Mánudagsblaðið - 06.07.1959, Qupperneq 2

2
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Ólafur Hansson, mennfaskólakennari:
Lúsin hefur verið tryggur
förunautur mannkynsins frá
því sögur hefjast og fram á
'þennan dag. 1 fornum ritum
austurlenzkum og grískum
er oft minnzt á lúsina. Yfir-
stéttírntir* meðal Grikkja og
Rómverja munu hafa losað
sig að mestu við lúsapláguna,
en á miðöldum þegar þrifnað-
ur var lirt í hávegum hafður,
fylgdi hún jafnt æðri sem
lægri. Enn á 18. öld undi lúsin
sér vel í hinum viðamiklu hár
uppsetningum heldri kvenna,
og höfðu þær sérstaka lúsa-
prjóna úr málmi eða fílaheini
til að klóra sér í höfðinu. Við
þetta þótti ekkert athuga-
vert. Það var ekki fyrr en á
19. öld, að hafin var skipuleg
barátta gegn lúsinni í flestum
menningarlöndum. Hún hef-
ur látið undan síga, en er
f jarri því að vera úr sögunni.
Hér á landi var lúsin í góðu
gengi langt fram á þessa öld.
Það eru ekkert margir ára-
tugir síðan það almenningsá-
lit skapaðist hér á landi, að
skömrn væri að því að vera
lúsugur. Nú hefur þetta að
vísu gerbreytzt, en þrátt fyr-
ir allt er lúsin engan veginn
útdauð hór á landi.
Flestar frumstæðar þjóðir
eru morandi í lús og finnst
það sjálfsagður hlutur. Und
antekningar eru þó frá þessu,
t. d. á Suðurhafseyjum, þar
sem fólkið er þrifið. Eina
Asíuþjóðin sem hefur tek-
izt að xitrýma lúsinni að
mestu, eru Japanar, en þeir
eru kattþrifnir, jafnt æðri
sem lægri.
HVERNIG KVIKNAK
LtJSIN
Sú trú hefur lengi verið út-
breidd víða um heim, að lúsin
kviknaði af sjálfu séri Stund
um var talið. að hún kviknaði
í óhreinindum, stundum af
svita manna eða einhverjum
líkamsvessum. Stundum er
því trúað, að fólk verði lúsugt
af því að éta óþroskuð ber
eða aðra ávexti. Til eru helgi-
sögur um uppruna lúsarinnar.
Samkvæmt einni þeirra var
lúsin ekki meðal þeirra dýra,
sem til voru í Paradís. Hún
spratt af svita Adams og Evu
iþeg&r þau urðu að fara að
;strita í sveita síns andlits eft-
ir syndafallið. Samkvæhit
annarri sögu, sem er mjög út-
breidd með slafneskum þjóð-
aim, urðu flær og lýs til úr
ösku slöngu, sem Nói brenndi
í örkinni. Yfirleitt eru flær og
lýs oft hafðar í sama númeri
í þjóðtrúnni, en flóin kemur
þar þó minna við sögur en
lúsin.
Hinn fyrsti, sem fór að
rannsaka lúsina og háttu
hennar á vísindalegan hátt,
var gríski spekingurinn
Aristoteles. Hann taldi sig
hafa fundið mcðöl við lúsum,
saltvatn, kvikasilfur og
smjör.
AÐ BÚA TIL LÝS
Galdramenn fyrri alda
kunnu ýmsar aðferðir til að
búa til lýs og koma þeim á
óvini sína. Stundum voru
þessar galdralýs svo magnað-
ar, að þær átu óvinina upp
til agna. Þessi saga er skyld
sögunum um mýs og orma,
sem éta menn upp. Ein að-
ferðin til að koma lúsum á ó-
vin sinn er sú að varpa svíns-
fleski á mauraþúfu og nefna
um leið nafn óvinarins hátt
og snjallt. Verður hann þá
samstundis grár í lús og get-
ur helzt ekki losað sig við
þann ófögnuð nema með
göldrum. Þó að illviljaðir
galdramenn séu ekki í spil-
inu geta mcnn orðið illilega
lúsugir, ef ekki er öll gát
höfð á. Sá, sem skálar í vatni
í stað víns, verður strax mor-
andi í lús. Þessi saga virðist
vera búin til af einhverjum
fylliröftum, en hún er mjög
útbreidd í Mið-Evrópu. Ekki
má heldur telja lýs, þá kvikn
ar ný lús fyrir hverja, sem
talin er. Hér er að verki forn
og frumstæður ótti við talna-
töfra.
