Morgunblaðið - 02.05.2005, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. MAÍ 2005 21
Í ALLAN vetur hefur legið fyr-
ir Alþingi frumvarp til laga um
„verndun Þingvallavatns og vatna-
sviðs þess“. Lagafrumvarp þetta
hefur verið lagt fram í ýmsum
myndum á nokkrum fyrri þingum,
fyrst á 122. löggjafarþinginu
1997–1998 . Nú sem endranær er
það unnið að tilhlutan
Þingvallanefndar þótt
umhverfisráðherra sé
skráður flutnings-
maður þess. Grunn-
tónn þess hefur alla
tíð verið hinn sami:
að flytja stjórn-
sýsluna frá sveit-
arfélögunum til rík-
isins undir því
yfirskini að vernda
þurfi væntanlegt
„framtíðarvatnsból
suðvesturhornsins“
ásamt lífríki þess. Í
fyrstu frumvörpunum var Þing-
vallanefnd ætlað það hlutverk að
verða einhvers konar yfirvald
æðra sveitarstjórnum á svæðinu.
Frá þessu var þó fallið þegar
frumvarpið var endurflutt í hið 3.
sinn, kannski vegna þess hve
Þingvallanefnd hefur verið sein-
heppin í ýmsu er varðar stjórnun
á því landsvæði sem henni hafði í
lögum verið falin forsjá með.
Núna er gert ráð fyrir að valdið
verði beint í höndum umhverf-
isráðherra. Umræddar „vernd-
unar“-hugmyndir byggja á sí-
byljuáróðri skreyttum frjálslega
fram settum og jafnvel vafasöm-
um staðhæfingum Péturs M. Jón-
assonar, fyrrv. vatnalíffræðings í
Kaupmannahöfn, sem að eigin
sögn hefur verið sérlegur ráðgjafi
formanns Þingvallanefndar um
árabil. Hin sérlega ráðgjöf er líka
staðfest með því prentaða fylgi-
skjali sem jafnan hefur fylgt til
rökstuðnings frumvörpunum og
ráðgjafinn er skráður höfundur
að.
Frá því frumvarp til laga um
þetta efni leit fyrst dagsins ljós
hafa hins vegar orðið miklar
breytingar á íslensku laga- og
reglugerðaumhverfi. Engu að síð-
ur er frumvarpið enn lagt fram
efnislega óbreytt rétt eins og tím-
inn hafi staðið í stað og að engu
sé hafandi gildandi löggjöf og
reglur. Núverandi lög landsins ná
í reynd til alls vatns og er óheim-
ilt að spilla því hverju nafni sem
það nefnist. Þessi lög og reglu-
gerðir snerta líka lífríkið og eru
taldar fullnægjandi þegar um er
að ræða umgengni við vatnsból
þar á meðal neysluvatnsból
stærsta þéttbýlissvæðis landsins
(Reykjavík, Kópavogur, Garðabær
og Hafnarfjörður). Vatnasvið þess
er þó snöggtum minna en hið 1300
km² vatnasvið Þingvallavatns.
Núverandi lagaumhverfi og
framkvæmd þess heyrir undir
umhverfisráðuneytið. Af vinnu-
brögðunum kringum þetta „vatns-
verndunar“-frumvarp Þingvalla-
nefndar má því ætla að bæði
ráðgjafanum og jafnvel öðrum
frumvarpssmiðum hafi yfirsést hið
breytta lagaumhverfi eða séu því
kannski ókunnugir með öllu. Það
er því hálfhallærislegt að um-
hverfisráðherra skuli skráður
flutningsmaður. Á Íslandi í dag
gilda eftirfarandi lög og reglur
með áorðnum breytingum:
Lög um hollustuhætti og meng-
unarvarnir nr. 7/1998
796/1999 Reglugerð um varnir
gegn mengun vatns
797/1999 Reglugerð um varnir
gegn mengun grunnvatns
798/1999 Reglugerð um fráveit-
ur og skólp
799/1999 Reglugerð um með-
höndlun seyru
804/1999 Reglugerð um varnir
gegn mengun vatns af völdum
köfnunarefnissambanda frá land-
búnaði og öðrum atvinnurekstri
Lög um mat á umhverfisáhrif-
um nr. 106/2000
671/2000 Reglugerð um mat á
umhverfisáhrifum
Skipulags- og byggingalög nr.
