Frjáls þjóð - 10.01.1959, Blaðsíða 4

oCautjardacfcnn 10. janúui' 1959 — FRJÁLS Þ JDÐ
Holdsveiki brúðguminn af Galmaströnd
Jm miðbik nítjándu aldar
bjuggu á Galmaströnd við
Eyjaf(jörð rpskin hjón, Sigurður
Pálsson og Sigríður Oddsdóttir,
bæði upprunnin í Svarfaðardal.
Sigurður var tvíkvæntur og
átti af fyrra hjónabandi son, Jón
að nafni. Hann var hraustmenni
kallaður og góður sjómaður,
enda var hann mjög við róðra.
Fátækt var þetta fólk og bjó
á rýrðarkoti, Syðra-Kamphóli,
skammt frá Fagraskógi. Þar
var um skeið hjá þeim feðgum
stúlka, ættuð úr Skagafirði,
Sigríður Jónsdóttir, er Jón
Jagði hug á. Datt honum í hug
að kvænast henni, enda var
hann þá kominn talsvert á þrí-
tugsaldur. Bar eitt sinn svo til,
að hann varð samferða séra
Þórði Þórðarsyni á Hofi, og hóf
hann þá máls á því, að sig lang-
aði til þess að eiga Sigríði, og
leitaði eftir því við prest, hvern-
ig honum litist á, að hann festi
ráð sitt. Séra Þórður kvað hann
heldur fátækan til þess að
kvænast, og féllst Jóni hugur
við þessar undirtektir. Eftir
samræður sínar við prestinn
virtist honum Sigríður ekki eig-
andi sökum fátæktar, og myndi
hið mesta óráð að binda trúss
við snautt fólk. Fórst það svo
fýi'ir, að hann ætti Sigríði. Hins
vegar gat hann barn með henni
á þessum misserum.
Þannig sagði Jón söguna
sjálfur. Séra Þórður greindi dá-
lítið öðruvísi frá. Hann kvað
Jón hafa verið búinn að fá sér
svaramenn, en þegar það barst
presti til eyrna litlu síðar, að
holdsveiki kynni að vera að
byrja i Jóni, sagðist hann hafa
neitað að framkvæma hjóna-
vigsluna, nema brúðguminn
fengi um það vottorð frá lækni,
að hann væri heilbrigður. Þá
hefði Jón hætt við að kvænast
og aldrei framar á það minnzt
við sig.
T Tpp úr 1860 réðst Jón í
^ vinnumennsku út í Svarf-
aðardai, og þar kemst hann i
kynni við stúlku, er Margrét
hét, dóttur Gísla Arnbjörns-
sonar á Klaufabrekkum. Sum-
arið 1866 voru þau bæði vinnu-
hjú að Urðum i Svarfaðardal
. hjá Jóhannesi bónda Halldórs-
syni, og þetta sumar fæddi
Margrét Jóni barn. Þá var séra
Jón B. Thorarensen prestur á
Tjörn á Svarfaðardal, og 24.;
október um haustið gaf hann'
þau Jón Sigurðsson og Margréti
saman í Urðakirkju. Má vera,
að það hafi verið gert að frum-
kvæði brúðhjónanna sjálfra,
þótt efni Margrétar hafi tæp-
lega verið meiri en Sigríðar, en
hitt væri líka hægt að ímynda
sér, að einhverjir aðrir hafi
stutt að því. Gat hvort tveggja
valdið — almenn siðavendni
fyrirmanna á þessum slóðum og
1 ótti við það, að börn Jóns lentu'
á sveitinni. Sjálfur átti hann
'sveitfesti í Arnarneshreppi, og'
já þeirri sveit hlutu hóónabands-'
börn hans því að lenda.
