Tíminn - 22.02.1970, Side 6

6
TIMINN
SUNNUDAGUR 22. febrúar 1970.
Geislabaugurinn
um Geir
Einveldi í hálfa öld
Það fyrirkomulag er víða erl.
einfcum í Aimerítou, að borgar-
stjérar eru kosuir beinit af kjóis-
cndutn, en ektoi valdir af borgar-
stjórnrjm, elns og hér. Sá háttur
gilti að vísu í Beykjavík uim
skeið, eða frá 1920—29, að borg-
arstj'órinn var toosinn beinni
fcosningu. Sneimana árs 1920 fór
fram í Reytojavík bein borgar-
stjóratooisning og voru í kjöri
Knud Zicnsen og Sigurður Egig-
erz. Plofcikasfcipan var þá mjög
óijós, þar sem gömlu flokfcarnir
voru að leysast upp, en_ hinir
nýju ekfci faliimyndiaðir. í þess-
ari kosningu skiptust kjósendur
þó um borgars'tjóraefnin að lang-
m-esitu leyti eftir stjórnmálaskoð
unum í samræmi við hina kom-
andi flofckaskipan. Hægri menn
Studdu Knud Zimsen, frjáislynd
ir menn og vinstri menn Sigurð
Eggerz. Knud Zimsen náði fcosn
ingu. Þau öfl, sem stóðu að
kosningu Knud Zimsens, mynd-
uðu fjórum árum siðar íhalds-
flototoinn, sem nú ber nafnið
S j állfstæð'isf'I'ofcikur i nn. Það má
þvi segja, að raunverulega
liefjisit völd Sjálfstæðisflototois-
ins i Reykjavík með borgar-
stjóraifcjörinu 1920, þegar Knud
Zimsen var fcosinn borgarstjóri.
Knud Zimseu var að vísu búinn
að gegna borgarstjórastörfum
áður í sex ár. Bæjarstjórn kaus
hann 1914 borgarstjóra ti'l sex
ára, en sú koSning var efcfci
flcnkfcspól itíisk, enda hin nýja
flofckaskipan bá efcki neitt kom-
in til sögu.
Árið 1920 var borgarstjórinn
kosinn til sex ára. í kosnimgun-
um 1926 varð Knud Zimsen sjáif
kjörinn, því að framboð séra
lagimars Jónssonar, er bauð sig
fram fyrir Aiþýðuflotokinn, var
únsfcurðað ógilt, þar sem hann
var ekfci á kjörsfcrá í Reyikjavíto.
Árið 1929 voru svo sett ný lög
um bæjar -og sveitarstjómir og
var þar ákveðið, að borgarstjór-
inn í Reykjavito og bæjartstjör-
ar í öðrum kaupst'öðum skyldu
kjörnir af bæjar- og sveitar-
stjómum.
Samlfcvæmit þvi sem að íraman
er ralkið, roá segja, að einveldi
Sjálfstæðisflofcfcsins í bæjanmál
um Beykjavifcur hefjist imieð
kosningu Knuds Zimisens 1920.
Síðan hefur borgarstjórinn og
meirihluti borgarstjórnar alltaf
tilheyrt Sjáilfstæðisflofcknum,
eða þeim samtöfcum, sem voiui
undanfari hans. Óslitið einveldi
Sjálfstæði'sflofcfcsins í Beyfcjiavík
er þanniig búið að haldast í hálfa
öld.
Góð á stalli
ÞaS yrði fróðleg saga, ef það
væri rafcið, hvernig Sjálfstæðto-
flofcknum hefur tekizt að við-
halda einveldi sínu í Beykjavífc
u.u hálfnar aldar sfceið. Hér
verður efcki reynt að rekja þá
sögu, hieldur aðeins vikið að einu
atriði, sem hefur átt mifcinn þátt
í að viðhalda þessu langlífa
valdafcerfi. Sjálfstæðiisflofcfcur-
inn hefur lagt á það mifcla
ástundun að gera þann mann,
sem gegndi borgarstjórastarfinu
hverju stoini, að sérstökum dýr-
lingi. Þessir menn hafa verið
krýndir geislabaugi og sagðir
gæddir alveg yfimáittúrulegum
hæfileifcum til að stjórma. Allt
myndi fara í upplausn og glund
roða, ef efcki nyti við einstæðrar
forustu þeirra. Eldri Beyfcvík-
ingar munu minnast þess, hví-
Mikt goð á stalii Knud Zimsen
var, samkvæmt þessum áróðri.