731/1997
400/1998 Skipulagsreglugerð
441/1998 Byggingareglugerð
Náttúruverndarlög nr 44/1999.
Endurskoðun á núgildandi
reglum ES varðandi vatnsvernd
er ennfremur í farvatninu. Íslend-
ingar þurfa væntanlega að taka
tillit til þeirra breytinga innan
skamms en rúmsins vegna verða
þær ekki tíundaðar
hér.
Hlutaðeigandi
sveitarstjórnir og
fleiri aðilar hafa
ítrekað lýst þeirri
skoðun sinni að þetta
sértæka vatnsvernd-
arfrumvarp sé óþarft
og að umhverfisnefnd
Alþingis hefði átt að
vísa því frá þar sem
um sé að ræða
íþyngjandi forræð-
ishyggju og óvið-
unandi gamaldags
miðstýringu í anda ráðstjórnar.
Almennt er frumvarpið klassískt
dæmi um vonda stjórnsýslu.
Í athugasemdum með frum-
varpinu kemur hvergi fram hvorki
fyrr né síðar hvaða vá sé fyrir
dyrum varðandi Þingvallavatn og
vatnasvið þess, hvort sveit-
arstjórnir hafi vanrækt skyldur
sínar eða yfirleitt hvers vegna
þörf sé á að svipta sveitarstjórnir
því forræði sem þær til þessa hafa
haft samkvæmt þeim gildandi
reglum sem teljast fullnægjandi
fyrir öll önnur sveitarfélög lands-
ins.
Hugmyndafræðin að baki frum-
varpinu kemur hins vegar fram í
fylgiskjali þess. Þar er m.a. í sér-
stökum kafla lýst mikilli hættu
sem steðji að Þingvallavatni af
völdum niturmengunar og hve
nauðsynlegt sé að bregðast við til
að bjarga fjórum tegundum
bleikju ásamt „steinaldar“-
urriðanum sem svo er nefndur.
Þessi kafli hefur aldrei birst með
frumvarpinu fyrr en nú á yfir-
standandi þingi. Hann vekur því
sérstaka athygli og furðu fyrir
það hvernig er byggt á órök-
studdum tilgátum annars vegar
og ósönnum fullyrðingum hins
vegar. Skal drepið á nokkur atriði
í því sambandi.
Er þar fyrst að nefna, að fyrir
rúmri viku síðan leitaði ég upplýs-
inga á Umhverfisstofnun um hver
afskipti menn þar á bæ hefðu haft
af þessum málum, því að mér
þótti ólíklegt, að þar væru menn
hrifnir af svona málflutningi og
framgangi mála. Þar kom fram að
menn höfðu skoðað laga-
frumvarpið eins og það var lagt
fram á yfirstandandi þingi og séð
það vera samhljóða frumvarpinu
sem lagt var fram á síðasta þing-
vetri. Af þeim sökum var ekki
hugað að fylgiskjali þess sér-
staklega í þetta skipti. Enginn
hafði því áttað sig á hvað ráðgjafi
Þingvallanefndar hafði skáldað
upp til viðbótar fyrri greinargerð
sinni. Líka kom fram að umhverf-
isnefnd Alþingis hafði heldur ekki
kallað eftir áliti Umhverfisstofn-
unar í þetta sinn. Það eitt út af
fyrir sig sýnir þó óvönduð og
vafasöm vinnubrögð þegar um er
að ræða jafn veigamiklar breyt-
ingar á opinberri röksemdafærslu
fyrir lagafrumvarpi. Engar eru
þær eða hafa verið í sjálfum at-
hugasemdunum með frumvarpinu.