Um þessar mundir var Jón
Jónsson, bóndi á Þrastar-
hóli, hreppstjóri og fyrirmað-
ur í Arnarneshreppi. Hann
frétti fljótt, hvað gerzt hafði í
Urðakirkju, og þóttu honum
iþað viðsjárverð tíðindi. Er eins
j og hann hafi þegar grunað, að
j leikurinn hafi verið til þess
I gerður að koma sveitarþyngsl-
1 um á Arnarneshrepp. Hér var
þó úr vöndu að ráða, og hrepp-
stjórinn sjálfur heilsuveill um
þessar mundir. Ekki lét hann
það þó slæva umhyggju sína
fyrir sveit sinni og hennar hag.
Rifjast nú upp fyrir Jóni hrepp-
stjóra, að nafni hans hafði fyrir
nokkrum árum verið haldinn
einhverjum kvilla og jafnvel
komið upp orðrómur um það, að
hann kynni að vera sýktur
af holdsveiki. Ef rök voru fyr-
ir því, hafði presturinn gerzt
sekur um embættisglöp, því að
sá maður, sem holdsveikur var,
mátti ekki ganga að eiga konu.
Þetta hálmstrá greip Jón á
Þrastarhóli og leitaði þegar á
náðir amtmannsins á Möðru-
völlum, Péturs Havsteins. Amt-
maður sneri sér til Ólafs Thor-
arensens læknis, sem einnig
var búsettur í hreppnum. Ekki
fyrirskipaði hann honum að
skoða Jón Sigurðsson, eins og’
vafningaminnst hefði virzt og
öruggast til úrskurðar í þessu
máli, heldur fékk hjá honum
yfirlýsingu þess efnis, - er af
mátti ráða, að dómi amtmanns
sjálfs, að Jón hefði verið holds-
veikur, þegar hann var á Syðra-
Kamphóli.
Ungmennafélagar
og aðrir velunnarar, sem búa í nánd við leikvang
Ungmennafélags Reykjavíkur í Laugardal við
Holtaveg eru sérstaklega beiðnir vinsamlegast að
vinna vel fyrir leikvangshappdrættið, svo hægt
verði að hefja knattspyrnunámskeið, æfingar og
kennslu á leikvanginum í vor.
Drætti happdrættisins varð að fresta til 25. júní'
í vor.
Vinningurinn cr VOLGA-bifreið.
U. M. F. R.
Um þessar mundir var Stefán
Thorarensen sýslumaður í
Ej-jafjarðarsýslu og bæjarfó-
geti á Akureyri. Hann var bróð-
ursonur Ólafs læknis, og var
lítil vinátta með þeim amt-
manni og sýslumanni, enda
andaði jafnan köldu um hefðar-
tind amtmannsembættisins í
tíð Péturs Havsteins. Skrifaði
amtmaður Stefáni bréf seint í
nóvembermánuði og tjáði hon-
um, að Jón á Þrastarhóli hefði
*
borið sig upp undan hjónabandi
Jóns Sigurðssonar, er sveitfesti
ætti í Arnarneshreppi og grun-
ur léki á, að væri holdsveikur.
„Þar eð það er næsta voðalegt
fyrir hina komandi kynslóð, ef
prestur ófyrirsyr^u, gagnstætt
skyldu sinni, hefur gefið mann
í hjónaband, sem ekki alls fyrir
löngu, að almenningsrómi, hafði
einkenni holdsveiki, án þess að
leita vitnisburðar hlutaðeigandi
læknis, um að hann þegar væri
orðinn laus við þessa veiki, verð
ég hér með þénustusamlegast
að mæla svo fyrir, að þér, herra
sýslumaður, „stingið því ekki
undir höfuð yðar“ strax sem
færð batnar að rannsaka þetta
mál með réttarprófi, en berist
böndin að presti með tilliti til
giftingar hins holdsveika
manns, mun málið eftir eðli
sínu eiga að koma fyrir pró-
fastsdóm.“
í þessu bréfi er, eins og sjá
mó, fólgin aðdróttun til sýslu-
manns um það, að hann svæfi
mál, og þau ummæli, sem að
því lúta, einkennd með gæsar-
löppum, svo að sýslumanni
skytist ekki yfir skensið. Um
svipað leyti skrifaði amtmaður
líka Stefáni annað bréf, þar sem
hann ávítaði hann þunglega
fyrir að hefja réttarpróf og láta
mál síðan niður falla í miðjum
klíðum, án þess að gera sér
grein fyrir endalokum þeirra.
