænt. Fyrr meir óx korkeik-
in á miklu stærri svæðum í
Portúgal en nú er. Þá voru mikl-
ir eikarskógar í Norður-Portú-
gal, þar sem nú eru aðeins eftir
fáir og strjálir lundir.
í fylkjunum Alentjó og Al-
garve eru enn miklir eikarskóg-
ar. Trén þrífast bezt í magurri
— Þeir hafa skriðið í bólið,
sagði pilturinn. Við búum okk-
ur til svefnstaði uppi í greinun-
um, því að þar er þurrt og
minna um skoi'kvikindi en niðri
á jörðinni. Komdu með mér
upp, ef þig langar til þess að
sjá þetta.
Ég sló ekki hendinni á móti
því að sjá, hvei'nig menn
byggju um sig í trjánum. Pilt-
urinn sveiflaði sér léttilega
grein af grein, og ég silaðist á
eftir honum, klaufskur í hreyf-
ingum ög ragur. Loks kom ég
þar, sem maður lá á milli
tveggja greina og reykti sígar-
ettu. Undir sér hafði hann stórt
korkflykki, er fest var á milli
greinanna, og annað hafði hann
vafið saman og stungið undir
höfuðið. Ég sá, að hann geymdi
tóbak og eldspýtur inni í því.
TK orkeikina er ekki hægt að
birkja nema áttunda eða
níunda hvert ár. Við kork-
skurðinn er byrjað á því að
höggva hring um stofninn rétt
við jöi'ðina og síðan annan hálf-
um metra ofar. Við þessa vinnu
eru notaðar lágskeftar axir.
jörð, helzt þar sem mkið er um1 Síðan er berkinum flett af með
veði'aðan gneis og granít, en1 meitli. Börkurinn er aðeins
sjaldan hærra til fjalla en um hirtur af sjálfum bolnxrm og
sex hundruð meti'a yfir sjávar-^ gildustu gi'einunum, þar sem
mál. í Alsír og Marokkó eru aft- J hann er 5—10 sentímeti'ar á
ur á móti korkskógar allt upp þykkt.
í þrettán hundruð metra hæð. I Korkskurðarmennirnir gera
Koi’kurinn er léttur, en eigi að ekki miklar kröfur til lífsins og
síður er ársframleiðslan í Poftú-1 gæða þess. En þeir eru léttlynd-
gal 150 þúsund lestir. Frá Spáni,ir °S glaðværir eins og Suður-
koma sjötíu þúsund lestir og landabúum er tamt. Þeir
mikið magn frá Alsír og Mar-
okkó.
Það eru einkum iðnaðarþjóð-
ir Evrópu og Bandaríkjamenn,
er kaupa korkinn, og í heims-
I styi’jöldinni síðari var hann
mjög notaður í stað gúms, er
Japanir höfðu hernumið gúm-
ekrurnar á Malakkaskaga og í
Indónesíu.
T Portúgal hefur að sjálf-
sögðu risið upp iðnaður, sem
byggist á korkvinnslu. Þar eru
verksmiðjur, sem sinna því
einu að búa til svo litla hluti
sem flöskutappa, en þar eru
skemmtu sér vel við það, hve
við, langferðamennii’nir, viss-
um lítið um koi'k. Gamall og
hrukkóttur maður með greind-
ai'legt augnaráð sagði, að þeim,
sem lengi hefði unnið við kork-
skurð, veitti ekki erfitt að á-
kvai’ða, til hvers korkurinn
væri hentastur.
— Sjáið þið hér, sagði hann
og benti á stóran haug af koi’kL
Hér er koi'kur, sem er venju
fremur Ijós, léttur og þéttur.
Úr slíkum korki eru búnir til
tappar — í tappa dugar aðeins
bezti korkur.
Hann sveiflaði hendinni og
strauk blökkum vísifingri yfir
Framh. á 7. síðu.
þess að sanna óviðkomandi
peningastofnun, að um arð-
vænt fyrirtæki sé að ræða og
undir sæmilegi’i stjói'n, þótt til
væri ráðizt. Nú skyldi samt
eiga að hefja þetta verk eða
annað tilsvarandi — og það er
vist, að án slíks verður ekki lif-
að á Islandi næsta mannsaldur
af þeim, sem hér hljóta að
fæðast á þeim tíma til viðbótar
við þá, sem nú þegar neyta hér
matar — og er þá ýmissa ráða
leitandi til að fá til fé það, sem
áður var talið, að ekki yrði
gripið upp í einni hrúgu,
og er sá tilgangur greinar
þessarar að gera höfundi
hennar og þeim, er ekki vita
betur en hann, að Ijósari
helztu framkvæmdaleiðir
þjóðarinnar, ef þá yrði af
meiri réttsýni á eitthvert
mál litið en annars, og er þá
fyrst að athuga hverjar séu
fjáröflunarleiðir innanlands
ef í fjárfrek fyrirtæki þyrfti
að ráðast. Úrræðin til fjár-
öflunar erlendis: stjórnar-
sníkjur og ríkisáhyrgðir þarf
ekki að minna á. Þau hafa
minnt á sig sjálf að þessu.