Ég kannaði líka betur hvaða
innlend gögn gætu stutt fullyrð-
ingar höfundar fylgiskjalsins um
vaxandi niturmengun. Þau eru
engin! Samkvæmt mælingum Veð-
urstofunnar hefur árleg ákoma
niturs með úrkomunni haldist
meira og minna óbreytt síðan
1990 og reynist oft rétt við grein-
ingarmörk og verulega minni en
höfundur fylgiskjalsins gefur til
kynna. Ákoman er eðlilega mest
með sunnan- og suðaustan-
úrkomu. Önnur gögn ná lengra
aftur í tímann og benda heldur
ekki til breytinga nema kannski
til hins betra. Og samkvæmt upp-
lýsingum á vef Hagstofu Íslands
hefur dregið úr nitur-mengun af
völdum bílaumferðar síðustu árin
þrátt fyrir aukinn bílafjölda. Er
þetta sama þróun og í Vestur-
Evrópu og talin tengjast hvarfa-
kútum og hreinna bensíni.
Í röksemdafærslu fyrir frum-
varpinu er vitnað til ótilgreindra
danskra rannsókna sem eigi að
sanna mengun stöðuvatna einkum
af völdum barrtrjáa. Ég hefi feng-
ið upplýsingar frá Danmörku
varðandi þessa meintu nitur-
mengun af völdum barrtrjáa þar í
landi. Ekki staðfesti sú leit full-
yrðingu höfundar fylgiskjalsins!
Ekki fyrir löngu fullyrti hinn sér-
legi ráðgjafi Þingvallanefndar frá
því hér opinberlega, að tiltekin
bandarísk rannsókn staðfesti nit-
urmengun í stöðuvötnum af völd-
um barrtrjáa og nefndi sérstak-
lega sitkagreni í því sambandi.
Það reyndist líka ósatt! Rann-
sóknaniðurstöðurnar í Bandaríkj-
unum sýndu alveg þveröfugt við
það sem ráðgjafinn fullyrti varð-
andi barrtrén. Sömuleiðis hefur
dr. Gunnar Steinn Jónsson hjá
Umhverfisstofnun sem líka er
vitnað til í fylgiskjali frumvarps-
ins fullyrt að það sem eftir sér er
haft gefi ekkert tilefni til að halda
að um niturmengun geti verið að
ræða. Annað sé alrangt!
Okkur sem höfum kynnst ráð-
gjafanum og málflutningi hans
gegnum árin varð snemma ljós
andúð hans á hvers kyns trjá- og
skógrækt. Við minnumst þess
þegar hann fyrir allmörgum árum
benti unglingum sem unnu við
stígagerð innan þáverandi þjóð-
garðs hvernig þeir gætu svo að
lítið bæri á eyðilagt barrtrén með-
al annars í furulundinum gamla.
Ekki er samt ljóst hvort Þing-
vallanefnd hafi á einhvern hátt
smitast af andúð ráðgjafa síns á
trjágróðri af erlendum uppruna
en víst er að með skógarhöggi á
hennar vegum þegar dró að sum-
armálum á liðnu ári fækkaði
nokkuð stæðilegustu trjá-
„nýbúunum“ á Þingvöllum auk
annarra minni, sbr. blaðafregnir
þar að lútandi.
Sóma síns vegna geta alþing-
ismenn og allra síst þingmenn
Sjálfstæðisflokksins því ekki stað-
ið að svona ráðstjórn fáránleik-
ans: að samþykkja á Alþingi
frumvarp til laga, sem byggir jafn
augljóslega á ósönnum fullyrð-
ingum, rangtúlkunum, tilgátum og
rómantísku fjasi um „litasinfóníu“
fjallanna eða ímyndaðri vænt-
umþykju gagnvart urriðanum.
Við framlagningu þessa máls
vekur sérstaka athygli framganga
borgarfulltrúa Reykjavíkur og
sveitarstjórnarmanna nágranna-
byggðarlaganna sem jafnframt
eiga sæti á Alþingi. Þeir halda sig
vera að vernda lífríki Þingvalla-
vatns gegn ímynduðum hættum
með þrengri reglum en núgildandi
lög segja til um í stað þess að
beina áhyggjum sínum að enn öfl-
ugri verndun vatnasviðs Gvend-
arbrunna. Verndun neysluvatns-
bóla Reykjavíkursvæðisins og
vatnasviðs þess ætti að standa
þeim nær en kannski vilja þeir
ekki láta taka sig alvarlega. En
svona getur umhyggjan fyrir
kjósendum tekið á sig skrítnar
myndir. Ljóst er að hin eina vá
sem ógnar vatnasviði Þingvalla-
vatns umfram vatnsból okkar
Reykvíkinga er þráhyggja
Þingvallanefndar og ráðgjafa
hennar.
