Frjáls þjóð - 30.09.1961, Qupperneq 5

■fTreinræktaði byltingar-
maðurinn stígur ætíð
stærsta sporið. Einn þeirra
var Ungverjinn Béla Bar-
tók. Þegar hann dó í New
York, 26. september 1945,
algjörlega eignalaus, vissi
heimurinn tæplega, hvílíkan
frumskapandi listamann
hann þar hafði átt. Og jarð-
settur var hann fyrir sam-
skotafé.
Nú, eftir nær 16 ár, dylst
fáum, sem láta sér annt um
þróun nútíma-tónlistar, að
Bartók var einn hinn allra
mesti byggingameistari
hennar, brautryðjandi og ný-
sköpuður. En bvlting hans
var ekki slitin úr tengslum
við hefðina. Hann leiðir ný-
breytni sína út frá klassísk-
um fyrirmyndum.
Stilræn lögmál mismun-
andi tíma mætast hjá Bar-
tók og renna saman í eina
þungamiðju. Það er barók-
tíminn, klassikin í Wien og
hin franska nýstefnulist im-
pressionismans. Sem fulltrúa
fyrir þessi þrjú tímabil hef-
ur Bartók augastað á Bach,
Beethoven og Debussy. Sjálf-
ur. segir hann: ,,Bach veitti
okkur aðgang að hinzta.og
æðsta tilgangi kontrapunkts-
ins, Beethoven opinberaði
leyndardóm þróunar-forms-
ins og Debussy endurnýjaði
skipulag hljómsins.“
Svo farast Bartók orð.
Hljómbygging Debussys !
kemur hér vart til 'greina,
ekki enn sem.komið er. Ann-
ar kafli, Allegretto, er eins
konar skertzó. Kaflinn er í
upphafi dálítið kynlegur,
fer eins og h,;á sér, þangað
til cellóið tekur í taumana
með kröftugum, gripluðum
tóriéndurtekni'ngjum. Þetta
bjargráð heldur við sam-
hengi og sérkennilegum svip
kaflans. Þriðji kafli, Introdu-
zione, Allegro vivace -Molto
adagio - Allegro,*er máske
erfiðasti hluti verksins bæði
í flutningi og til áheyrnar.
Hér er tónendurtekningin úr
bassaröddinni kornin upp í
báðar fiðlur. Aðalstefið er
hins vegar fyrst í undirrödd-
unum. Aftur skiptir synkóper
ingin miklu máli. Hér er um
að ræða bein áhrif frá ung-
verskum þjóðlögum. Gefa
þau kaflanum sérlega fersk-
an og líflegan blæ. — Gegn-
færður fugato-milliþáttur
minnir aftur á tækni fyrsta
kaflans, og tíð notkun á
lombardísku hljóðfalli og
endurslagi eða ri,battuta j
sýnir vissan skyldleika við j
1 I
íslenzk þjóðlög. !
Fyrsti kvartett Béla Bar- j
tóks er lærdómsríkt dæmi
um það. hvernig fella má
saman ó'ik stílbrögð í eina
sannlærandi heild, að vísu
haiða að samhljóman, en
rökvislega byggða og kraít-
mik.a í allri stefjamyndun.
'IT'yrstu tilraun til að sam-
•*■ eina þessa ólíku mögu-
leika í framsögu má greina
í 1. strokkvartett Bartóks, er
hann skrifaði árið 1903.
Fyrsti kafli kvartettsins,
Lento, hneigist að fúgeruð-
um kontrapunkt-stíl Bachs.
Samtimis með síðasta inn-
satsi í cellói kemur stutt syn-
kóperað stef í 2. fiðlu, sem
fær mikla þýðingu fyrir alla
frekari framþróun kaflans.
Hér birtist eftirmynd af þró-
unarformi Beethovens. Syn-
kópu-stefið er sem aflvaki,
er mótar að meira eða
minna leyti gang ailra radda.
Ný hljómtækni heyrist í
sterkum strokum opinna
grunnfimmunda í cellói.
TTl.iómur nýja tímans er
hér í uppsigiingu. Göml-
um o; ðsprokum og úr sér
gengnum er kastað fyrir
boið, og í þess stað er ein- .
arðlega gengið fram til mót- !
unar á nýju tónmáli. j
í þessari nýsköpunar-bar- !
áttu er þjóðlagið virkasta og ;
hollasta hjálparhella Bar- J
tóks. Það frelsar hann burt j
úr villugjörnum heimi sið- |
rómantísku stefnunnar og ;
losar hann af klafa ein- j
strengingslegrar dúr- og j
moll-hljómnotkunar. Þessa ;
byrjandi baráttu höfundar- 1
ins heyrum við þegar á árinu *
1908, er hann sernur 1. strok-
kvartett sinn. 1
ÞAK SEM INNFLUTNINGUR BIFKEIÐA ER NÚ FRJALS, SPYRJA MENN:
Hvers vegna er
eftirsóttasti bíllinn?
— Við bjóoum ySur 1962 model. —
VEGNA ÞE?S:
að Volksv/agen geíur rétt
svar við hinum fjórum mikií-
vægu spurningum sem hver
maður spyr um áður en
hann kaupir bíl.
5 manna fólksbifrci5
Sendibifreið 830 kg. burðarþoL
v-
ásashgaeí?;.-.-;
Hvað kostcir hann? f
Er hann ódýr í rekstri ?
Hvernig er með viðhaldsþjónustu ? |
1962 model Fæ ég gott verð fyrir hann ef ég þarf að selja? j
Verðið er sanngjarnt:
Áætlað verð á fólksbifreið kr. 120 þús.
Áætlað verð á sendibifreið kr. 126 þús.
Hann er ódýr í rekstri:
Hann er sparneytinn á benzín, en það er síaðreynd,
sem Volkswagen-eigendur geta sannað.
Hún er góð:
Fuilkominn varahlutaleger.
Þu fæið hatt \crð. þag er aiitaf verið að endui'bæta Volkswagen tækniiega, j
en hið heirrísfræga útlit er alltaf eins og endursölumögu- r
leikar eru meiri en á nokkrum öðrum bíl. Þér íaið alltaf !
sannvirði fyrir Volkswagen.
HeiEdverzlunln Kekla h.f.
HVEFÍSGÖTU m — SÍMI 11275.
Frjáls þjóð — Laugardaginn 30. sept. 1961
5