Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.2005, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 20. ágúst 2005
Heimildarmynd um mörgæsirhefur slegið met kvikmyndar-
innar Amelie sem næstmest sótta
franska myndin í
kvikmyndahúsum
Norður-Ameríku
frá upphafi. Mest
sótta franska
myndin er enn
Fimmta frumefni
(Fifth Element)
Luc Besson.
Myndin, La
Marche de
l’Empereur
(March of the Penguins) er eftir leik-
stjórann Luc Jacquet og greinir frá
mökunartíma keisaramörgæsa á suð-
urskautinu. Hún var sýnd þar vestra
í síðastliðinni viku með áðurnefndum
árangri. Myndin er jafnframt næst-
mest sótta heim-
ildarmyndin frá
upphafi í banda-
rískum kvikmyndahúsum en metið á
heimildarmyndamógúllinn Michael
Moore fyrir mynd sína Farenheit 9/
11.
La Marche de l’Empereur tók 14
mánuði í upptökum á suðurskautinu.
Í hinni frönsku útgáfu myndarinnar
voru leikarar fengnir til að ljá mör-
gæsunum raddir sínar. Í Bandaríkj-
unum er myndin hins vegar sýnd án
þess konar talsetningar en leikarinn
Morgan Freeman er sögumaður.
La Marche de l’Empereur verður
sýnd hér á landi á kvikmyndahátíð-
inni Októberfest sem fram fer dag-
ana 26. október til 14. nóvember.
  
Nú eru í bígerð þónokkrar kvik-myndir og heimildarmyndir
sem byggjast á atburðunum í Banda-
ríkjunum þann
11. september
2001.
Breski kvik-
myndagerð-
armaðurinn Paul
Greengrass ætlar
að gera mynd
byggða á hinsta
flugi vélarinnar
sem nefnd var
Flug 93 og hrapaði 11. september.
Myndin lýsir síðustu 90 mínútunum í
lífi farþeganna um borð í vélinni og
flugræningjanna þar til hún hrapaði.
Ekki er vitað hvenær myndin kemur
út en undirbúningur er sagður vera í
fullum gangi. Heimildarmynd um
þessa sömu flugvél er fulbúin og
verður sýnd í sjónvarpi í Bandaríkj-
unum á næstu mánuðum.
Leikstjórinn Oliver Stone er einnig
með í bígerð mynd sem byggist á at-
burðum þessa dags. Mynd hans, sem
ekki hefur hlotið nafn, segir sögu
tveggja lögreglumanna sem sátu
fastir inni í Tvíburaturnunum (World
Trade Center) þegar ósköpin dundu
yfir. Leikarinn Nicolas Cage fer með
aðalhlutverk myndarinnar.
Paramount Pictures hafa svo
tryggt sér kvikmyndaréttinn á bók-
inni 102 minutes sem lýsir atburða-
rásinni frá því að fyrsta flugvélin
flaug inn í Tvíburaturnana og þar til
annar þeirra féll saman.
Auk ofantalinna mynda eru í bí-
gerð eða hefur verið gerður fjöldi
sjónvarpsþátta um árásirnar, meðal
annars á National Geographic og
ABC sjónvarpsstöðvunum.
  
Ástralska leikkonana Nicole Kid-man er meðal þeirra sem fá
stjörnu með ígreyptu nafni sínu á
væntanlegan
stjörnustíg í
London, sem
gerður verður að
fyrirmynd Banda-
ríkjamanna.
Ákveðið hefur
verið að stjörnu-
stígurinn verði
lagður við St.
Pauls kirkjuna við
Covent Garden
markaðinn í London. Til að fá stjörnu
með sínu nafni í stéttina þarf fólk að
vera breskir ríkisborgarar eða íbúar
einhverra af fyrrverandi nýlendum
Breta. Auk Kidman munu stjörnur á
borð við Alfred Hitchcock, Alec
Guinnes, Peter Sellers, John Cleese
og Shirley Bassey fá stjörnu með
sínu nafni á stjörnustíginn nýja sem
opnaður verður hinn 18. september
næstkomandi.
