Mánudagsblaðið - 25.02.1963, Qupperneq 2

2
Mánudagsblaðið
Mánudagur 25. febrúar 1963
Jónas Jónsson frá Hriflu:
UtanríUs- og skógræktarmál
Nofðmefln og IsSsndÍMgai
az skíptasí á vinaigjöinm
Norðmenn og Islendingar
hafa bundið vinsemd og grið
um nokkur éidri deilumál með
því að láta mesta sagnfræðing
þessara þjóða Snorra Sturlu-
son bera sáttaorð milli góðra
frænda. Norska þjóðin safn-
aði miklu fé til að láta snjall-
asta myndhöggvara landsins,
Gustav Vigeland, gera styttu
af Snorra. Þá sendu Norðmenn
hundrað valda fulltrúa allra
stétta til Islands. Eina verkefn
ið var að reisa listaverkið í
fteykholti oð viðstöddu fjöl-
menni. Hér var um að ræða
glæsilega heiðursgjöf frá þjóð
til þjóðar. Síðar launuðu íslend
ingar þessa vinsemd og sæmd
með því að gefa norsku þjóð-
inni eftirlíkingu í eir af styttu
Ingólfs Arnarsonar á Arnar-
hóli. Var unnið með stórhug
og háttvísi frá báðum þjóðum
að þessum kveðjumálum enda
hefur Snorramyndin orðið var
anleg brú milli landanna.
Hý vináttumezki
Norðmanna
Nú hafa Norðmenn viljað
sýna íslendingum ný vináttu-
merki. Þeir fylgjast af alhug
með tilraunum þjóðarinnar í
skóggræðslunni. Hefur norska
ríkið með samþykki allra flokka
gefið Islendingum sex milljo^r,
íslenzkra króna í skógræktar-
stöð. Tilgangurinn er vitanlega
ekki sá að spara landsjóðhum
venjubundin framlög til skóg-
ræktar heldur til að sanna
hversu gera mætti nýtt stór-
átak i skógræktinni, tií að
hvetja æsku landsins til nýrra
framkvæmda í þessu efni.
Þessi milljónagjöf Norðmanna
til sikógræktar er vitáskuld
fyrst og fremst þjóðmá! en þar
næst að formi til utanríkismál
og skógræktarmál. Meðferð
málsins hefur ekki verið hin
æskilegasta. Alþjóð manna á Is
landi hefur ekki fengið tæki-
færi fyrr en allra síðustu daga
til að ræða hvernig mest gagn
og sæmd geti orðið fyrir þjóð-
ina að þesari vinargjöf frænd-
þjóðar. Umræður hafa verið of
litlar um málið. Guðmundur
Guðmundsson utanríkisráðherra
hefur tekið við gjöfinni og j
þakkað bróðurhuginn. Hann
mun ennfremur hafa s'kipað
Þ«ggja manna n.efnd til að
gera tillögur um notkun fjár-
ins. I þeirri nefr.d eiga sæti
Hákon Bjarnason skógræktar-
sfjóri, Hákon Guðmundsson
hæstaréttarritan sem er líka
formaðui Skógræktarfé ags ís-
lands. Ennfremur er Ambassa-
dor Norðmanna í ReykjaVík
sjálfkjörinn þriðji nefndarmað-
urinn.
Skófiækíiimi
valin.íir síaður
Fyrsta og stærsta mál nefnd-
arinnar og rikisstjórnarinnar
var að taka á'kvörðun um heppi
legasta stað fyrir þessa trú-
boðsstöð, því að hún á vissu-
lega að hafa áhrif á skógræk-
armenningu landsins og á að
geta skapað andlega stórbi-eyt-
ingu í öllu viðhorfi til skóg-
ræktar. Skógræktarstjóri sneri
sér ennfremur til landbúnaðar-
ráðherra með ósk um að skóg
ræktin mætti fá nægilegt rúm
fyrir hina nýju stöð í landi
Garðyrkjuskólans á Reykjum
ef nefndin yrði sammála um þá
lausn. ■ Ráðherra brá skjótt við.