RÁÐ VIÐ LÚSUM
Þjóðtrúin þekkir mörg hús
ráð til að losna við lýs. Eitt
er það að taka lús úr hári
sér og leggja hana á pening,
sem siðan er látinn á f jölfarn
ar krossgötur. Þegar einhver
vegfarandi kremur lúsina,
drepast allar hinar lýsnar á
eiganda hennar. Önnur að-
ferð er sú að láta þrjár lifandi
lýs á títuprjón og varpa hon-
um síðan í eld. Mosi, sem vax
ið hefur á hauskúpu myrts
manns eða fallins hermanns,
er talinn óbrigðult ráð við
lúsum. Líka má bera á sér
töfragripi, sem flæma lýsnar
á brott. Meðal slíkra gripa
er t. d. þumalfingur af dauð
um manni eða asnahali. Mold
úr kirkjugarði getur gert
sama gagn. Ef menn ganga í
flík, sem er ofin eða prjónuð
á jólanóttina, hrekjast allar
lýs í burtu. Ef menn láta ann
an mann þvo sér um höfuðið
meðan á messu stendur á skír
dag, hverfur lúsin. Og til er
húsráð til að losna við allar
lýs úr húsi sínu. Það er það
að sópa húsið vandlega að
morgni Valborgarmessu (1.
maí) og henda síðan sópnum
í garð annars manns. Fylgja
þá lýsnar sópnum.
LÚSIN TÁKN HREYSTI OG
HEILLA
En þó að til séu mörg og
margvísleg húsi'áð gegn lús-
um er sú skoðun einnig mjög
algeng, að gegn lúsinni eigi
ekki að berjast. Iiún verður
oft og tíðum tákn heilbrigði
og hreysti. Hinn fílhrausti
maður er grár í lús, hinn
heilsulausi missir af sér lýsn-
ar. Mæður fyrr á tímum voru
oft áhyggjufullar, ef börn
þeirra voru ekki lúsug. Það
var oft talinn merskisdagur
í lífi barnsins, þegar fyrsta
lúsin sást á því. Hana átti að
taka og kremja á sálmabók,
þá varð barnið mússíkalskt.
Víða var það talin hin bezta
heilsubót að éta af sér lýsnar.
Til ei’u íslenzkar þjóðsögur,
þar sem þessi skoðun kemur
fram. Meðal ýmissa frum-
stæðra þjóða eru lýs líka tald
ar mata beztar og fólkið not-
ar tómstundirnar til að tína
lýsa upp í sig. Lúsaát er
talið gott ráð við gulusótt,
og þegar tannpínan sverfur
að skai láta lýs í holu tönn-
ina. —
Lúsin er í þjóðtrúnni oft
tákn frjósemi og auðæva. Ef
lús sést á flík, sem verið er
Mánudagur 6. júlí 1959.
að sauma, mun eigandi fats-
ins eignast bam, áður en
hann hefur slitið því. Þá er
sú skoðun útbreidd, að gott
sé að dreyma lýs, þær viti
á mikla peninga. Sennilega er
það frjósemi lúsarinnar, sem
hefur gert hana að tákni æxl-
unar og auðsældar. Svo er
um mörg fleiri frjósöm dýr.
LÚSAGALDUR Á SJÓ
Sjómenn hafa bæði fyrr og
síðar þótzt kunna ýmisleg
ráð til að hafa áhrif á höfuð-
skepnurnar og stjórna sjó og
vindi. Og hér getur lúsin
einnig komið við sögur sem
happadýr. Ef byr gefur ekki
skulu skipverjar tína af sér
lýsnar og láta þær í seglin. Ef
þetta er gert rennur þegar
í á blásandi óskabyr. Senni-
lega er það iðið og kvikið í
i lúsinni, sem er undirrót þess-
j arar hugmyndar. 1 þýzkri
fræðibók um þjóðtrú stendur,
að þessi hugmynd sé íslenzk
að upprana. Ekki veit ég,
hvort þetta hefur við einhver
rök að styðjast eða hvort
þetta er af því, að Island hafi
verið talin sérstök paradís
lúsarinnar. Mörgum ferða-
mönnum, sem komu hingað
til lands fyrr á tímum varð
tíðrætt um það, hve lúsugir
íslendingar væru. Þetta hefur
j eflaust verið satt, en þó er
jhæpið, að lúsin hafi vaðið
| neitt meira uppi hér en meðal
alþýðu manna í útlöndum.
Ólafur Hansson.
Orðsendiii!
frá Rafmagnseftirliti ríkisins
Rafmagnseftirlit ríkisins vill vekja athygli bænda
á því að varast ber að setja heystakka eða greiða
undir rafmagnslínur eða of nálægt þeim
Þegar um háspennulínur er að ræða, ætti fjar-
lægðin ekki að vera minni en 20 m.
Einnig ber að gæta varúðar, þegar háum heyhlöss-
um er ekið undir rafmagnslínur.
Rafmagnseftirlit ríkisins
Bíla- og bóvélasalan,
Baldursgötu 8
Tökum í umboðssölu bíia og landbúnaðarvélar —
Bæði nýtt og notað.
Bændur — Látið okkur sjá um sölu á jeppunum
og öðrum vélum.
Reynið viðskiptin.
Simi 2—31—36.
Bíla- og húvélasalan,
Baldursgötu 8
Höfum til sölu flestar gerðir bíla og landbúnaðarvéla.
Bæði nýtt og notað.
Uimt að fá góð tæki með hagstæðum kjörum.
Reynið viðskiptin.
Sími 2—31—36.