Mánudagsblaðið - 23.05.1960, Qupperneq 2

MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 23. maí 1965
(Framhald)
Þraufirnar
Sumar af sögunum um
þrautir Heraklesar eru í
tengslum við algengar flökku
sögur, aðrar eru sérkenni-
legri. Bæði Herakles og Örv-
ar-Oddur berjast við risa og
skrímsl, en af því verður
ekki margt ráðið, slíkar sög-
ur eru svo algengar. Þó er
ýmislegt undarlega svipað í
sögunum um baráttu Hera-
klesar við skrímslið í Lernu-
vatni og viðureign Odds við
finngálknið, sem raunar var
Grímhildur, móðir Ögmund-
ar Eyþjófsbana. Báðir nota
þeir örvar, sverð og eld í
baráttu sinni við óvættina.
Ein þraut Heraklesar var
sú að drepa Stymfalsfugla.
Þessir fuglar átu menn og
höfðu nef og klær úr eiri.
Herakles hjó nef og klær af
fuglunum sem sigurtákn.
Örvar-Oddur komst í kynni
við fugl af svipuðu tagi. Það
var gammur, sem greip hann
og bar hann í hreiður sitt.
Gammur sá lifði meðal ann-
ars á mannakjöti. Oddur
drap að lokum gamminn og
hjó síðan af honum nef og
klær. Þetta minnir óneitan-
lega talsvert á söguna um
Stymfalsfugla. Raunar voru
sögur um furðufugla algeng-
ar á miðöldum, og flestar
þeirra munu vera af grískum
eða austrænum rótum runn-
ar. í þes,sum sagnaflokki eru
sögurnar um fuglinn Rok,
svo og grískar sögur um sír-
enur og harpýur.
Skjaldmeyjar koma við
báða sagnaflokkana. Hera-
kles barðist við skjaldmeyjar
og drap Hippólýtu drottn-
ingu þeirra. Oddur tók
skjaldmeyju þá, sem átti að
vera honum til fylgdar, og
varpaði henni út í fen.
Tveir klettar við sjó koma
við báðar sögurnar. Herakles
reisti tvo kletta, stoðir Hera-
Idesar, við Njörvasund. Odd-
ur sigldi milli tveggja kletta,
sem raunar voru skoltar á
hval, er hann fór vestur í
höf. Óvíst er raunar, hvort
ramband er hér á milli. Sag-
an í Örvar-Oddssögu er lík-
ari sögmun um Argóarfar-
ana grísku og sögum úr Þús-
und og einni nótt.
Sú var hin síðasta og
þyngsta þraut Heraklesar að
sækja hundinn Kerberos nið-
ur til undirheima. Vann hann
það verk með berum hönd-
um án allra vopna. Kerberos
var hin versta meinvættur,
og hefur verið bent á það,
að hann kunni að vera skyld
ur Fenrisúlfi eða hundinum
Garmi í Ásatrú.
I Örvar-Oddssögu segir
Hildir jötunn Oddi, að hann
geti orðið konungur yfir
Rísalandi, ef hann ætti ólm-
ari hund en bræður hans.
Oddur vísaði honum á slikan
shund í Vargeyju, en það var
reyndar híðbjörn. Oddur
dró björninn úr híði hans
langt niðri í grjóturð. Einn-
ig hann sótti grimmt dýr
niður í jörðina með hend-
urnar einar að vopni. Og
ihann nefnir björninn oftast
hund: ,,Nú skaltu fara með
hund þennan, svo sem ég
mælti.“ Hildir launaði síðar
Oddi greiðann með því að
gefa honum kistur fullar
gulls og silfurs. Hann skildi
þær eftir á ákveðnum stað
og lét hellustein mikinn á
þær, svo og sverð, hjálm og
skjöld. Þessi saga um vopn-
in og bjargið mikla er í öll-
um aðalatriðum tekin úr Þes
evssögninni forngrísku. Það
eru fleiri klassískar sagnir
en Heraklesarsagnirnar, sem
hafa haft áhrif á Örvar-
Oddssögu.
Glíma Odds við Ögmund
Eyþjófsbana minnir um
sumt á glímu Heraklesar við
Anteos. Þessi Anteos var son
ur Jarðar og fékk afl frá
móður sinni í hvert sinn er
hann snerti hana. Dugði því
lítið að fella hann, því að
þá reis hann ætíð upp að
nýju margefldur. Glíma Hera
klesar og Anteosar var löng
og hörð. Tók Herakles að
lokum það ráð að bregða
Anteosi á loft og kyrkja
hann svo í greip sinni, er
hann var skilinn frá móður
sinni. Jörð. — Glíma þeirra
Odds og Ögmundar var einn-
ig löng og hörð. „Var þeirra
glíma og atgangur bæði harð
ur og langur, því að Oddur
hafði eigi afl við Ögmundi,"
segir í sögunni. Þó gat hann
þjarmað svo að Ögmundi
með hjálp Sírnis félaga síns,
að Ögmundur sá sitt óvænna
og fór þar niður, sem hann
var kominn. „Jörðin luktist
saman fyrir ofan höfuðið á
Ögmundi, og skildi svo með
þeim“ segir sagan. Að vísu
gat Oddur ekki drepið Ög-
mund. en eftir þennan sigur
í glímunni verða þáttaskil í
viðskiptum þeirra. Ögmundur
gafst í rauninni upp í bar-
áttunni við Odd eftir þetta,
og tekur að friðmælast við
hann.
