Frjáls þjóð - 30.09.1961, Blaðsíða 2

mmbb mmmm
Sú einkennilega liégilja hef-
ur ioðað við ieikhúsið frá því
400 f. Krist og frám á þennan
dag, að leikrit þurfi að íklæð-
ast scrstöku formi, sem Ar-
estóteles lieitinn skilgreindi á
sínum tíma.
Auðvitað hefur þessu verið
andmælt lcröftuglega, og hef-
ur þeim andmælum fjölgað
mjög í seinni lið, en samt sem
áður eru þeir tiltölulega fáir,
sem virðast hafa manndóm
eða hæfileika til að kanna nýj-
ar leiðir í leikritun að nokkru
gagni. Ilins vegar rekst mað-
ur oft á leikrit, sem eru nýstár-
leg á yfirborðinu, en undir
niðri lítið annað en gamalt
þrugl, þ. e. a. s. gömul kona i
skjört og með lúperað hár.
Sá aridmælendanna, sem
varð rriest áork-að í að opna
leiklistinni nýjan farveg, var
þjóðverjinn Bert Brecht. I.eik-
Jiús sitt riefndi liann epískt, m.
a. til að leggja áliérzlu á and-
öddur Björnsscíi:
Sílari greia
i
stöðu sina við gánila dramá-
tíska formið. lín þó að kenn-
ingar Brechts séu góðar og
gildar svo l'dnj>t sem þær ná,
eru þær mjög eintrjáningsleg-
ar. Það er í rauninni ástæðu-
laust að burtkasta gömlum
verðmætum þótt ný séu sköp-
uð, í heiminum er rúm fyrir
allt gott. Hins vegar er ekki
vanþörf á að endurskoða og
g-agnrýna þá leiklist, sem bygg-
ist á aldagamalli formúlu, og
skoðu stöðu hennar á tímum
gjörbreyítra viðliorfa. Það
verður að hafa í huga, að á
þeim tíma sem liið klassíska
(dramatíska) leikform varð
til, var hetjan ekki óraunsætt
hugtak heldur staðfastur veru-
leiki. Strax og hetjan dó í bók-
menntiuuim, tóku rithöfundar
að velta sér upp úr því feni
sem Fréud uppdagaði, en i
sama mund fór að örla á veil-
um liins dramatíska forms, þ.
e. a. s. form og efni og timi
voru ekki á eitt sátt, og leik-
ritið missti þannig reisn sína.
En það missti ckki uðeins
reisn sina, heldur cinnig
hreinleika og fjarlægðist sjálft
sig, ef svo má að orði koinast.
En hafi liin liefðbundna
leikritagerð verið i byrjun 20.
aldarinnar cins og forskalað
hús, þá nálgast hún í dag að
vera viðundur, sem er í litlum
eða engum tengsluin við tim-
ann sein við lifum á.
Við þurfum þó ekki að gera
„nýtt‘ leikhús að kjörorði,
heldur „lifandi" Ieikhús, — en
það keriiur réyndar hérumbil
i sama stað niður í fram-
kvæmd, þótt ekki sé það sama
kenningin. Við þurfum hvorlci
að fylla út formeyðublöð
Brechts né Aristótelesar, enda
þótt okkur sé það að sjálfsögðu
leyfilegt, svo fremi við érum
ckki að tönnlast á þvi, scm bú-
ið er að margsegja í áratuga-
eða jafnvel alda-vís. „Ismar“
skapa ekkert, hins vegar slcapa
gagnrýnir og hæfileikamikl-
ír rithöfundar nýja „isma“,
sjálfrátt eða ósjálfrátt, og við
því er ekkert að segja. Aðal-
atriðið er, að þcir leitist við að
segja sannleikann á ferskan
og áhrifaríkan hátt. „lsmar“
eru ekkert annað en stafprik,
sem listfræðingar jmrfa að
hafa til að staulast við, og
eru þVí bráðnauðsynlegir þrátt
fyrir einskisnýti sitl.
IV.
í Nashyrningnum segir lon-
csco hlífðarlausan sannleika á
sem brýnan boðslcap til livers
og eins, botnar varla mikið í
því, það breytir engu jiótt slik-
um mönnuniiþyki það „geysi-
lega merkiíegt og límabært".