Erlendar
kvikmyndir
Nicole Kidman
Úr La Marche de
l’Empereur.
11. september.
Áhrifamáttur kvikmynda er einn af þess-um hlutum sem eru í senn augljósir ogillskýranlegir. Menn hafa að minnstakosti lengi velt vöngum yfir ástæðum
þess að ljósmyndatæknin, hvort sem hún er á
hreyfingu eða ekki, fangar athygli og trúgirni fólks
á einstakan hátt. Sumt liggur í
augum uppi. Ljósmyndin líkist
fyrirmyndinni. Kvikmyndin
hermir eftir skynjun mik-
ilvægra skynfæra. Raunveru-
leikinn virðist fangaður, borinn
fram á silfurfati. Að þessu leyti má kannski segja
að kvikmyndir hafi verið fyrsti hjáveruleikinn sem
stóð undir nafni.
En sumum kann að þykja skýringarmáttur
þessara staðhæfinga ófullnægjandi. Veru-
leikalíkneski kvikmyndarinnar hlýtur að sjálfsögðu
að vera mikilvægur þáttur í áhrifamætti hennar, en
sem slík stendur hún vart ein á báti. Allra síst á
stafrænum tímum. Yfirburðir á einu sviði vilja líka
reynast veikleikar á öðru. Ein kenning sem mér
þykir þó nokkuð varið í, þótt hún sé svo sem hvorki
ný né gallalaus, beinir sjónum að ómann-
eskjulegum þáttum kvikmyndatækninnar. Því að
kvikmyndatökuvél sé notuð við framsetningu veru-
leikans fylgir jú sú staðreynd að miðlunin á sér
stað á allt annan hátt en áður þekktist. Að sumu
leyti er skapandi skapgerð listamannsins fjarver-
andi: veruleikanum er miðlað í gegnum vél frekar
en vitund. Og ákveðin tegund hlutleysis fylgir í
kjölfarið.
Ávallt er að sjálfsögðu um miðlun að ræða – um
það þýðir ekkert að ræða – sjónarhorn og samröð-
un miðast við huglægar ákvarðanir en myndin
sjálf, ímyndin á tjaldinu, henni er miðlað að því sem
virðist óbrenglaðri beint úr veruleikanum. Einfalt
dæmi er að lengi vel var ekki hægt að taka mynd af
neinu sem ekki var til. Það hefur með öðrum orðum
aldrei verið til mynd af, ja, látum okkur nú sjá, til
dæmis Sherlock Holmes. Ógrynni mynda eru hins
vegar til af mönnum sem leika Sherlock Holmes.
Að þessu leyti er samband ljósmyndarinnar og
kvikmyndarinnar við veruleikann dálítið sér á báti.
Spyrja mætti hvort hér hafi tekist að gera það
ferli sem breytti sýn í framsetningu útlægt. Enn-
fremur mætti spyrja hvort stafræna tæknin, þegar
hún kom fram, hafi breytt eðlislægum eigindum
kvikmyndarinnar, ef slík eigindi eru þá á annað
borð til. Enda þótt George Lucas og sporgöngu-
menn hafi breytt myndrammanum í málverk eimir
eftir af aðdráttarafli hins upprunalega sambands
myndar og veruleika. Við getum kannski athugað
málið með því að sviðsetja atlögu Hong Kong has-
arhetjunnar Jackie Chan að Stjörnustríðsmyndum
Lucas. Í aukaefni myndarinnar Brynja guðs, sem
gerð var um miðjan níunda áratuginn, sjáum við
Chan með trjágrein í gegnum hálsinn eftir að mis-
heppnað stökk af klettasyllu yfir í trjákrónu skildi
leikarann eftir stórslasaðan. Í myndinni sjálfri
sjáum við stökkið heppnast. Í nýlegum stjörnu-
stríðsmyndum sjáum við gullfallega geimveröld
sem rætur á að rekja til tölvukóða.
