Morgunblaðið - 29.08.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. ÁGÚST 2005 21
Einkavæðing fyrir-tækja og stofnana íalmannaeign hefurverið mál málanna á
síðustu árum. Rökin fyrir
einkavæðingunni hafa verið
þau að stjórnmálamenn eigi
að sjá um stjórnmálin, þeir
eigi að setja samfélaginu regl-
ur, „ein-
staklingar“ eins
og það yfirleitt
heitir, eigi að sjá
um rekstur fyr-
irtækja. Þannig
verði þau rekin
með meiri hag-
kvæmni í huga
og þar af leiðandi
minni tilkostnaði,
sem svo aftur
tryggi eigend-
unum arð og
neytandanum
ódýrari vöru og
þjónustu. Þetta
er kjarninn í
markaðs-
lögmálinu. Á
markaði séu póli-
tísk afskipti af
rekstri slæm;
slík afskipti eigi
einfaldlega heima
á öðrum vett-
vangi.
Á undan-
gengnum árum
hefur lagasmíð
að verulegu leyti
verið sniðin með
þetta í huga.
Þegar ný
rammalöggjöf
var sett um líf-
eyrissjóði 1996,
var til dæmis, sett ákvæði
þess efnis að lífeyrissjóðum
væri óheimilt að fjárfesta
nema þar sem arður væri
mestur, þó að því tilskildu að
fjárfestingin væri talin traust.
Fram að þeim tíma höfðu líf-
eyrissjóðir iðulega verið not-
aðir til verkefna sem voru tal-
in styrkja innviði samfélags-
ins. Hér eftir skyldi þetta
vera ólöglegt nema að sannað
þætti að fjárfestingin gæfi af
sér hámarksarð miðað við
aðra valkosti. Nokkuð hefur
verið togast á um túlkun
þessa lagaákvæðis og hef ég
til að mynda iðulega talað fyr-
ir því sjónarmiði að forsenda
þess að lífeyrissjóðirnir gætu
dafnað til framtíðar væri
traust samfélag og efnahagslíf
og af þeim sökum bæri lífeyr-
issjóðunum að hafa jafnan
hagsmuni alls efnahagslífsins í
huga, t.d. bæri þeim að leggja
sitt af mörkum til að halda
vaxtakostnaði niðri. Ella
kæmi það í bakið á lífeyr-
issjóðunum síðar. Margir telja
þetta alls ekki liggja í augum
uppi og ekki standast löggjöf-
ina, hvað þá þegar talað er
um að lífeyrissjóðirnir hafi
skyldur gagnvart húsnæð-
iskerfinu. Það er umhugs-
unarvert að það skuli vera
álitamál hvort löggjöfin heim-
ili að sýnd sé samfélagsleg
ábyrgð!
Einn þáttur í röksemdum
fyrir hlutafélagavæðingu og
einkavæðingu ríkisstofnana
var sá, að með því að gera
þau að hlutafélögum gætu þau
betur athafnað sig á markaði,
keypt og selt í dótturfyr-
irtækjum, sameinast öðrum
og yfirleitt hagað sér eins og
önnur fyrirtæki á markaði.
Þetta myndi gagnast eig-
endum, en ekki síður neyt-
endum í lægra vöruverði. Aft-
ur þarna þótti lykilatriði að
skilja að stjórnmál og sam-
félagsleg afskipti annars veg-
ar og rekstur fyrirtækis hins
vegar. Þetta var nefnt varð-
andi Landssímann á sínum
tíma, Ríkisútvarpið nú og
íbúðalánakerfið, svo dæmi séu
nefnd.
Öllu snúið á hvolf
Hvað gerist svo? Í fyrsta
lagi gerist það að hluta-
félagavæddum
ríkisfyrirtækjum
er legið á hálsi
fyrir að gera ná-
kvæmlega það
sem boðendur
breytinga höfðu
talað fyrir. Þegar
þau sækjast eftir
auknum um-
svifum og fara að
athafna sig á
markaði eru þau
sögð standa í
vegi fyrir öðrum
fyrirtækjum á
markaði, stærð-
arhagkvæmnin sé
þeim óeðlilega í
vil og því nauð-
synlegt að setja
þeim skorður.
Þessar raddir
þagna ekki fyrr
en fyrirtækin
hafa verið seld úr
samfélagslegri
eign. Mér segir
hugur að ef tveir
stærstu bank-
arnir kæmust yf-
ir Íbúðalánasjóð
og skiptu honum
með sér, væri allt
talið vera í
himnalagi með þá
stofnun af hálfu
þeirra sem nú gagnrýna hana
sem mest.
Í öðru lagi gerist það að
eigendur og stjórnendur
einkavæddra fyrirtækja fara
að gera nákvæmlega það sem
þeim áður þótti forboðið. Þeir
hefja nú pólitísk afskipti, með
því að láta fjármuni renna til
verkefna, sem eru alls ótengd
rekstri viðkomandi fyrirtækis.
Þannig fór hlutafélagavæddur
Landssími að styðja við bakið
á peningalega aðþrengdu
Listasafni Íslands, og einka-
væddir ríkisbankar dæla nú
peningum í listir og heilbrigð-
isþjónustu.
Völd og stefnumótun frá
samfélagi til fyrirtækja?
Fjármagsneigendur þurfa
ekki að óttast að „hér sé sós-
íalismi kominn á kreik“, segir
Þorkell Sigurlaugsson í grein
í Viðskiptablaðinu 29. júní sl.
þar sem hann talar fyrir
„þjóðfélagslegri ábyrgð fyr-
irtækja“, því „hér er verið að
tala um að þetta verði gert á
forsendum fyrirtækjanna“.
