Morgunblaðið - 16.10.2005, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
NÆTURVAKTIN KIRINONATSUO
SELDIST Í MILLJÓNAUPPLAGI Í JAPAN
JAPÖNSKU GLÆPASAGNAVERÐLAUNIN
JAPÖNSKU BÓKMENNTAVERÐLAUNIN
TILNEFND TIL BANDARÍSKU
EDGAR-VERÐLAUNANNA
ÓVISSA er í mjólkurframleiðslunni
um þessar mundir og hefur fram-
leiðslan ekki gengið sem skyldi síð-
ustu mánuði, að sögn Þórólfs
Sveinssonar, formanns Landssam-
bands kúabænda. Hefur sambandið
gripið til þess óvenjulega ráðs að
beina því til kúabænda að kaupa
ekki greiðslumark á næstunni.
Þórólfur bendir á að greiðslu-
markið var aukið verulega fyrir yf-
irstandandi verðlagsár eða um 5
milljónir lítra. „Því miður var sum-
arið ekki upp á sitt besta og sept-
embermánuður slæmur, þannig að
mjólkurframleiðslan hefur ekki
gengið sem skyldi síðustu mánuði.
Kerfið er bara þannig hjá okkur, að
það fær enginn neitt fyrir ekki
neitt. Ef þeir sem hafa greiðslu-
markið ná ekki að fylla það færist
stuðningurinn til þeirra sem eru að
framleiða yfir greiðslumarki.
Þessi staða núna gæti farið yfir í
að við næðum ekki að framleiða
upp í greiðslumarkið og þá verður
miklu meira borgað fyrir umfram-
mjólkina en menn hafa áður séð.
Við viljum því að málin skýrist áður
en menn taka svona stórar ákvarð-
anir. Það er svo mikil óvissa í
kringum framleiðslumynstrið. Þess
vegna settum við fram þessa
óvenjulegu ábendingu. Við höfum
ekki upplifað þessar aðstæður áð-
ur,“ segir Þórólfur.
Vantar 1,6 milljónir lítra til
að ná fullu greiðslumarki
Fjallað var um þá stöðu sem upp
er komin á haustfundi Landssam-
bands kúabænda í fyrrakvöld en
þar kom fram að í byrjun október
fengu 792 aðilar A-hluta bein-
greiðslna greiddan. 33 aðilar eru
hins vegar með óvirkt greiðslu-
mark, þ.e. eiga greiðslumark en
framleiða ekki mjólk og fá því ekki
A-hluta beingreiðslnanna. Samtals
nemur óvirkt magn greiðslumarks-
ins 1,6 milljónum lítra „sem þýðir í
raun að þeir sem eru að framleiða
mjólk í dag eru einungis með 109,4
milljóna lítra greiðslumark.
Með hliðsjón af framansögðu
hafa forsendur verðs á greiðslu-
marki til mjólkurframleiðslu gjör-
breyst á stuttum tíma, enda má sjá
fram á að ef innvigtun verður minni
en sem nemur greiðslumarkinu
gæti greiðsla fyrir umframmjólkina
orðið allt að 60 krónur fyrir lítr-
ann,“ segir í frétt á vefsíðu Lands-
sambands kúabænda þar sem því
er beint til bænda að kaupa ekki
greiðslumark fyrr en innvigtun
mjólkur á næstu mánuðum liggur
fyrir.
„Ég verð að viðurkenna að það er
svolítill skrekkur í mér. Samt sem
áður vona ég að okkur takist að ná
framleiðslunni upp.“
Mjólkurframleiðsla ekki gengið sem skyldi undanfarið
Kúabændur kaupi ekki
greiðslumark í bili
TILFINNANLEGUR skortur er
á rannsóknum hérlendis um það
hvort og hvers konar ofbeldi börn
verða fyrir á heimilum sínum.
Margt bendir þó til þess að tals-
verðar breytingar hafi orðið á af-
stöðu fólks til þess hvort eðlilegt
sé að foreldrar beiti börn sín lík-
amlegum refsingum. Fyrr á öldum
þótti sjálfsagt að hýða og hirta
börn og í tilskipun um húsaga frá
árinu 1746 var beinlínis kveðið á
um að foreldrum bæri skylda til að
aga börn sín og refsa. Þetta kom
fram í erindi sem Jónína Einars-
dóttir, lektor í mannfræði við Há-
skóla Íslands, flutti á málþingi um
kyn og ofbeldi sem Rannís stóð
fyrir sl. fimmtudag. Sagði hún
gagnrýnisraddir gagnvart ofbeldi
á börnum hafa byrjað að heyrast í
upphafi 19. aldar og vísaði þar til
skrifa Guðmundar Hjaltasonar
uppeldisfrömuðaar á árunum
1913–14 þar sem hann minnti á að
börn væru ekki eign foreldra sinna
og sagði að varast bæri líkamlegar
refsingar. Í skrifum sínum gerði
hann andlegt ofbeldi í formi t.d.
kaldra og særandi aðfinnsla og
fyrirlitningarorð sérstaklega að
umtalsefni og taldi það verra form
ofbeldis en líkamlegar meiðingar.