Því lúmskari sem scfjúnin er,
því meiri hætta er á ferðuin.
Þess vegna er ekkert skrum
eins hættulegt og það, sem fel-
ur sig bak við fögur orð, t. <1.
frelsi. Þvi meiri sem fjarhégð-
in er (í tinra og rúmi), þvi
auðveldara er að sjá hættuna.
Þess vegna er engin hætta eins
hætluleg og sú, sem er við fót-
mál okkar. Nei, menn geta á-
reiðanlega ekki komið sér lijá
því að breytast í nashyrning
með því einu að afneita naz-
isina eð-a að vera mikill
komma-hatari. Pólitískt. of-
stæki í öllum myndum er
vissulega mælskur vottur um
þetta óeðli.
Ég hef l'jallað liér um Nas-
liyrninginn, vegna þess að ég
tel það vera aktúelt leikrit,
efnislega; ferskt og gagnrýn-
andi frá listrænu sjónarmiði.
Mér finnst hann einmitt gott
dæmi um „lif-andi" lcikritun.
auðskilinn hátt, — sannleika
sem á mjög brýnt erindi til
allra. Flestir gera sér þó hægt
um vik að heinífæra þennan
sannleika uppá það, sem þeim
hentar bezt, án jiess að hvarfli
að þeim að lita í eigin barm.
Yfirleitt er fólk nú á dögum
mjög þjálfað til ýmsra liluta,
svo sem vélritunvir, peninga-
talningar og þristökks.þó hygg
ég það nái hvergi eins stór-
kostleguin árangri og í því að
ætla öðrum, t. d. pólitískum
andstæðingi, jiað, sem það
sjálft er hvað sekast um. Það
er t. d. mesti misskilnirigur, að
menn geti ekki orðið að and-
legum nashyrningum nema
með því eina móti að gerast
kommúniskar, þó að það sé
því raunar sízt til fyrirstöðu,
svo sem allir heilbrigðir menn
sjá. Við erum öll sjállsagt
meira eða minna með þessu
óeðli, — hvernig ætti annað
að vera, þar sem. frá morgni
til miðrar nætur dynur á okk-
ur beinn éða óbeinn áröður í
öllum mögulegum myndum?
Við erum því öll meira eða
minna samsek þeim öflum,
sem eru að leiða mannkynið
í sláturliúsið, sem það hefur
reist sjálfu sér. Afsökun okk-
ar er sú, að okkur er ckki
sjálfrátt, við höfum orðið að
nasliyrningum gegnt vilja okk-
ar eða öllu lieldur án samþykk
is okkar, því að vilji okkar er
svo veikur, að Varla er liægt
að nefna hann því nal'ni. Sá
sem ekki tekur leikrit þetta
Leikritið cr þrungið ábyrgð-
artillinningu, varnaðarorð til
allra manna á injög válegum
tímum. lonesco þarf ekki á
forskrift Aristötelesar eða
Brechís að halda til að semja
leikrit, sein eru svo hrein
lciksviðsverk, að ekki er hægt
að liugsa sér þau á kvikmynda-
tjaldi. (Slíkt hið sama verður
ekki sagt um flest lrinna „hefð-
búndnu“ leikhúsverka, enda
eru þau kvikmynduð óspart.)
lonesco þekkir fnöguleika leik-
sviðsins út í æsar. Ilann litur
ekki á það sem ramma utan
um dramatiska atburðarrás,
heldur sem instrúment, sem
býr yfir margháttuðum tján-
ingarkrafti. Hann beizlar orku
þess, likt og góður mynd-
höggvari beizlar orku efnis-
ins, sem liann fjall-ar um (hér
er átt við efnið í tvenns konar
skilningi: efnið, sem hann
hefur milli handanna, og tján-
ingarkraft hans sjálfs.) Þess
vegna myndu leikrit Iians
„deyja“ um leið og þau væru
sett á kvikmyndatjald.
V.