Ég get ekki neitað því að mér finnst stafrænar
brellur síðarnefndu seríunnar léttvægar í saman-
burði við veruleika bellibragða og hrakfara asíska
ofurhugans, en fullvissan um að þær eigi sér stað í
veruleikanum ljær þeim vigt sem tæknibrellur
geta ekki jafnað. Og staðfestingin felst í ljós-
myndatækninni, þ.e. þeirri vissu áhorfandans að
því sem fyrir augu ber er miðlað í gegnum vél, og
er þess vegna sannferðug heimild um það sem var í
raun framkvæmt, en á tilvist sína ekki hugarflugi
tölvuteiknara að þakka.
Hér mætti líka benda á muninn sem flestir
myndu viðurkenna að væri til staðar milli fram-
burðar sjónarvotta og öryggismyndavélar. Sama
hversu kornótt síðarnefnda sönnunargagnið er fel-
ur tilvist þess – ein og sér – í sér áhrifamátt og trú-
verðugleika sem fátt annað getur jafnað, ekki einu
sinni traustverðugasta frásögn sjónarvottar. Ef at-
vikið var tekið upp á myndavél þá gerðist það – og
orðfimi eða trúverðugleiki hafa ekkert með sann-
leiksgildi heimildarinnar að gera.
Að lokum mætti spyrja hvort þessi innbyggði
sannfæringarmáttur kvikmyndatækninnar, hlut-
leysisgervið sem tæknin klæðir viðfangsefnin, hafi
eitthvað með sívaxandi vinsældir heimildarmynda
að gera? Er einhver kvikmyndategund til sem enn
nýtir sér í sama mæli hlutverk myndavélarinnar
sem óbrigðuls og hlutlauss sjónarvottar og heim-
ildarmyndin? Ég held að svo sé ekki, og síðasta
spurningin hlýtur þá að vera hvers vegna trúum
við ekki heimildarmyndum?
Máttur ímyndarinnar
’Það hefur með öðrum orðum aldrei verið til mynd af, ja,látum okkur nú sjá, til dæmis Sherlock Holmes. ‘
Sjónarhorn
Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson-
@wisc.edu
L
itlu risarnir“, svokölluðu, hafa
löngum átt erfitt uppdráttar í
kvikmyndaheiminum. American
International, Orion og UA hafa
öll týnt tölunni, svo nokkur gömul
dæmi séu nefnd frá öldinni sem
leið. Á seinni árum hafa New Line Cinema, Art-
isan, Castle Rock og nú síðast Miramax ann-
aðhvort farið í gjaldþrot eða þó oftar verið kok-
gleypt af stóru verunum. Nú berast þær fréttir að
sjálf „Draumasmiðjan“, DreamWorks SKG, sé á
fallanda fæti og að risinn General
Electric (m.a. eigandi NBC-
sjónvarpstöðvanna og Universal-
kvikmyndaversins), sé að undirbúa
yfirtöku á þessu óskabarni Stevens
Spielbergs, Jeffreys Katzenbergs og Davids Geff-
ens, og kemur það flestum á óvart.
Tórir sem angi af Universal
Aðeins 11 ár eru liðin síðan þremenningarnir
settu allt á annan endann er þeir tilkynntu stofn-
un DreamWorks-kvikmyndaversins. Sóttu þeir
hugmyndina til United Artists, sem var stofnsett
af nokkrum skærustu stjörnum Hollywood árið
1919 og átti langt og glæsilegt blómaskeið lengst
af 20. öldinni. En þetta sögufræga kvikmyndaver
varð nánast gjaldþrota um 1980 og hefur síðan
skrimt að nafninu til sem deild hjá MGM. Örlög
DreamWorks verða svipuð, það fær sjálfsagt að
tóra sem angi af Universal ef af kaupunum verð-
ur.
