Mánudagsblaðið - 30.01.1961, Blaðsíða 4

MÁNUDAGSBLADTÐ
MáimdaSur S6 : j&núar 1961
BlaSfynr alla
Blcðið kemur út á mánudögum. — Verð 4 kr. 1 lausasölu.
Ritstjóri og ébyrgðarmaðizr: Agnar Bogason.
Aígreiðsla: Tjarnarg. 39. — Sími ritstj. 1349«.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
nnitiiiiiiiiiiiKiiiiiiimmiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiMiiiiiiiiiiiii
Jénas Jénssonr frá Hrifiu:
l&vernig má íá íé tíl nauðsyii-
legra klrk||utdyggiiftga
Danakonungar tóku með her-
vaidi meginhluta allra eigna ís-
lenzku kirkjunnar á siða-
skiptamanna og sklldu við
þá þjóðicirkju, sem Kristján
III. stofnsetti hér á landi sem
öreiga handbendi danska ríkis-
valdsins. Hefur setið við þá of-
beldisframkvæmd í fjórar ald-
ir. Þegar póbtísk reisn hófst á
Isiandi fyrir nrkkrum manns-
öldrum byrjaði Alþingi að
stofna og styrkja mannúðar og
menntastofnanir víða um land
og styrkti jafnframt flestar
greinar atvinnulífsins með fjár-
framlögum, nema þjóðkirkjuna.
Samt er hún elzta menningar-
stofnun landsins og hin áhrifa-
mesta, einkum þegar hún var
frjáls og óháð. Fyrir nokkrum
árum tók Gísli Sveinsson þáver-
andi alþingisforseti upp mál
kirkjunnar og lagði til að ríkis-
sjóður bætti fyrir gamlar ýf-
irtroðslusyndir rikisvaldsins með
því að verja til kirkjubygginga
og viðhalds kirkna úr ríkissjóði
hlutfallslega jafnmiklu fé, eins
og nú er varið til skóla og
sjúkrahúsa. Frv. G. S. var ekki
veittur neinn verulegur stuðn-
ingur á þinginu. Mátti við því
búast þar sem um mikið ný-
jriæli var að ræða. Hitt var
verra að prestastéttin hefir ekki
enn veitt þessari sjálfsögðu til-
lögu sýnilegan stuðning. Sigur-
geir Sigurðssyni biskup tókst
að íá fasta fjárveitingu, hálfa
mllljón króna úr landssjóði til
-'klrkjubygginga. Ekki var hér
um að ræða ríkisstyrk eins og
veitlur er árlega til fjölmargra
fyrirtækja, t. d. íþróttaniann-
viijkja, heldur fær kirkjustjórn-
in þessa fjárhæð í hendur með
heimild til að lána smáfjárhæð-
ir úr þessum bjargráðasjóði til
guðshúsa sem verið er að koma
upp eða endurbæta. Hér er um
að ræða lítils háttar bankastarf-
semi. Núverandi biskup mun
háfi tekizt á haustþingi að fá í
þessa fjárhæð aukna lítið eitt
■með óbreyttum skilyrðum.
Skuldaskil íslenzku kirkjunnar
við ríkissjóð eru þess vegna ó-
leyst enn. Vafalaust má telja
að krafa Gísla Sveinssonar verði'
von bráðar tekin upp og síðan
fylkt um hana liði og tryggður
endanlega sigur. Prestum lands-
ins, biskupum og áhugasömum
leikmönnum hlýtur að svella
húgur í brjósti þegar þeir bera
saman, stuðning þjóðfélagsins
v::5 áburðargryfjur og saltskúra
meðan móðurkirkjan sjálf býr
við stjúpbarnakjör.