bar málið undir Unnstein Ólafs
son skólastjóra garðyrkjuskól-
ans. Hann sváraði skriflega að
hann vildi fyi-ir sitt leyti heim
ila að nýja stöðin gæti fengið
alla hlíðina ofan við túnið á
Reykjum og verulegan hlut af
sjálfu túninu, þar á meðal tún
Reykjahjáleigu sem mun vera
einhver frjósamasti blettur á
öllu landinu. Unnsteinn Ólafs-
son taldi garðyrkjuskólanum
mikinn ávinning að fá s'kógrækt
ina í tvíbýli þar sem báðir að-
ilar hafa nóg land og aðstöðu
til allra nauðsynlegra ræktunar
þarfa. Ráðherra sendi þetta
bréf áleiðis til nefndarinnar
með fullum meðmælum s'inum
ef þetta staðarmál kæmi til
lokaúrslita í landbúnaðarráðu-
neytinu. Nefndin hefur ekk'ert
látið til sín heyra opinberlega
um málið en áreiðanlegar heim
ildir herma að nýr aðili sé
kominn í málið og sæki fast að
ríkið kaupi jörðina Mógilsá í
Mosfellssveit fyrir 2 milljónir
króna í sambandi við niorsku
gjöfina. Skal jörðin keypt fyrir
ríkisfé og fyrst og fremst
handa laxaklakstöð í Kollafjarð
ará, en þar sem laxarnir eru
enn á æskustigi er gert ráð
fyrir að norska stöðin fái afnot
ræktunarlands á Mógilsá án sér
staks endurgjalds. Kaupin á
Mógilsá verða samkvæmt þess-
um útreiknir.gum gerð fyrir
klakstöðina. En Skógræktin á
að fá þar leiguliðaábúð.
Laxaklakið í Kollaíiiði
Klakstöðin i Kollafirði er
sannnefndur furðufiskur. Ríkið
hefur í nálega 20 ár haft klak-
stjóra á góðum launum með til
heyrandi skrifstofuliði og ferða
fé. Hinsvegar hefur landið ríf-
legan forða af skýrslum frá
stofnuninni.
Loks afréð veiðimálastjóri að
koma upp mikilli laxaklakstöð
við lækjarsprænu í Kollafirði.
Gömul hlaða var tekin sem
fyrsta húsnæði seiðanna. Heitt
vatn var nærrri á klakstaðnum.
En vandfarið er með hita og
kulda hjá ungum löxum. All-
mikið af seiðunum drapst á
fyrsta ári og var kennt um of
miklu frosti og miður heppi-
legum hitagjöfum.
I þessum erfiðleikum uppgötv
ar veiðimálastjóri sem stýrir
fyrirtækinu og mjög þurfi að
au'ka nauðsynleg skilyrði fyrir
klakinu ef það eigi að blómg-
ast.Stöðina vanti þrjú nauðsyn-
leg hjálpargögn: Meira renn-
andi vatn, meira af gióinni
jörð og meira af sjó þegar ung
viðið tekur að spretta úr vöggu
skýlum sínum. Úr þessu vill
klakstjórinn bæta með því að
kaupa næstu jörð við Kolla-
fjörð. Hún er föl fyrir tvær
milljónir króna.
Þjóðargersemai
Klakfræðingarnir hefðu átt
að láta sýna sig á palli á miðju
Lækjartorgi á björtum degi til
að sannfæra þjóðina um hvílík-
ar gersemar hún hefur við sum
þau störf þar sem mjög reynir
á sérfræði. Forráðamenn klak
stöðvarinnar játa nú opinber-
lega að þeir hafi byrjað vís-
indalegt laxaklak án þess að
tryggja sér bergvatn, sjó og
athafnasvæ'ði á landi.
Annmarkar miklir em á skóg
græðslu við Esju hjá Mógilsá.
Hvassviðri er þar mikið, cg er
vitað að vaskur Kjósarbúi, sem
nú á heima í Reykjavík fauk
þar í stórviðri áf hesti sínum.
Sú röksemd klakforkólfanna að
heppilegt sé að skógarvörður
norsku gjafanr.a geti búið í
Reykjavík er ekki sannfærandi
af því að mistökin með gæzlu
klakstöðvarinnar stafa sýnilega
af því að varðmaðurinn hefur
stundað gæði og gleði Reykja-
Vikur meira en vökur yfir seið-
unum.