En Stefán sýslumaður var mað-
ur værukær og enginn skörung-
ur, og amtmaður var aðfara-
mikill dugnaðarmaður, eftir-
gangssamur mjög' og heiftúðug-
ur í garð óvina sinna, er urðu
margir, áður en lauk.
Stefáni hafa vafalaust sviðið
hnútur þær, sem amtmaður
hafði á lofti, og þótt dylgjur
hans óviðurkvæmilegar. Sjálfur
hafði hann um hríð gegnt amt-
mannsembætti í forföllum Pét-
urs Plavsteins, og af þeim ástæð-
um kann honum að hafa þótt
enn sárara, að amtmaður setti
sig á svo háan hest gagnvart
honum. í öðru lagi var honum
mjög óljúft að ómaka sig í aðr-
ar svéitir í vondri vetrartíð út
af þessu máli, og það því frem-
ur sem honum bárust þær sagn-
ir, að engin hæfa væí’i í því, að
Jón væri hold^veikur. Fór hann
því hvergi um sinn, en afsakaði
sig við amtmann með-því, að
snjóþyngsli væru svo mikil, að
ekki væri fært á hestum um
útsveitir héraðsins, en dýrt fyr-
ir jafnaðarsjóð amtsins, sem
sennilega yrði að borga kostn-
aðinn, að manna bát handa sér,
ef hann ætti að fara sjóveg. Vék
hann þvi undir úrskurð amt-
manns, hvað gera skyldi,_ ef' því smyrsl hjá Ágústi kákara
hann kæmist ekki landleiðina á Hrísum og séra Þorsteini
fyrir hátíðar. Pálssyni á Hálsi í Fnjóskadal
og bathað af þeim. Jóhannes
bóndi á Urðum sagðist aldrei
Pétur Havstein svaraði með hafa heyrt þess getið, að Jón
þjósti. Virðist hann draga hefði fengið holdsveiki né séð
í efa, að snjóþyngsli séu eins1 nein merki þess á honum. Skoð-
mikil út með firðinum og'aði sýslumaður síðan Jón, á-
sýslumaður taldi, en sagði þó! samt þingvitnunum, og gat eng-
öðrum þræði, að ekki væri það | inn séð nein merki vanheilsu- á
skipun sín, að hann færi fyrih honum.
hátíðar. „Fyrir þessa sök skalj Þetta nægði þó alls ekki. Dag-
ég hér með þénustusamlega inn eftir var séra Jón Thorar-
benda yður til, að ég að vísu
hef boðið yður strax eftir há-
tiðar að taka fyrir giftingar-
mál Jóns Sigurðssonar, sem
ensen á Tjörn kvaddur fyrir
rétt, en hann svaraði spurning-
um sýslumanns á sömu lund og'
Jóhannes á Urðum. Sagðist
eftir skýrslu læknisins hefur! hann hafa þekkt Jón þau ár, er
áður haft einkenni holdsveik-j hann hefði verið í Svarfaðardal,
innar, en ekki skipað yður’ °S aetíð talið hann hraustmenni,
sjálfum að rannsaka, hvort Jón! enda væri hann sífellt í sjó-
Sigurðsson væri eða hefði útlit ferðum, er sízt hentuðu holds-
til að vera holdsveikur, sem yð- j veikum mönnum.
ur víst mun vera ofvaxið verk.“| Þriðja daginn var réttur sett-
Þetta þótti amtmanni þó ekki ur að Hofi í Hörgárdal og séra
næg ádrepa, ásamt nokkrum Þórður Þórðarson yfirheyrður.