En rneðan áhugalið og for-
ingjar kirkjunnar eru að fægja
skildi sína og hvessa spjótsodd-
ana aö fordæmi Bergþórshvols-
manna vil ég leyfa mér að
benda á einfalt bráðabirgðarúr-
ræði til að bæta úr sárri neyð
kirkjunnaref hún á ekki að
standa. eín vbg yfirgefin á ber-
svæði þjóðlífsins. Endurtek ég
hér fyrr framborna ábendingu
um happdrættisleyfi vegna Hall-
grímskirkju, sem gæti orðið
upphaf nýrrar reglu um varan-
legt happdrætti til eflingar
kirkjubygginga hvarvetna á
landinu. Vil ég færa nokkur rök
að því að • kirkjan eigi öllum
stofnunum fremur að njóta
tekna af happdrættisstarfsemi í
landinu til að bæta fyrir dansk-
ar og íslenzkar stórsyndir gagn-
vart kirkju , landsins. Hefi ég
áður bent á. hinn sögulega rétt
þjóðkirkjunnar en hún er full-
gildur aðili í erfðamálum hinn-
ar þjóðlegu fríkirkju lands-
manna. Ef einhverjir kirkjuleið-
togar skyldu láta sér til hugar
koma að telja happdrættisfé til
illa feriginna fjármuna sem
kirkjan gæti ekki tekið á móti
sér til eflingar, þá er því vanda-
máli áður svarað með því að
benda á að háskóli iandsins og
þar með; talin guðfræðideildin
og hin fagra kapella, hefur ver-
ið reistur fyrir lögverndaðar
happdrættistekjur. Sjómanna-
hælið á Kleppshæðinni og hin
mikla mannúðarstofnun Reykja-
lundur njóta á siðustu árum
milljóna' tekna af happdrættis-
starfsemi. Ef leiðtogar og liðs-
menn Hallgrímskirkjunnar
biðja alþingi og landsstjórn um
tímabundið happdrættisleyfi
vegna útgjalda við landskirkju-
byggingi<na þá qr óhugsandi
að þeirri beiðni yrði synjað, þar
sem hin vanrækta kirkja á í
hlut. Þungt hlyti það líka að
reynast á metunum að bæði
háskólinn og Das eru komin út'
á hálan ís með því að nota
happdrættispeninga sína til að
reisa kvikmyndahús með óhófs-
sniði, alóþörf. Þar að auki er
bygging þeirra fullkomið brot
á drengskaparheiti gagnvart Al-
þingi. Stjórn háskólans hefir
brugðizt skyldu sinni að reisa
hús fyrir náttúrugripasafn
laridsins. Var því heitið að nota
happdrættisféð í þágu vísind-
Framhald á 8. síðu.
Ævar Kvaran, sækjandinn, Valur Gíslason, biskupinn og Rúrik Ilaraldsson, dr. Tornkvist.
Þjónar drottins
Sériega vel unnin sýning í Þjóðieikhúsinu
Höf.: Axel Kielland. Leikstj.: Gunnar Eyjólfsson.
S.l. fimmtudagskvöld frum-
sýndi Þjóðieikhúsið leikritið
„Þjónar drottins" eftir norska
skáldið Axel Kielland. Efnið
er byggt að sumu leyti á hinu
illræmda rógsmáli, sem kallað
hefur Verið „HelandeTmálið“
og fjallar um ákærur á hendur
sænska biskupinum Dick Hel-
ander, en mál þetta er enn ekki
útkljáð og standa miklar deil-
ur um það enn í Svíþjóð.
Kielland brúkar aðeins
ramma atburðanna í verki sínu;
þetta eru aðeins skoðanir hans,
ef svo má kalla, hugrenningar
skálds um atburði eins og þá,
sem eru að ske í Svíþjóð. Skáld-
ið gætir þess vel, að ganga ekki
svo nærri hinni raunverulegu
atburðarás, að hann verði sak-
aður um hlutdrægni, en þó
gætir í sjálfu leikritinu ein-
kennilegrar hlutdrægni í garð
hins opinbera ákæruvalds. Efn-
ið er all-spennandi og fyrstu
tveir þættir all vel samdir,
samtöl og atburðir einfaldir en
sterkir j sniðum pg spennan ein-
kennilega jöfn, án stórátaka.