Það sem gera þarf
Málið stendur nú þannig að
utanríkisráðherra hefur skipað
nefnd sem veltir fyrir sér kaup
um á Mógilsá fyrir tvær millj-
ónir króna. Landbúnaðarráð-
ráðherra hefur tryggt stofnun-
innd, ef til kemur land sem rík
ið á. Það er mjög frjótt land
í skjóli fyrir norðan og norð-
austan vindum. Mikið af þessu
landi er tún, ræktað allt frá
tímum Gissurar jarls. Þegar
þessi hlíð væri öll vaxin þeim
trjátegundum sem bezt þrífast
á Islandi mundi hún á hljóð-
legan og hæverskan hátt tala
til þúsundannia sem streyma
eftir fjölfarnasta vegi landsins
ár eftir ár. Þessi fagra skógar-
hl'íð yrði þá fagnaðarmál Islend
inga um það hvernig atorkusöm
og bjartsýn þjóð fer að klæða
fjallið.
Pétur Gautur hefur nú verið sýndur 22 sinnum í Þjóð-
leikhúsinu við mikla hrifningu. Ekkert lát er á aðsókn-
inni og er allt útlit á að leikurinn gang í allan vetur og
verður sennilega eitt af „kassastykkjum“ leikhússins. —
Myndin er af Gunnari Eyjólfssyni og Arndísi Björns-
dóttur í hlutverkum sínum.
Innyfli mánr.a og dýra hafa
frá fornu fari komið mjög víð
sögur í alls konar þjóðtrú. Það
er eldgamall vísdómur að spá
í innyfli dýra. Slíkar innyfla-
spár voru algengar hjá Baby-
lóníumönnum og síðar hjá Et-
rúrum á Italíu, sem kenndu
þær Rómverjum. Sumir halda,
að sú list að spá í kaffibolla sé
‘i einhverjum tengslum við forn
ar inmyflaspár.
Lifrin var eitt af þeim liffær-
um, sem kom mjög við sögur
í innyflaspánum. Yfirleitt er
hún mikilvæg í fornri þjóðtrú,
cg er þar stundum keppinautur
hjartans. Fornaldarmenn trúðu
því oft, að sálin og lífskraftur-
inn allur byggi í lifrinni. En
að sumu leyti þótti hún> þó í-
skyggilegt líffæri, því að í
henni bjuggu girndir og ástríð-
ur manna. Því var það, að Pró-
meþevs var refsað í fjötrunum
með þvi að láta örn kroppa í
lifur hans, bústað girndanna,
en lifrin óx alltaf að nýju.
Græðgi og grimmd voru oft
einnig taldar eiga heima í lifr-
inni. 1 Pommern er til sú þjóð-
trú, að grimm rámdýr, svo sem
úlfar. skipti um lifur á hverju
ári. Mörkin milli grimmdar og
hugrekkis voi-u ekki alltaf
glögg, og þvi var lifrin stund-
um talin bústaður hugrekkis-
ins. Hugleysingjar höfðu hVita
lifur cg énn í áag þýðir white
livered á ensku huglaus.
I innyflaspám er hvít lifur
annars oft talin boða feigð. Lifr
Ólafur Hansson, menntaskóiakennari:
in kemur einnig mjög við sög-
ur í alls konar alþýðulækning-
um og alþýðutöfrum. Sá sem
étur héralifur fær skarpa sjón,
en sá, sem étur mannslifur get
ur gert sig ósýnilegan.
Þjóðtrúin í sambandi við lifr
ina er í nánum tengslum við
þær mörgu hjátrúarhugmyndir,
sem eru tengdar gallinu, en slík
ar hugmyndir hafa þekkzt með
öllum indóevrópskum þjóðum
frá því í forneskju. Orðið gall
er sennilega skyllt orðinu gul-
ur. Hjá Forn-Grikkjum var gall
notað til lækninga i stórum stíl,
en flest þau fræði voru mjög
hindurvitnum blandin. T. d. var
ekki talið neitt gagn í hunda-
galli til lækninga, nema hund-
urinn væri alsvartur, eitt hvítt
hár gat eyðilagt lækningamátt
gallsins. Álagall var eitt af
helztu svefnlyfjum fomaldar,
menn trúðu því. að sá, sem
tæki það inn; félli í svo fastan
svefn, að hann yrði ekki vak-
inn næstu 36 klukkustundirnar.