Þrátt fyrir ótvíræða hæfileika þremenninganna
og stóra sigra hefur DreamWorks átt í brasi með
að standa undir væntingum að undanförnu. Kvik-
myndaverið hefur gengið bærilega en tónlist-
ardeildin hefur þegar verið seld og deildin sem
framleiðir sjónvarpsefni hefur gengið illa. Kvik-
myndaverið hefur lengi ætlað að byggja yfir sig í
Playa Vista, en draumarnir hafa ekki ræst.
DreamWorks getur bætt sinn hag með samein-
ingu við Universal, fái það að lifa áfram. Skulda-
staðan var slæm fyrir og vont gengi The Island
heimafyrir bætir hana ekki. Samruninn við Uni-
versal færir því aftur á móti fé til að halda uppi
lífsnauðsynlegri framleiðsluáætlun. Ávinningur
NBC liggur ekki ljós fyrir. Sjónvarpsstöðvarnar
fengu nýlega skell vegna minnkandi auglýs-
ingasölu og í kjölfarið fylgdi mikill niðurskurður
til mynda- og þáttagerðar.
Universal á þegar talsverðra hagsmuna að
gæta í DreamWorks, það annast alfarið DVD- og
myndbandadreifingu þess og dreifir myndum
þeirra á alþjóðamarkaði. Til viðbótar fer öll starf-
semi DreamWorks fram innan marka Universal-
kvikmyndaversins í Burbank.
Þá ætti það ekki að skemma fyrir yfirtökunni að
Spielberg er nánast uppalinn hjá Universal, þar
hóf hann ferilinn sem sjónvarps- og síðar kvik-
myndaleikstjóri. Þar er Amblin-framleiðslufyr-
irtækið hans staðsett og nýjasta leikstjórnarverk-
efnið, Munich, er unnið í samvinnu við Universal.
Á sínum 11 árum hefur DreamWorks framleitt
um 60 myndir, sem er uppistaðan í eigum fyr-
irtækisins, sem metnar eru á um milljarð banda-
ríkjadala. Þar er að finna Óskarsverðlaunamyndir
á borð við Gladiator, Saving Private Ryan og Am-
erican Beauty. Á hinn bóginn skortir framhalds-
myndir eða efni í þær (franchise), en slík verk eru
e.k. gulltrygging kvikmyndaveranna. Rætt hefur
verið um framhald Gladiator en sú umræða er á
byrjunarstigi.
Besta söluvara DreamWorks er teiknimyndin
Shrek, en hún tilheyrir DreamWorks Animation,
sem er sjálfstætt hlutafélag sem fylgir ekki með ef
af kaupunum á móðurfyrirtækinu verður.
Menn efast ekki um hæfni samningarefsins
Geffens, því síður leikstjórnarhæfileika og fjár-
málavit Spielbergs. Það lítur út fyrir að Katz-
enberg sé ætlað hlutskipti sökudólgsins. Hann
hefur verið viðriðinn kvikmyndagerð á fjórða ára-
tug og var háttsettur stjórnandi hjá Paramount
og Walt Disney, áður en þremenningarnir stofn-
uðu DreamWorks. Hann hefur lengst af verið far-
sæll í starfi en upp á síðkastið hafa komið fram
brestir sem rekja má til hans. Snemma árs ofmat
hann verulega sölumöguleika DVD-disksins
Shrek 2, og fékk vont fyrir. Svipað var uppi á ten-
ingnum hvað snerti aðsókn á sumarmyndunum
Madagascar og The Island og vaknaðar eru grun-
semdir um hæfni hans á Wall Street og hlutabréf í
DreamWorks Animation hafa hríðfallið.