Vandi Þingvallavatns
Bjarni Helgason fjallar
um Þingvallavatn ’… hin eina vá sem ógn-ar vatnasviði Þingvalla-
vatns umfram vatnsból
okkar Reykvíkinga er
þráhyggja Þingvalla-
nefndar og ráðgjafa
hennar.‘
Bjarni Helgason
Höfundur er doktor í jarðvegs-
fræði og land- og skógareigandi
við Þingvallavatn.
ðar-
stjórn-
rif og
ð, órof-
m-
r.
Gunni, lengi starfrækt blogg sem
nú er einnig orðið mjög virkt tón-
listarblogg, en slík blogg eru orðin
vinsæll og áhugaverður hluti blogg-
flórunnar, en þar er bent á nýja og
spennandi tónlist.
Blogg eru jafnólík og þeir sem
skrifa á þau. Í upphafi gegndu
blogg hlutverki nokkurs konar
hugsanaskjóða, ábendinga á áhuga-
verða hluti eða atburði, rökræðuvett-
vanga og vefleiðara. Bylting bloggs-
ins fólst ekki síst í því að vefsíður
hættu að vera óbreytanlegar og upp-
færðust reglulega. Því höfðu gestir
ástæðu til að heimsækja vef blogg-
arans oftar og fylgjast með því hvað
viðkomandi hefði að segja. Und-
anfarið hefur svonefndum hvers-
dagsbloggum fjölgað langmest, en
þar er dægurspjall um allt og ekkert
í aðalhlutverki og oft algengara að
sjá lýsingar á matseðlum mennta-
skólamötuneyta en pólitískar grein-
ingar og yfirlýsingar.
Engu að síður halda langflestir
upprunalegu bloggararnir áfram að
rita um hugðarefni sín allt frá veffor-
ritun og vefhönnun, upp í tónlist,
myndlist, heimspeki og stjórnmál. Þá
hefur aukið og almennt tölvulæsi
valdið því að fólk með áhugasvið sem
áður sköruðust ekki við bloggheim-
inn hefur nú haslað sér völl innan
hans. Þar má nefna áhugasíður um
bílaviðgerðir, vélfræði, líkamsrækt
og fótbolta svo fátt eitt sé nefnt. Þá
er á Netinu að finna fjölda síða
áhugaljósmyndara sem deila mynd-
um sínum með lesendum. Hljóm-
sveitir hafa fengið sér bloggsíður og
einnig hinir ýmsu klúbbar.
Ef heildarmyndin er skoðuð má
fullyrða með nokkru öryggi að lang-
flest hversdagsbloggin eru yfirleitt í
frekar einsleitu umhverfi og inn-
byrðis lík í útliti. Hins vegar eiga
blogg virkari og gagnrýnni ein-
staklinga það yfirleitt sameiginlegt
að útlit þeirra og hönnun er persónu-
legri og afar fjölbreytt.
Segja má að ástandið hafi breyst
mjög síðan um síðustu aldamót, þeg-
ar bloggheimur var nokkuð þröngur
hópur netvæddra einstaklinga. Eins
og svo oft áður hefur einokun frum-
kvöðlanna vikið fyrir almennri vitund
um nýjan miðil. Í bloggheimum má
gjarnan finna áhugaverðar ábend-
ingar, nái lesendur að skilja kjarnann
frá hisminu. Það er einnig mikilvægt
að hafa það í huga að tilkoma blogga
hefur valdið því að venjulegt fólk er
farið að lesa og skrifa í mun meira
mæli og þá má velta því fyrir sér
hvort hversdagsbloggarar dagsins í
dag eigi eftir að þroskast ört til per-
sónulegri og agaðri skrifa, sem skili
meiru til umræðunnar í samfélaginu.
ggformsins
Morgunblaðið/ÞÖK
urning um einn músarsmell og þá
lýsingarnar útgefnar og öllum að-
gar. Þessi eiginleiki vefjarins er það
ir af sér bloggið. Þessi tæknibylting
ðan af sér þessa hugarfarsbyltingu
sem bloggið er. Við sjáum ofboðslega aukn-
ingu á útgáfu en ekki endilega aukningu í
gæðum. Það er einfaldlega meira magn og
meiri breidd.“
Már segir óhætt að fullyrða að neðri
gæðamörk útgefins efnis hafi stórlækkað
sökum þess að útgáfa er orðin svo ódýr. „Þá
detta menn gjarnan í þá gryfju að fókusera á
allt ruslið en gleyma því að öll góða útgáfan
er enn til staðar og hefur jafnvel aukist.