Við augnlækningar er gall
stundum notað enn.
A3 spúa eitzi
og galli
Fornaldarmenn trúðu því, að
gallið hefði geysimikil áhrif á
skapgerð manna og lundarfar
og yfirleitt tíkki til bóta. Þeir
héldu að þegar gallið færi út
í blóðið yrðu menn geðvondir
og uppstökkir. Þegar í tíð Hóm
ers er gallið orðið tákn geð-
vomzku og reiði. Sömu hug-
myndir koma fram hjá Epik-
teton og í Kabbalarítum Gyð-
inga, og þær hafa verið út-
breiddar fram eftir öllum öld-
um. Oft var því trúað, að ge'ð-
vondir hefðu stórt gall, en ljúf
lyndir og geðgóðir lítið eða jafn
vel alls ekkert. Sumir miðalda
læknar stungu upp á því að
taka gallblöðruna úr mönnum
til að bæta skap þeirra. Sam-
band gallsins við bráðlyndi og
geðvonzku kemur enn í dag
fram í ýmsum orðum og or'ða-
tiltækjum í mörgum tumgumál-
um. Á dönsku þýðir galdefuld
oft fullur af geðvonzku og ill-
kvittni, og á sama hátt er gallið
á þýzku notað. Gift und Galle
speien á þýzku þýðir að spúa
eitri og galli, það er að segja
vera trylltur af geðillsku og svip
uð orðatiltæki eru til í Norður
landamálunum og fleiri málum.
Gallið er þó ekki eingöngu
tengt bræði og geðvonzku. Eins
og lifrin sjálf gat það verið
tákn hugrekkis. Að hafa lltið
gall getur stundum þýtt að
vera huglaus.
Þessar hugmyndir um gall og
lifur benda til þess, að fólki
hafi fundizt, að hinn hugrakki
maður væri jafnframt bráður
og ge'ðvondur. Ekki munu sál-
fræðingar nútímans vilja skrifa
upp á þá speki. Þvert á móti
munu þeir telja, að bfáðlyndi
og geðvomzka séu oft tákn van-
máttafkenrjdar og ræfildóms.
Melankólía
Vísindamenn fornaldar töldu
oft, að Iíkami mannsins væri
samsettur af fjórum vessum og
réðu hlutföllin milli þeirra bæði
heilsufari og skapgerð. Þessir
vessar voru nefndir húmorar,
en það orð er farið að þýða
bæði skaplyndi og kýmnigáfa.
Þessi vessakenning er skipuleg
ast framsett a£ grísk-róm-
verska læknimum Galenosi, sem
síðar varð átrúna'ðargoð manna
í Evrópu allar miðaldir og leng
ur fram.
Skapgerðareinkennin, sem or-
sakast af vessunum, eru aðal-
lega fjögur, og tvö þeirra eru
kennd við gallið. Hin flegmat-
iska skapgerð gerir menn ró-
lynda (phlegma þýðir eigin-
lega sl'ím); hin sangvínska (af
sangvis, blóð) bjartsýna og létt
lynda. Hin kóleríska skapgerð
er kennd við gallið, og er held
ur óskemmtileg, hér eru öll hin
illu einkennd gallsins á fer'ð-
inni. Hinn kóleríSki maður er
uppstökkur og geðvondur og
hinn mesti leiðindafugl í allri
umgengni. Hin melankólska
skapgerð er einnig kennd við
gallið. Melankólskur þýðir orð
rétt sá, sem hefur svart gall.
Fornaldarmenn gerðu sem sé
verulegan mun á gulu og
svörtu galli, og var hið svarta
verra.
Gult gall var að visu oft
tákn geðvonzku, en það gat
líka stundum orðið tákn bjar-
sýni.
Svarta gallið ger'ði menn aft-
ur á móti þunglynda og niður-
dregna. Orðið melankólía og
melaukólskur lifa enn góðu lífi,
en uppruni þeirra og samband
við svarta gallið eni að mestu
gleymd.
Ólafur Hansson.
I