Það er alltaf gott þegar menn
tala skýrt og Þorkell á lof
skilið fyrir það.Í þessa veru,
þó ekki eins afdráttarlaust,
talaði Halldór Ásgrímsson,
forsætisráðherra í ávarpi sínu
til þjóðarinnar 17.júní sl.
Hann sagði m.a.: „Frelsinu
fylgja ábyrgð og skyldur, og í
litlu þjóðfélagi er sérstaklega
mikilvægt að hinir stærri axli
samfélagslega ábyrgð sína,
svo hinir minni fái notið sín í
ríkari mæli. Ríkisvaldið ber
þar vitanlega mesta ábyrgð,
en ekki alla. Fyrirtæki bera
samfélagslega ábyrgð, sér-
staklega gagnvart starfs-
mönnum. Þeim ber að nýta
hagnað til að byggja upp. Það
er eðlilegt að þau taki þátt í
mikilvægum málum á sviði
menningar og velferðar. Þeim
ber ekki síst að leggja fram
fjármuni til að efla nýsköpun
og fjölbreytni í atvinnulífi.
Þar geta þau lagt meira af
mörkum, ekki síst stærstu
fjármálafyrirtæki landsins.
Ríkisstjórnin vill samstarf um
það og skapa til þess nauð-
synlegan farveg í formi öfl-
ugra sjóða sem við eigum ekki
í dag“.
Almenningur gæti
risið upp
Á þessu máli eru vissulega
fleiri en ein hlið. Auðvitað er
æskilegt að allir, einstaklingar
og fyrirtæki, sýni félagslega
ábyrgð. Undir það skal tekið
með forsætisráðherra. En
hversu langt skal gengið á
kostnað þeirra sjónarmiða
sem höfð voru að leiðarljósi
við einkavæðinguna, þ.e. að ná
niður kostnaði og þar með
verði til kaupandans? Og hvað
með pólitíska aðkomu fyr-
irtækja að samélagsmálum?
Var það ekki einmitt slíkt,
sem var talið pólitískt stýrð-
um stofnunum og fyrirtækjum
til foráttu? Þorkell Sig-
urlaugsson segir í fyrrnefndri
grein að aðstæður hafi breyst:
„Flestum er nú að verða það
ljóst að hlutverk atvinnulífsins
mun aukast í kjölfar minni
áherslu ríkisvaldsins. Þess
vegna þurfa fyrirtækin að
móta sér stefnu og finna leiðir
til að taka þátt í samfélags-
legum verkefnum … Ef fyr-
irtækin aðlaga sig ekki þess-
um breyttu tímum er hættan
sú að almennigur rísi upp
gegn núverandi þjóð-
skipulagi.“ Ég skal játa að
ýmislegt verra gæti ég hugsað
mér að henti en að almenn-
ingur risi upp gegn þjóðfélagi
gegndarlausrar misskiptingar
og krefðist pólitískra áhrifa
sem hann hefur verið sviptur
á fölskum forsendum.
Vill forsætisráðherra
draga úr lýðræði?
Gæti nú verið að Einar K.
Guðfinnsson, alþingismaður,
hafi nokkuð til síns máls þeg-
ar hann spurði nýlega hvers
vegna bankarnir lækkuðu ekki
vexti og þjónustugjöld í ljósi
gífurlegs hagnaðar? Gæti
þessi spurning ekki líka átt
við á ýmsum öðrum sviðum í
atvinnulífinu? Æskilegt væri
að forsætisráðherra botni nú
ræðu sína frá í júní og segi
okkur hvort það sé virkilega
vilji Framsóknarflokksins að
færa auðmönnum þessa lands
umboð sem áður hvíldi hjá
lýðræðislega kjörnum fulltrú-
um þjóðarinnar þannig að Ís-
landi verði að öllu leyti stýrt
„á forsendum fyrirtækjanna“,
eða auðvaldsins eins og það
einhvern tímann var kallað?
Er ekki heillavænlegara þeg-
ar allt kemur til alls, að fyr-
irtækin greiði skatta til sam-
félagsins og einbeiti sér að því
að framleiða vöru og þjónustu
á góðum kjörum? Við skulum
ekki gleyma því, að krafan um
lækkun skatta á fyrirtæki og
efnamenn, er krafa um að
færa peninga frá samneysl-
unni til forsvarsmanna fyr-
irtækja, sem ásælast völd og,
eins og við höfum fengið að
kynnast, sviðsljósið einnig, til
að fara sínu fram sem stjórn-
málamenn nýrra tíma. Í
þeirra draumalandi er gert út
um stefnumarkmið í samfélag-
inu samkvæmt þeirra eigin
geðþótta og á „forsendum fyr-
irtækjanna“.
Um ábyrgð í atvinnu-
lífi og samfélagi
Eftir Ögmund
Jónasson
’Er ekki heilla-vænlegara þeg-
ar allt kemur til
alls, að fyrir-
tækin greiði
skatta til sam-
félagsins og ein-
beiti sér að því
að framleiða
vöru og þjón-
ustu á góðum
kjörum?‘
Ögmundur Jónasson
Höfundur er alþingismaður og
formaður BSRB.
ir Kenny Condon og Mark Cruanes eru hér að negla fyrir glugga verslunar við Iberville-
æti, rétt við franska hverfið í New Orleans. Var unnið við slíkt um alla borgina í gær.
AP
með okkur“
andaríska Haf- og veðurfræðistofnunin sendi í gær frá sér þessa gervihnattamynd af Katrínu
r Mexíkóflóa. Hún var þá komin í 5. og efsta flokk fellibylja en aðeins er vitað um þrjá aðra
o öfluga frá því mælingar hófust.
borginni. Hún gekk samt mjög hægt þótt lögreglan gerði hvað hún gat til að greiða fyrir henni.