•
A uðveldast væri, ef fé fynd-
ist hjá einstaklingi, að
semja við einn innlendan borg-
ara um að vinna vei'kið, en því
hefur verið slegið fram hér að
framan, að slíkur einstaklingur
muni ekki vera til. Nú má þessi
fullyrðing reynast ósönn, eins
og getgátum hættir til, en hún
er það þá einungis fyrir þá sök,
að hinn auðugi gjaldþegn hef-
ur falsað svo framtal sitt, að
auður hans er í raun miklu
meii’i en skýrslur sýna. Hann
er þá, ef svo reynist, sannaður
að vera afbrotamaður og of ó-
hlutvandur til að fá að halda
og ráða því fé, sem hann hefur,
þar sem undandráttur er sak-
arefni. Enn fremur er honum
ósleppandi að auknum áhrifum
á margra manna hag, manni,
sem ekki hlýðir lögum lands
síns. Kæmi þá til greina hluta-
fjársöfnun, og mætti þá svo
fara, ef saman kæmu efni
mai'gra, að til nokkurs hi'ykkju.
Talandi væri einnig um ríkis-
ábyi’gð á innlendum eða er-
lendum lánum til einstaklinga
eða félaga, um þjóðnýtingu og
um þann félagsskap, sem sker
sig úr um tilgang og form, sam-
vinnufélagsskapinn, og er í
áliti hjá sumum, en hataður af
öðrum.
®
eim, sem mjög- er annt um
einstakiingsframtak eins
eða fárra saman, mun verða
minnissamt það einræði bæjar-
félaga og fleiri að útvega sér
lán — gjarnan ei’lendis — með
ríkisábyrgð. Er það ráð marg-
prófað og er þó vægast sagt
tvísýnn gæfuvegur nema þá
helzt til alþjóðnýttra hluta,
þar sem skaðinn skellur á öðr-
um aðila en ráðamanni sjálfum,
ef að skaða verður, en mjög
margir draga í efa umhyggju
starfsmanna fyrir hag vinnu-
veitenda. Ábyrgðaraðili hefur
hins vegar örðugar leiðir eða
engar til að fylgjast með
reksti’i og verja rétt sinn og
hag nema alþjóðnýtt sé fyrir-
tækið og undir eftirliti. Þá kem-
ur þó hvort tveggja í einn sjóð
tap og gróði. í hinu tilfellinu
hefur lántakandinn hagnaðinn,
ef hann verður einhver, en rík-
ið skaðann, éf að honum dreg-
ur, og freistar það miður en
skyldi til varkái’ni í fyrirtækj-
um þeim, sem komizt hafa í
slíkar aðstæður. Gerast þess
dæmi of oft, að ábyrgðarlitlir
gapuxar hlaupi með stórfé
burtu frá lánsstofnunum og
borgi aldrei. Þarf várla að telja
með ártali og dagsetningu töp
banka og sjóða, sem kastað
hafa fé í ótraust fyrirtæki, oft-
ast við sjó, og væi'i skiljanlegt,
hefði þangað þótt skaða að
sækja. En á meðan bankar hafa
stórtapað lánum, hefur þjóðar-
eignin aukizt að krónutölu, svo
að ótrúlegt má virðast, og mun
enginn telja, að það sé allt ein-
tómur skráningarmunur, þótt
lækkað hafi kaupmáttur krón-
unnar að vísu. En lántökur slík-
ar, sem getið er hér að framan,
hafa helzt til oft flotazt refsinga
laust og ala þær vel upp þann
hugsunarhátt að hætta á sem
flest, þvi að annarra sé skaðinn
og ábyi'gðin, ef til kæmi.
•
essi áðurtalda atburðarás
getur jafnvel gei’zt, þótt
um hlutafélög sé að ræða. Fjöl-
skyldu- eða kunningjaklíka á
þar oft auðvelt með að ná völd-
um, þótt lítinn hluta stofnfjár
hafi hún lagt fram. Að þeim
sigri unnum er félagsstjórn
auðvelt að ráða starfsmenn með
svo háu kaupi sumra eða allra,
að til þeirra renni aliur gróði
fyi'irtækisins, kannske jafnvel
kúfurinn af hlutafjái’eign valda
lausra meðlima einnig, og eru
þá — ef svo fer — mjólkaðir
báðir júgurhelmingar þeirrar
Auðhumlu, að minnsta kosti ef
stjórn og vandamenn hennar
sitja í hálaunastörfunum flest-
um eða öllum,
enda mun ekki dæmalattst,
að fyrirtæki hafi farið á
hausinn, en forstjóri komið
úr kollsiglingunni löðraftur
í gulli og stálsleginn t.íl
næstu tilraunar, eins ©g
kunnugt er um næg dæmí
manna, sem orðið lxafa gjald-
þrota með eigin fyrirtæki, en
konur beirra og börn staðið
utan við íklædd auði og mun-
aði, dregnum út úr tapsfyr-
irtækinu og töpuðum réttum
eigendum og ábyrgðarmönn-
um, hverjir sem eru.
Að þetta sé ekki rætnistil-
búningur illviljaðs einstaklings,
má sjá á þeim dæmum um
vei'kið, sem hver og einn hefur
í grennd sinni auk endurtek-
Framhald á 7. síðu