Fyrstu árin gekk DreamWorks frekar hægt að
hitta í mark, kassastykkin létu standa á sér en
umheimurinn beið
þess í ofvæni að þre-
menningarnir upp-
skæru samkvæmt orð-
sporinu. The
Peacemaker (’97) var
fyrsta stórmynd fyr-
irtækisins og ekkert
til sparað. Geoerge
Clooney og Nicole
Kidman fóru með að-
alhlutverkin í kalda-
stríðstryllinum, en allt kom fyrir ekki, hann stóð
ekki undir kostnaði. Sömu sögu er að segja af Am-
istad (’97), engu breytti þó Spielberg væri sjálfur
við stjórnvölinn á þrælaskipinu fræga. Öðru máli
gegndi með gamanmyndina Mousehunt, hún var
eini og fyrsti smellur fyrirtækisins á upphafs-
árinu.
Níu myndir voru frumsýndar 1998, þar af Ósk-
arsverðlaunaverk Spielbergs, Saving Private
Ryan, sem gekk ekki sem skyldi, en teiknimynd-
irnar Antz og The Prince of Egypt sönnuðu að
Katzenberg var maðurinn á bak við teiknimynda-
deild Disney, þaðan sem hann flutti. DreamWorks
framleiddi einnig American Beauty, margfalda
Óskarsverðlaunamynd ársins, sem var að öðru
leyti lélegt.
Enn sankar Draumasmiðjan að sér Óskurum,
nú með Gladiator (2000), gerðri í samvinnu við
Universal. Tvö samvinnuverkefni við 20th Cent-
ury Fox, What Lies Beneath og Cast Away, gengu
vel, líkt og Chicken Run, önnur teiknimynda árs-
ins. Hin, The Road to El Dorado, brást illilega.
Árið 2001 er köflótt. Kvikmyndaverið græðir á
teiknimyndinni Shrek, en tapar á The Mexican og
Spielberg/Kubrick-framtíðarsýninni A.I. 2002 er
á svipuðum nótum; Minority Report og The Road
to Perdition, tvö metnaðarfull samvinnuverkefnu
með Fox, ganga vel, sömuleiðis The Ring, ódýr
endurgerð japanska hrollsins, og Spielberg-
myndin Catch Me If You Can. Skellirnir eru sárir,
einkum The Time Machine og teiknimyndin
Spirit. 2003 er erfitt ár með ganglitlum myndum
eins og Head of State og Sinbad en Old School,
Paycheck og Seabiscuit klóra í bakkann.
Á síðasta ári varð Shrek 2 mest sótta teikni-
mynd allra tíma, auk þess gerðu Collateral, Anc-
horman og Meet the Fuckers góða hluti á meðan
Shark Tale, Terminal, The Stepford Wifes o.fl.
stóðu ekki undir væntingum.
Í ár er War of the Worlds að taka inn stórfé þó
margir reiknuðu með meiru, líkt og af teikni-
myndinni Madagascar og The Island. Fyrir ára-
mót kemur Munich, nýjasta Spielberg-myndin, og
The Ring Two, sem verður gerð af japanska leik-
stjóranum sem á heiðurinn af frummyndinni.
Á næstu árum verður margt spennandi í boði
líkt og Flag of Our Fathers, teiknimyndin Stígvél-
aði kötturinn og Hollywood-útgáfa Bjólfskviðu
með Ray Winstone, Angelinu Jolie, Brendan Glee-
son, Sir Anthony Hopkins o.fl. Þannig að fram-
tíðin lofar góðu hver svo sem örlög Draumasmiðj-
unnar verða.
Draumasmiðja í vondum málum
DreamWorks-kvikmyndaverið var stofnað og er
í eigu þriggja stórmenna í skemmtanaiðnaðinum
og var spáð frægð og frama en svo virðist sem
draumurinn sé á enda.
Eftir Sæbjörn
Valdimarsson
saebjorn@
heimsnet.is
AP
Steven Spielberg afhenti Clint Eastwood viðurkenn-
ingu Leikstjórasamtaka Bandaríkjanna fyrr á þessu
ári. Kannski bjargar nýja Eastwood-myndin, Flag of
our Fathers, fjárhag Dreamworks.