Grunntónninn er samúð með
hinum óhamingjusama biskupi,
sem, eins og Helander, neitar
stöðugt sök sinni, þrátt fyrir
þær yfirgnæfandi likur á því,
að hann hafi skrifað rógsbréfin.
Inn er svo fléttað fjölskyldulífi
biskups, sem er í senn ham-
ingjusnautt og tilgerðarlegt með
ólikindum, ef svo má kalla.
Fyrsti þáttur hefst með vígslu
biskups og heimkomu sonar
hans, sem verið hefur til sjós.
Eftir vígsluna, er biskup kem-
ur heim,' er þar mættur dr.
Torinkviat, andstæðingur' hans
í trúmálum og fallinn frambjóð-
andi til biskupstignar. Skiptir
ekki togum, að dr. Tornkvist
sakar biskup um rógsbréf og
skepnuskap í sinn garð, hefur
kært málið til lögreglunnar
þegar og fær jafnframt dóttur
biskups, sem elskar hann til
að yfirgefa föður sinn og fara
með sér á brott. Er þetta furðu
veikur liður í góðum þætti,
tilefnislítill og sennilega gerður
til dramatískra áhrifa, sem
ekki verður þó mikið úr. Næst
kemst svo lögreglan í málið,
siðan réttarhöld og svo endan-
legt uppgjör sem er fremur veikt
og eiginlega heldur lítt skilj-
anlegt ef beitt er dálitilli gagn-
rýni. Er þar höfundur að berja
heim skoðun sína á manninum
sjálfum, kristinni trú og því
andlega og moralska verðmæti,
sem hún skapar. Eru hér mörg
dramatísk atriði en einnig nokk-
ur, sem telja verður algert
þunnmeti.
Leikstjórn annast Gimnar
Eyjólfsson og ber sýningin öll
víða merki vandvirkni og hug-
myndaflugs, þótt stundum sé
skautað á heldur þunnum ís. í
heild hefur hraði leiksins hald-
izt vel í samræmi við atburði
Gunnar gætir vel staðsetninga
hinna einstöku leikara, þrengir
aldrei svo að leikurum, að það
spilli leik, en hann gætir þess
ekki alltaf, að leikarar mega
ekki ,ganga“ oí langt með sömu
setninguna, einkum í 1. þætti
milli biskupshjóna, en þar er
biskupsfrúin sérlega sek. Ann-
ar þáttur, siðara atriði, er frá
bærlega vel unnið, leikstjóra og
leikurum til verðugs sóma.
Þriðji þáttur, se mer lakastur
frá höfundar hendi nýtur góðr-
ar leikstjórnar sem miklu bjarg
ar, en þar virðist leikstjóri nýta
allt, sem mögulegt er, til að
blása lífi og sannleika í held-
ur vafasama lausn hins mikla
rógsmáls.
Helmer biskup leikur Valur
Gíslason. Hefur vel tekizt að
velja Val í þetta hlutverk, því
hinn meðfæddi virðuleiki Vals
og sviðsöryggi skapar eftir-
minnilega persónu, sem nær
föstum og sönnum tökum á
áhorfanda. Leikur Vals er einnig
með hreinum ágætum, rólyndi
annarsvegar og festa en hins-
vegar hið mikla skap, sem
brýst út þegar honum er of-
boðið. Anna Guðmundsdóttir
leikur biskupsfrúna. Frú Anna
nær iitlum tökum á hlutverki
sínu, leikurinn blælaus og fálm-
andi. Hún ber lítil merki
menntunar sinnar og setningar
Framhald á 7. síðu.
Herdís Þorvaldsdóttir, Monsen og Anna Guðmundsdóttir,
biskupsfrúin.