Knud Zimsen var vafalaust mæt-
ur maður á margan hátt, og
gerði sitit hvað vel, en hlutlaus
dómur síðari tíma skipar honum
ekiki í röð hinna frábæru og
ósfceikulu stjórnenda, eins og
flofcfcsbræður hans og Mbl.
gerðu á sinum tíma.
Skapmikli
borgarstjórinn
Þeir Jón Þorláfcsson (1932—
35), og Pótur Halldórsson (1935
—40), voru svo sfcamman tíma
í borgarstjórastarfinu, að áróð-
ursvél Sjálfs'tæðisflokiksins
vannst efcfci tími til að gera þá
að mifclum dýrlingum í borgar-
stjóraemibættinu. Hins vegar var
Bjarni Benediktsson (1940—47)
svo lenigi borgarstjóri, að áróð-
ur Sjálfstæðisfiofcksins var búinn
að gera hann að næstum enn
meiri dýrlingi en Knud Zimsen
noifcfcurn tíma var. Þvi var sér-
stafclega haldið á lofti, hve rögg
samur Bjarni væri í allri s’tjórn
sinni. Til þess að gera þetta sem 1
trúlegast, var því haldið fram,
að hann væri skapmikill í meira
lagi, færi því sínar eigin götur
og væri alls óragur við að segja
jafnt samherjum sem andstæðing
um til syndanna. Þannig var
dregin upp mynd af Bjama sem
hinum skapmikla, einbeitta og
röggsama stjórnanda. Það lifir
enn helzit eftir af þessucn áróðri,
að Bjarni sé skapmikill og er
gert mitolu meira úr því en
ásitæða er ti'l. Bjarni Benedibts-
son hefur hvorfci það mifcla
sfcap eða þá sfeapbresti, sem
margir ókunnugir álíta sölkum
framangreinds áróðurs, þegar
verið var að auglýsa hann sem
hinn röggsama og einbeitta borg
arsitjóra!
Mesti dýrlingurinn
Enginn af borgarstjórum
Beytojavíkur hefur náð því að
verða slífcur dýrlingur sem Gunn
ar Thoroddsen (1947—59) var,
meðan hann var borgarstjóri.
Þótt mifcið væri látið af stjórn
Bjarna, var látið enn meira
af stjórn Gunnars. Bláu bæfcurn
ar urðu enn skrautlegri og
fyrirferðarmeiri hjá Gunnari
en Bjarna. Vinsældir Gunnars
urðu líka svo miklar, að í for-
setakosningunum 195± reyndist
hann áhrifameiri í Beykjavík en
Ólafur Thors, Bjarni Benedikts
son og séra Bjarni Jónsson
samanlagt. Hann fjölgaði líka
borgarfulitrúum Sjálfstæðis-
fiofcksins úr á í 10 meðan hann
var borgarstjóri. Áróðursvél
Sjálfstæðisflokksi s tókst sann
arlega að telja fcjósendum trú
um, að Gunuar væri alveg ó-
missandi borgarstjóri og allt
myndi fara í kaldafcol, ef hinn-
ar snjöllu forustu hans nyti ekki
við.