I báðum þessum ferlegu
glímum kemur jörðin við sög
ur. Anteos fær afl sitt frá
henni, En Ögmundur bjarg-
ar lífi sínu með því að
smjúga niður í hana. Þeir
Anteos og Ögmundur eru
báðir eins konar jarðarvætt-
ir, og töfrar beggja eru í
samræmi við það.
Eilurdaisðinn
Eitur varð þeim báðum að
bana, Heraklesi og Örvar-
oddi, þótt með ólíkum hætti
væri. Herakles fór í hina
eitruðu skyrtu, sem Deian-
eira sendi honum, en skyrtan
var vætt í blóði Nessosar
kentárs. Blés allur líkami
hans upp af eitrinu. Oddur
var bitinn af eiturnöðru, sem
skreið út úr fúnum hausi
Faxa 1 Berurjóðri, eins og
völvan Heiður hafði spáð.
„Bles upp allur fóturinn og
þar með lærið“, segir sagan.
Þessi saga er greinilega
nátengd svipuðum sögum
um sænska víkingaforingj-
ann Oleg eða Helga í Kænu-
garði. Ýmsir telja, að þessi
sögn sé að uppruna grísk og
'hafi borizt með Grikkjum til
Skyþa í Suður-Rússlandi,
sem höfðu mikil viðskipti við
Grikkland. En Kænugarður
er á næstu grösum við hin
fornu lönd Skyþa.
Bæði Herakles og Oddur
taka dauða sínum af mikilli
karlmennsku. Einkennilegt
er það, að í sambandi við
dauða þeirra beggja birtist
mynd af veru í hestlíki, Haus
Faxa varð Oddi að bana, Og
Nessos kentár var hálfur
hestur og hálfur maður. Eit-
urdauði í sambandi við hesta
— er það tilviljun ein?
Sfigið á báikösl
Þegar eitrið frá Nessosar-
skyrtunni læsti sig um lík-
ama Heraklesar, lét hann
reisa bálköst mikinn á Ötu-
fjalli. Förunautar hans lyftu
honum á köstinn, og hann
gaf síðan skipun um að
kveikja í honum. Frásögnin
um síðustu stundir Örvar-
Odds er mjög svipuð í öil-
um aðalatriðum. Hann skip-
ar fylgdarliði sínu að gera
steinþró og draga þar að
við. Á meðan þeir voru að
því kvað hann ævidrápu sína.
„Og er lokið var kvæðinu
leiða þeir hann þangað, sem
steinþróin var búin,“ segir
sagan. Síðan legst hann nið-
ur í þróna og deyr, en föru-
nautarnir kvéikja í kestin-
um. Báðir afreksmennirnir
deyja af völdum eiturs, láta
báðir gera sér bálköst og
stíga á hann af fúsum vilja.
Övíða er sambandið milli
Heraklesar- og Örvar-Odds-
sagnanna jafn greinilegt og
hér.
Yfirleitt er svo margt líkt
með þessum tveimur sagna-
flokkum, að hér 'hlýtur að
vera um einhvers konar sam
band að ræða. Það samband
mun að vísu oftast vera ó-
beint, brot úr Heraklesar-
sögnunum hafa borizt inn í
Örvar-Oddssögu eftir ýmsum
krókaleiðum og blandazt hin
um eldri sögnum hennar,
sem voru norrænar að upp-
runa. Og auðvitað er þetta
aðeins eitt dæmi af mörgum
um áhrif klassískra sagna á
norrænar sögur á miðöldum.
Ólafur- Hansson.
t E ®
Stúlkur, sem vilja læra gæzlu og umönuun van-
gefinna geta komizf að í slíkt nám á Kópavogs-
hæli nú i vor. Námstímann verða greidd laun sam-
bærileg við laun starfsstúlkna.
Upplýsingar gefnar á hælinu og í síma 19785,
14885 og 19084.
Skrifstofa ríkisspítalanna
BílftSftlftl!
Klapparstíg 37
annast kaup og sölu bifreiða.
Mesta úrvalið
Hagkvæmustu greiðsluskilmálarnir
Öruggasta þjónustan
Klapparstíg 37
Sími 19032
Pic-pillurnar bragðgóðu
eru uppáhald ungra sem gamalla
Innihalda viðurkennd efni, sein gefa mjúkt, ferskt
og gott bragð í munninn.
P íc-pillyrnar bragðgóöu fara sigurför m landiS
Kaupmenn! — Kaupfélög!
Pantanir afgreiddar:
Nýja sælgætisgerðin h.f.
Nýlendugötu 14 — Sími 12994.
öi aTvmni
/r — 11 =*
ÓLAFUR HÁNSSON,
mennlaskóiakennari:
■.... ,
Herakles og
• •
Orvar- Odaur