Mæður beita
ívið oftar ofbeldi
Í erindi sínu benti Jónína á að
lítið sé vitað um ofbeldi foreldra
gagnvart börnum á Íslandi langt
fram eftir öldum. Fyrsta raun-
verulega rannsóknin á þessum
málaflokki hafi birst í doktorsrit-
gerð Sigrúnar Júlíusdóttur, pró-
fessors í félagsráðgjöf við Háskóla
Íslands, frá árinu 1987, en þar
kom m.a. í ljós að 10% foreldra
töldu líkamlegar refsingar réttlæt-
anlegar. Enginn aðspurðra í rann-
sókninni sagðist hafa notað lík-
amlegra refsingu oft, en 45%
foreldra sögðust hafa beitt ein-
hvers konar ofbeldi, hvort heldur
það væru rassskellingar eða að
hrista barnið til. Benti Jónína í
þessu samhengi á að erlendar
rannsóknir hafi sýnt að mæður
hafi ívið oftar beitt börn ofbeldi
heldur en feður, en þegar kemur
að grófu og alvarlegu ofbeldi er
miklu algengara að það séu feður
sem beiti því.
Jónína gerði umfangsmikla
sænska rannsókn sérstaklega að
umtalsefni. Í þeirri könnun var
fylgst með 212 börnum fæddum á
árabilinu 1955–58 frá því þau voru
eins árs og fram að 36 ára aldri.
Rannsóknin leiddi í ljós að ofbeldið
var algengast þegar börnin voru á
aldrinum 18 mánaða til 6 ára ald-
urs og mest við 4 ára aldur, en
endurtekið ofbeldi algengast við 18
mánaða aldur. Benti Jónína á að
aldurinn væri menningarbundinn
og brýnt að fá til þess fjármagn
hérlendis til þess að láta rannsaka
hvernig málum er fyrir komið hér-
lendis, enda lykilatriði að vita hve-
nær börn eru í hvað mestri hættu
á því að verða fyrir ofbeldi.
Skortur á rann-
sóknum hérlendis
Í umræðum að erindi Jónínu
loknu benti Bragi Guðbrandsson,
forstjóri Barnaverndarstofu, á þá
staðreynd að Svíar væri eina
Norðurlandaþjóðin sem um nokk-
urra áratuga skeið hefði með
reglubundum hætti kannað viðhorf
foreldra til líkamlegra refsinga.
Samkvæmt þeim rannsóknum
hefði átt sér gríðarleg viðhorfs-
breyting meðal foreldra þar í landi
á sl. 30 árum og væri nú svo komið
að aðeins 2% sænskra foreldra tjá
að þau beiti börn sín líkamlegum
refsingum eða hafi trú á árangri
þeirra. Á sama tíma sýna rann-
sóknir að 80–90% foreldra í
Bandaríkjunum telja líkamlegar
refsingar gagnvart börnum rétt-
mætar og að þær beri árangur.
Bragi velti upp þeirri spurningu
hvort heimfæra mætti sænsku töl-
urnar upp á Ísland og svaraði Jón-
ína því til að erfitt væri að svara
því þar sem mikill skortur væri á
rannsóknum á þessu sviði hérlend-
is sem helgast fyrst og fremst af
fjárskorti. Eins var þeirri spurn-
ingu velt upp hvort drengir væru
líklegri til þess að verða beittir lík-
amlegum refsingum í uppeldi sínu
sem svo aftur leiði til þess að
drengir læri með þeim hætti að
eðlilegt sé að aga þá sem maður
elskar og að þeir séu því líklegir til
að endurtaka þessa hegðun í öðr-
um samböndum sínum síðar á lífs-
leiðinni.
67% þolenda
undir 25 ára aldri
Í framsögu sinni ræddi Guðrún
Agnarsdóttir, yfirlæknir á Neyð-
armóttöku vegna nauðgunar, um
starfsemi móttökunnar og átaldi
stjórnvöld fyrir að hafa á síðasta
ári séð ástæðu til að skerða þá
þjónustu sem þar væri veitt.
Minnti hún á að ofbeldi gegn kon-
um er af mörgum helstu mann-
úðarsamtökum heims álitið al-
gengasta mannréttindabrot í
heiminum í dag. Vitnaði hún þar
m.a. til Nordvold, norrænnar
rannsóknar, þar sem fram kom að
fimmta hver kona á Norðurlönd-
unum verður fyrir ofbeldi einhvern
tíma á lífsleiðinni og helmingur
kvenna sem koma á kvensjúk-
dómadeild hafa orðið fyrir ofbeldi.
Tölur fyrir Ísland sýna að 33% ís-
lenska kvenna hafa orðið fyrir
kynferðislegu ofbeldi, en 96% nor-
rænna kvenna sögðu ekki kven-
sjúkdómalækni frá þessu ofbeldi.