Yflrsjón Gunnars
Eftir að Gunnar Thoroddsen
hafði í borgarstjórnarkosningun
um 1958 unnið mesta persónuleg-
an sigur, borgarstjóri í

Beykjavík hefur unnið, hugði
hann að vinna sér meiri frama
og gerðist fjármálaráðherra á
næsta ári. Gunnari varð þar á
mikil yfirsjón. Hann gætti þess
ekki að samstundis hætti áróð
ursvél Sjálfstæðisflokksins að
auglýsa hann sem dýrling til
að viðhalda einveldi flokksins í
borgarmálum Beyfcjavíkur. í
þess stað þurfti hún að búa ti’.
nýjan dýrling — að gera nýja
borgarstjórann að aðaldýrlingn
um. Geir Hallgrímsson fékk hlut
verkið, sem Gunnar hafði áður
leifcið. Nú reið á að gera Geir
að enn meiri dýrlingi en Gunn-
ar hafði nokkru sinni verið. Það
fór líka brátt að kvisast, að
ekki hefði allt verið í slíku lagi
hjá Gunnari og áður hafði verið
álitið. Hinn nýi borgarstjóri
þurfti því áð „hr<-.nsa tii“ og
gerði það vel og myndarlega.
Áður en langur tími leið, var
því óhikað haldið fram, að Geir
væri á allan hátt betri borgar
stjóri en Gunnar hefði verið.
Áhrif þessa áróðurs komu ó-
beint fram í forsetakosningun-
um 1968, þegar úrslitin í Beyfcja
vík gengu Gunnari eins mikið i
óhag og borgarstjórnarfcosning-
arnar höfðu verið honum hag-
stæðar 10 árum áður. Hinsveg
-r hefur þessi áróður enn efcki
gagnað Geir Hallgrímssyni á
sama hátt. Borgarfulltrúar Sjálf
stæðisflokfcsins eru nú tveimur
færri en þegar Gunnar Thor-
oddsen lét af borgarstjórninni.
Dýrðaróðurinn
um Geir
Borgarstjórnarkosningar eru
nú framundan og þegar má
heyra hinr. gamalkunna dýrðar-
60, þegar sungið var, að Knud
Zimsen. Bjarni Benediktsson og
Gunnar Thoroddsen væru ó-
missandi og Keykjavík færi í
kaldakol án leiðsagn r beirra.
Dýrðaróðurinn er sá sami, að
því frábreyttu, að nú heitir dýr
lingurinn raeð geislabauginn Geir
Hallgrímsson.
Það er aagt, að cieir Hallgríms
son sé alveg ómissandi sem borg

arstjóri. Stjórn hans á borg-
inni er lýst sem undursamlegu
kraftaverki. Það eru taldir upp
skólar og götur eins og slíkt
oé óþekkt annars staðar. Og þá
eru lýsingarorðin ekki spöruð,
þegar farið er að lýsa því öng
þveiti og óáran, sem muni skap
ast í Beykjavík, ef Geir hætti
að vera borgarstjóri. Og því er
bætt við, að Geir sé ófáanlegur
til að verða borgarstjóri, nema
Sjálfstæðisflotokurinn hafi meiri
hlutann.
Geir og atvinnumálin
Það eru liðin rúm 10 ár síð
an Geir Hallgrímsson varð borg
arstjóri ' Beykjavík og menn
geta því dæmt borgarstjórn hans
af verkunum hlutlaust og hleypi
dómalaust. Að þessu sinni skal
aðeins vikið að einu atriði af
mörgnm.
Það á að verr eitt meginhlut
verk borgarstjórans að fylgjast
með atvinnuþróuninni í borg-
inni og leitast stöðugt við að
beina henni á rétta. brautir.
Utgerðin og iðnaðurinn eru und-
h’stöðuatvinnuvegir Keykjavíkur.
í útgerðarmálum blasir við sú
staðreynd, að togurum hefur
fækkað um helming í borgar
stjóratíð Geirs og öðrum fiski
skipum hefur einni-g fækkað.
Eitt stærsta fiskiðjuver borgar-
innar, Sænska frystihúsið, hefur
alveg gefizt upp, og önnur dreg
ið saman seglin. Flestur annar
iðnaður í borginni hefur einnig
dregizt saman, enda þótt ára-
tugurinn 1960—70 sé mesta fram
faraskeið iðnaðarins í heiminum.