Fjölmiðlar eiga það til að líta á bloggin
sem einhvers konar nýjan fjölmiðil, einhvers
konar heild sem á eitthvað innbyrðis sam-
eiginlegt og leggja þá einhvern einn dóm á
allan bloggheiminn. Réttara er að horfa á
bloggin sem aðgreindar sjálfstæðar ein-
ingar. Þetta eru einfaldlega tugmilljónir
sjálfstæðra radda á Netinu, sem allar hafa
ólíkar hvatir og markmið með sínum blogg-
um. Þá þurfum við að nota sömu dómgreind
og áður varðandi hvaða einstaklinga maður
ætlar að lesa, hverjum maður tekur mark á
og hverjir þeirra segja fréttir.“
ygsson
i,“ segir Salvör. „Stjórnmálamenn
da að þeir geti þagað málin í hel
ð horfast í augu við að sá tími er lið-
hafa allir aðgang að upplýsingum.“
r segir bloggið vera sterkan miðil.
verður samt að vera einhver sam-
ræða til að hann sé áhrifamikill miðill. Ef
maður er að fara inn í samfélag þar sem er
ofgnótt upplýsinga verður að hafa einhvers
konar efnisvaka, þar sem maður getur fylgst
með uppfærslum. Það er allt að fara inn í
svona efnisvaka í vefumhverfinu.“
Í einum pistli sínum um blogg og virkni
þeirra sem brú milli menningarheima segir
Salvör m.a. „Á svæðum þar sem tjáning-
arfrelsi er lítið þá hafa blogg og spjallkerfi
verið ein helsta lind þeirra sem vilja breyt-
ingar. Stjórnvöld hafa sums staðar brugðist
harkalega við og fangelsað bloggara, lokað
netkaffihúsum og sett upp einhvers konar
eldveggi. Þannig lokar Kína fyrir Google og
blogger. En það eru ekki bara miðstýrð
strangtrúarríki múslima sem takmarka tján-
ingarfrelsið, það berast sögur af því að tján-
ingarfrelsi sé mjög heft í Kína og þar séu
bloggarar og þeir sem skrifa vefpistla hand-
teknir og spjallsvæðum lokað. Ég fitjaði fyr-
ir nokkru upp á þræði á málverjavefnum þar
sem ég vakti athygli á því að spjallsvæðum
er nú lokað í Kína og ýmislegt undarlegt að
gerast þar varðandi netaðgengi.“
Gissurardóttir
rgir
ð af
m
væmt
ipedia-
em kom
blog í
t úti
ann vís-
fnum.
em
eða
upp
. Orðin
blogg-
rd
03.
i víða
árás-
m fólk
og leita
um
. Íraks-
stríðið er í raun fyrsta stríðið sem
bloggheimurinn hefur fylgst með
og fjallað um að einhverju leyti og
fylgdust margir með bloggum
bandarískra hermanna og íbúa
Bagdad á þeim tíma. Þá hefur
komið út bók byggð á einu bloggi
Bagdhadbúa – Salam Pax.
Sem dæmi um mátt blogganna
má nefna afsögn repúblíkanans
Trent Lott, sem var leiðtogi meiri-
hluta Bandaríkjaþings. Lott hafði
látið orð falla í veislu til heiðurs
Strom Thurmond, sem einkennd-
ust af kynþáttafordómum. Í kjöl-
far þessara orða leituðu bloggarar
að öðrum tilvitnunum í Lott til að
sýna fram á að þetta væri ekki ein-
angrað tilfelli. Þannig héldu
bloggararnir málinu lifandi nógu
lengi til að það næði fyrir alvöru
athygli fjölmiðla og Lott neyddist
til að segja af sér.
gum“
svavar@mbl.is