Sökum þess hversu algeng ofbeldi
í garð kvenna virðist vera segir
Guðrún full ástæða til þess þegar
sjúkrasaga sjúklings er tekin að
spyrja hvort viðkomandi hafi verið
beittur ofbeldi í sambandi við kyn-
líf eða verið þvingaður til gera
eitthvað sem viðkomandi vildi ekki
gera. Áréttaði hún þó að ekki væri
nóg að spyrja, læknirinn þyrfti
einnig að hlusta eftir því sem sagt
væri og hafa viðmót sem fái sjúk-
linginn til að treysta sér og trúa
því að læknirinn vilji eitthvað fyrir
sig gera.
Guðrún gerði í framsögu sinni
grein fyrir mismunandi heilbrigð-
isþjónustu milli Norðurlandanna
til handa þolendum kynferðislegs
ofbeldis. Benti hún á að fleiri leiti
á opnar þverfaglegar stofnanir
eins og Neyðarmóttakan hérlendis
er, bæði þeir sem ætla að kæra og
þeir sem ekki kæra, þolendur al-
varlegs ofbeldis og þolendur væg-
ara ofbeldis. Sagði Guðrún það af-
ar jákvætt því það þýddi að fleiri
fengju þá aðstoð og þann stuðning
sem þeir þyrftu til þess að jafna
sig á áfallinu sem slíkri árás fylgir.
Í máli Guðrúnar kom fram að þó
aldursdreifing þeirra sem koma á
Neyðarmóttökuna sé breið, þ.e. frá
12-80 ára, þá sé 67% þeirra sem
þangað leitað undir 25 ára aldri,
en 37% þolenda sem leita til Neyð-
armóttökunnar eru 12-18 ára.
Sagði hún fleiri þolendur leita til
Neyðarmóttökunnar hérlendis en
á hinum Norðurlöndunum og sagði
að sennilega mætti fyrst og fremst
skýra það með því annars vegar
hversu ung þjóðin sé og hins vegar
hversu gott aðgengið að þjónust-
unni væri hérlendis.
Endurtekið ofbeldi hefst
oftast við 18 mánaða aldur
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
RÚMLEGA 67% Svía telja í lagi að
eiginkona slái maka sinn. Aðeins
færri konur en karlmenn voru hins
vegar samþykkar þessari fullyrð-
ingu. Mun fleiri aðspurðra töldu í
lagi að eiginmaður lemdi konu sína
og þegar svörin voru greind eftir
kynjum kom í ljós að nánast jafn-
margar konur og karlar voru sam-
mála fullyrðingunni. 15% Svía telja
að stundum geti verið réttlætanlegt
að rassskella barn, en rúmlega
helmingi færri konur en karlar
voru þessu sammála.
Þess má geta að í alþjóðlegum
samanburði eru Svíar síst fylgjandi
því að börn séu lamin. 35% Svía
telja í lagi að löðrunga ungling, en
heldur færri konur en karlar voru
samþykkar þessari fullyrðingu.
Þetta er meðal þess sem fram kem-
ur í nýrri alþjóðlegri rannsókn sem
Peter Edward Gill, prófessor í upp-
eldisfræði við Háskólann í Gävle í
Svíþjóð, kynnti á málþingi um kyn
og ofbeldi sem Rannís stóð fyrir nú
í vikunni í tilefni af nýútkominni
lokaskýrslu í norrænu rannsókn-
arverkefni um kynbundið ofbeldi.
Var rannsóknin sem Gill kynnti ein
þeirra 29 rannsókna sem Norræna
rannsóknaráætlunin styrkti í
tengslum við verkefnið, en alls
fengu 16 samstarfsverkefni styrk
auk þess sem fjármögnuð voru 13
rannsóknarverkefni, en alls bárust
78 umsóknir. Samtals voru veittar
18 milljónir danskra króna til verk-
efnisins, sem samsvarar rúmum 177
milljónum íslenskra króna.
Náði til 30 landa
Rannsóknin sem Gill kynnti náði
til rúmlega þrjátíu landa, en Gill
kynnti aðeins tölur fyrir Svíþjóð
ásamt samanburði. Benti hann á að
samanborið við önnur lönd væri
mjög lítið ofbeldi í sænska sam-
félaginu og nær undantekning-
arlaust lenti Svíþjóð neðst á listan-
um í alþjóðlega samanburðinum
með besta skorið. Sænski hluti
rannsóknarinnar var fram-
kvæmdur meðal háskólanema í
Gävle og náði til tæplega níuhundr-
uð nema, var meðaaldur þeirra 25
ár og höfðu nemendur að meðaltali
verið 22 mánuði í sambandi. Að-
spurður sagðist tæplega fimmt-
ungur háskólanemanna hafa á sl.
tólf mánuðum ráðist á einstakling
sem þeir hafi verið á stefnumóti
með og svöruðu nánast jafn margar
konur spurningunni játandi og
karlar. Þegar skoðað var hverjir
ættu upptökin að minni háttar of-
beldi í parsambandi kom fram að í
4% tilvika sögðust karlmenn sjálfir
hafa átt upptökin en að í 9% tilvika
hefði makinn slegið fyrst.
18,6% hafa
ráðist á ein-
stakling á
stefnumóti