Ljóst dæmi um þetta eru hinir
svoncfndu Iðngarð-r, sem Iðnað
arbankinn og Iðnlánasjóður
munu hafa lánað til stórar upp-
hæðir. Þar áttu gömul og ný
iðnfyrirtæki Rcykvíkinga að fá
hentug'. og jdýrt húsnæði. En
þegar byggingarnar roru tilbún
ar, vantaði iðnfyrirtækin. T einni
aðalbyggingunni er nú skauta-
höll, en í annarl er verið að
unriirbúa verzlun á vegum Hag-
kaups. Þetta talar sínu máli um
þróun iðnaðarins í Reykjavík í
borgarstjóratíð Geirs Hallgríms
sonar.
Og hvernig er ástand bygging
ariðnaðarins í Reykjavík? Þar
hefur skapazt stórfelldur sam-
dráttur og hundruð iðnaðar-
manna neyðzt til að flýja land.
Borgarstjórinn og meiriMuti
borgarstjórnar hafa bókstaflega
ekkert gert til að ráða bót á
þessu.
Forusta Geirs Hallgrímssonar
í atvinnumálum borgarinnar hef
ur því sannarlega e'kki verið
með þeim hætti, að hægt sé
að tala um hann sem ómissandi
borgarstjóra, nema þá í ötfug-
msBlatón.
Efllng
nágrannabæjanna
Þeir, sem vinna að "því að
búa til geislaba'U'ginn tnn Geir
Hallgrhnsson, halda því fram,
að margt hafi verið gert af
borginni í borgarstjóratíð hans,
skólar reistir, ,götur lagðar o-s.
frv. Þetta hefur ekki gerzt í
neitt hlutfallslega stœrri mæli
í Reykjavito en í öðrum bæjum
landsins á þessum tíma, nema
síður sé. Hinsvegar hefur Reyíkja
vík haft hlutfallslega meira fé
handa á milli en nokkurt annað
bæjarfélag. Gg hlutfallslega
munu iþessar framkvæmdir minni .
en í borgarstjóratíð Gunnars
Thoroddsens, sem ekki er nú
lengur talinn nein sérstöik fyrir
mynd. Geir hefur nefnilega efcki
verið fær um að stöðva ofvöxt
inn í skrifstofutoerfinu, heldur
hefur það þanizt enn meira út
undir handleiðslu hans en áður.
Staðreyndin er lítoa sú, að
fól'ksstraumurinn sneiðir nú
meira hjá Reykjavik en
áður og leitar meira til ná-
grannabæja hennar. Þetta gefur
til kynna, að eitthvað sé að í
Reykjavík og menn kjósi því
heldur búsetu í nágrannabæjun
um. Af þessum ástæðum hefur
borgin orðið af miklum skatt-
tekjum og markviss uppbygging
hennar orðið örðugri en ella.
Sannarlega vitnar þetta um
allt annað en góða borgarstjórn
Geirs Hallgrímssonar.
Er Geir ómissandi?
Að þessu sinni verður ekki
fleira rifjað upp um þróun mála
í Reykjavík í borgarstjóratíð
Geirs Hallgrímssonar. Til þess
gefast tækifæri síðar. En þetta, •
sem hér er nefnt, sýnir það ó-
tvírætt, að Geir hefur ekki ver
ið sá leiðtogi í atvinnumálum
Reykjavíkur, sem borgarstjórinn
á og þarf ao vera, o , að stjóm
hai.s er ekki sérstök eða frá- 1
bær á nokkurm hátt.
í hálfa öld hefur áróðursvél
Sjálfstæðisflokksins iðkað þá ,
list með furðulega góðum áramgri
að skapa einskuaar geislabaug .
um b ersdagslega borgarstjóra
eins og Knud Zimsen, Bjarna'
Benediktss., Gunnar TI.„roddsen
og Geir Hallgrímsson, og fá fcjós-
endur til að trúa því, að þar
væru alveg issa.. afburða-
menn á ferð og allt lenti í
eymd og volæði, ef ekki nyti
við leiðsagnar þeirra. Sem bet
ur fer hefv. þjóðin átt og á
mikið af gegnum mönnum á
borð við framannefnda fjór-
.nenninga. Það er því alger blekk
mg að vera að tala um einhverja
ómissandi leiðtoga í þessu sam
bandi. Þótt Geir Hallgrímsson
Framhald á bls 11
GEIR HALLGRÍMSSON