Ég fæ ekki betur séð, en að
leikhúsið sé hálfdauð stofnun,
ekki aðeins vegna þess að rit-
höfundarnir liafi brugðizt
skyldu sinni að skrifa uin
knýjandi sannleika eins og
hann blasir liverju sinni við
mönnum, sem ekki eru annað-
livort sturlaðir af pólitisku of-
stæki eða sljóir af einhverjum
S . |i»j| I ' ' •; I þ1- i tjjgjjjí “• h .
i
kynferðisvandamálum, heldur
einnig -af því að þeir hafa enga
eða litla lilfinningu fyrir
möguléikum leiksviðsins. Ar-
angurinn af því að hafa sýnt
endalaust gömúi leikrit, þó
aldrei nema þau kunui að vera
meistaraverk, cr sá, að leik-
liúsið liefur týnt sjálfu sér eða
öllu heldur veslazt upp. Hér
er lik-a átt við meginið af
„nýrri“ leikritum. Nýir höf-
und'ur semja gömul verk, þeg-
ar þeir segja gamlan sannleika,
sem ekki er engur knýjandi, í .
göriilu formi, sem er stein-
runnið og afvegaleitt.
Það hlýtur að vera augljóst
mál, að ef leikhúsið á að h-ufa
tilverurétt, verðúr það að
ganga i gegnum hreinsunar-
eld, það verður að hætta að
reka það sem eitíhvert mála-
miðlunarfyrirtæki íyrir ýmsar
listgreinir, sem koma þvi ekk-
ert við. Slíkt er ekki lifaudi
leikhúss'.'arfsemi heldur stein-
dauð. Forráðamenn leikhús-
anna þurfa að gera sér þetta
ljóst, þeir verða að vera vand-
látir á leikritaval, þótt það
sé kannski ekki sérlega öko-
nómiskt. Það eru leikhúsin
sem al-a upp públikum, og ef
leikhúsin láta áfram berast
undan straumnum, verður inn-
an tíu ára ekki liægt að sýria
annað en óperettúr og vil-
lausa grínleiki. 9090. af re-
perloire leikhúsanna þarf að
veiva vönduð ieikhúsverk, létt-
meti fær maður daglegá í bíó-
linurn.
Að sjálfsögðu þurfa þó
vönduð leikhúsverk ekki endi-
lega að vera alvarleg ádeilu-
verk, þau geta verið jafn
vönduð, þótt þau séu liressi-
legt skop. Ef til vill er einmitt
satiran heppilegasta formið
til að sýna s-amtíðinni and-
litið á sér.
II i f r e i ð a s a 1 » n
BÍLLINN
Vai'ðarhtisiii a
Þar sem flesiir en
bílarnir, þar er
úrvaliÖ me.st
Oft góSir greiðslu-
skilmálar.
sími IO-Ö-33
i
Alriienn samkoma á
súnriúdagskvöld kl. 8,30.
Þórir Guðbergsson
kennari talar.
Sunnudaginn 8. október
liefst vetrarstarf félag-
snna fyrir börn og úngl-
inga.

Blöð, tímarit
Tóbak
öl og gosdrykkir
Sælgæti
'astarÍMÍlffl
Hverfisgötu 117.
Letur s.f.
Of£sct-f jölritun
Hverfisgötu 50
Sími 23857.
ÍXverfisgötu 50.
(Síini 19811).
Viðgcrðir á bíladínamóum
og störturum. Vinding á
rafmótorum. Eigum fyrir-
liggjandi dínamóanker í
flestar gerðir bifreiða.
Vönduð vinna, lágt verð.
Iívorfisgötu 50.
GsímstinspSar
afgreiddir með dags
fyrirvara.
Aðeins bezta efni ncíað.
Félagspresifsiiiiðjan
Sími 11640.
Stórt úrval af karlmanna-
fötum, frökkum, drengja-
fötum, stökum buxum. —
Saumum eftir máli.
ttltima
'.iSiiaai»aé?íta^iúwWMiiiíi
Hverfisgötu 54, sími 16765.
Hefur venjulega fyrirliggj-
andi varahluti í bifreiðar-,
bát- og landbúnaðai-vélar.
Guclaugisr Etass©i!
Máiflutningsstofa
miJYJUGÖTU 37.
Súni 19740.
2
Frjáis þjóð — L»*agardagjnn 30. sept. 1961