Hann taldi sig hafa heyrt kvitt
um það fyrir sjö árum, að Jón
væri með sár á fótum og grun-
„Með tilliti til þess, að rit- hr léki á, að holdsveiki væri að
villur ekki ósjaldan(!) eiga sér' koma fram á honum. Hefði
stað í bréfum yðar til amtsins,' hann Þa ekki viljað gifta hann,
verð ég að leiða athuga yðar!nema hann aflaði sér læknis-
að því, að hver embættismað-! vottorðs um það, að hann væri
sem nokkuð vill vanda verk' elíhi holdsveikur.
fleiri hnýfilyrðum, því að bréf-
ið endar hann með þessum orð-
um:
ur,
sín, lætur aldrei undir höfuð
leggfast að lesa eða láta þera
saman við uppkastið hrein-
Þ
essu næst gerðist það, að
skrifuð bréf sín, áður en hann mt gýslumaður sneri sér til
sendir þau frá sér. ‘ j QiafSj samkvæmt fyrirmælum
Stefán sýslumaður þráast amfmanns, og bað hann að fara
enn við og hafði kvartað um það( út að Urðum og skoða Jón, áð-
við Jón á Þrastarhóli, að hann ur en hann færi að heiman til
vissi ekki, hvar Jón Sigurðs- sj01-óðra. Þeim tilmælum neit-
son væri. Amtmaður frétti þetta aði ólafur þó og bar við heilsu-
og lét ekki dragast að veita, feySli en sýslumaður taldi sig
honum áminningu fyrir slíkt ekkl hafa vald til þess að skipa
úrræðaleysi: Jóni að taka sér ferð á hendur
,.Þó mér þyki næsta óskilj- tii læknisins. Fórst læknisskoð-
anlegt, að þér, herra sýslumað- unin þvi fyrir
ur, hefðuð ekki getað, jafnvelj yar nú þetta mai látið kyrrt
einungis með því að spyrjast lfggja. um hrið. En þá kom upp
fyrir hér í bænum, hvar hinnjs^ orðromur) að Sigurður, fað-
holdsveiki Jón Sigurðsson er ir jonS) væri holdsveikur. Varð
niðuikominn, þá samt tiikynn-, gtefán sýslumaður enn að fara
ist yður hér með þénustusam-; ^ stúfana að skipan amtmanns,
legast, út af bréfi yðar frá í Qg iút þann stefna nokkrum
gær . . ., að hinn umræddi Jón vitnum að Arnarnesi 31. maí
er til heimilis að Urðum í Valla-. um vorið yar þa komið á þær
hieppi og presturinn séra Jón stoðvar! þar sem mönnum var
B. Thorarensen hefur
hann í hjónaband.“
gefið
Þ
essar brýningar og aðrar
mest í mun að leiða líkur að
því, að hjónaband Jóns Sigurðs-
sonar væri ólöglegt og spyrna
gegn því, að börn hans yrðu
hreppsbúum til þyngsla. Jón
fleiri báru ekki skjótari | Flóventsson á Skriðulandi sagð-
ist líka vita til þess, að einhver
óhreysti hefði verið í Jóni, þeg-
ar hann var unglingur, og
seinna hefði hann fengið kláða
á hendur og fætur. Hann sagðist
árangur en svo, að Stefán sýslu-
maður hóf rannsókn sína fvrst
um miðjan marzmánuð. Var
hann þá kominn út að Urðum
og yfirheyrði Jón sjálfan og
Jóhannes bóndcx. Jón harðneit- einnig hafa komizt að því, að
aði því, að hann hefði nokkurn
tima fengið meðöl gegn holds-
veiki hjá Ólafi lækni, en hins
vegar hefði hann einu sinni
haft útslátt á fæti og fengið við
faðir hans hefði verið með
hreistur á höndum og fótum.
Hefði hann verið hálfhræddur
um, að þetta kynni að vera
Framli. á 6. siðu.
Tilkymning
Að gefnu tilefni viljum vér hcr með benda heiðruð-
um viðskiptavinum vorum á, að vér berum ekki
ábyrgð á skemmdum vcgna frosta, á vörum sem
liggja 1 vörugeym.sluhúsum félagsins,
II.F. EIMSKIFAFÉLAG ÍSLANDS.