Morgunblaðið - 08.11.2005, Síða 6

6 ÞRIÐJUDAGUR 8. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
JPV ÚTGÁFA sendir frá sér á þriðju-
dag bók eftir Gunnar Hersvein sem
ber heitið Gæfuspor – gildin í lífinu.
Í Gæfusporum fjallar Gunnar Her-
sveinn um
mannkosti og
tilfinningar, stríð
og frið og ham-
ingju og rósemd
af hugkvæmni
og varpar oft
óvæntu ljósi á
rótgróin hugtök.
Markmið bókar
hans er m.a. að
sýna hversu
mikilvægt er að rækta tilfinningar
sínar, það er forsenda fyrir velferð
hverrar persónu og árangri í lífi og
starfi.
Í bókinni er einnig fjallað um
hvernig einstaklingar geta brugðist
við amstri og streitu nútímalífs með
viðhorfi sínu til tímans og vilja til að
stjórna dagskrá eigin lífs. Mark-
miðið er að tendra leiðarljós og
brýna lesandann til að leita svara
við lífsgátunum upp á eigin spýtur.
Fjallað er á skýran og greinilegan
hátt um tæplega 50 hugtök sem
brenna á fólki á lífsleiðinni. Tilfinn-
ingar eins og ást, einmanakennd,
afbrýðisemi, þakklæti og fyrirgefn-
ingu. Dyggðir eins og hugrekki,
sjálfsaga og heiðarleika. Lesti eins
og hroka, leti og þrjósku.
Nýjar bækur
JPV ÚTGÁFA hefur sent frá sér Í
fylgd með fullorðnum eftir Stein-
unni Ólínu Þorsteinsdóttur.
„Ég dáist að fólki sem man hluti
sem geta komið að gagni. Fólk sem
romsar upp úr sér staðreyndum.
Sérstaklega öf-
unda ég þó fólk
sem man eftir
sjálfu sér. Man
hvað það hugs-
aði þegar það
var þriggja ára.
Hvenær það
fann ástina í
fyrsta sinn.
Fólk sem tekur
iðulega þannig
til orða: „Ég man það eins og það
hefði gerst í gær.“ Eitthvað sem
gerðist fyrir löngu. Það er ekki
margt sem ég man með þeim
hætti. Meira svona eins og það hafi
gerst í fyrradag.
Eða daginn þar áður. Af hverju er
ég að hugsa um þetta núna? Ég hef
ekki leitt hugann að þessu árum
saman. Enda vil ég ekki hugsa um
það. Langar alls ekki að muna það.
En þegar öllu er á botninn hvolft,
hvað man maður svo sem?“
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir er
löngu landsþekkt fyrir störf sín á
sviði leikhúsanna og í sjónvarpi.
Hér þreytir hún frumraun sína sem
rithöfundur.
VARLA er við öðru að búast en rit-
höfundar freistist til að skrifa lykil-
skáldsögur um þá atburði sem dunið
hafa yfir okkar blessuðu þjóð að und-
anförnu. Varla hefur sá fréttatími í
sjónvarpi eða útvarpi lið-
ið sem ekki hefur borið
okkur tíðindi af átökum
auðherra og stjórnmála-
manna. Átökin tengjast
þeirri hröðu upphleðslu
auðmagns sem orðið hef-
ur á Íslandi síðustu ár og
breyttum valdaafstæð-
um sem vöxtur hinna ný-
ríku hefur fætt af sér.
Það er augljóst að þessi
átök eru ekki einungis
átök milli stjórnmála-
manna og auðherra
heldur líka á milli nýs og
gamals auðmagns ef
hægt er að tala um auð-
magn með þeim hætti. Á
bak við þessa umræðu eru meint
undirferli hinna nýju auðherra og
viðbrögð hins þjóðfélagslega valds
við þeim.
Þetta er það sögusvið sem Þráinn
Bertelsson grípur á lofti í skáldsögu
sinni, Valkyrjum. Hún er háðsádeila
sem byggist á þessum átökum. Þrá-
inn velur að klæða umfjöllun sína um
þessi mál í búning sakamálasögu.
Sannast sagna er sú glæpasaga
nokkuð vel heppnuð ef sagan er skoð-
uð út af fyrir sig. Hún er klassísk að
byggingu. Þráinn kann vel til verka,
byggir upp spennu m.a. með frestun
atburða. Persónur hans eru dregnar
upp með skýrum hætti. Við fáum inn-
sýn í líf sakamannnanna og lögreglu-
mannanna sem rannsaka glæpina og
hann afhjúpar listilega stjórnmála-
mennina og peningamennina. Hann
er leikinn í að lauma siðferðislegri af-
stöðu sinni inn í orðræðu ólíklegustu
manna þannig að eftir henni verður
tekið, jafnvel úr munni ruglaðs
glæpamanns eða ritstjóra slúður-
blaðs.
Saga Þráins byggist á flókinni
sögufléttu þar sem tvær aðskildar
glæpasögur tengjast í gegnum
mergjaðan vef atburða. Það sem
tengir þessar sögur saman er morð á
feminískri skáldkonu, Freyju Hilm-
arsdóttur, sem samið hefur viðtals-
bók við tvær fyrrverandi eiginkonur
þekktra manna, annars vegar stjórn-
málamanns sem fallið hefur af stalli
og lifir í útlegð sem sendiherra Ís-
lands í Kanada og hins vegar auð-
herrans sem stjórnar Mínus-veldinu,
Mínus-group. Sú bók er eiginlega
sagan inni í sögunni og nefnist að
sjálfsögður Valkyrjur. Í henni er ber-
sýnilega eitthvert eldfimt efni því að
bókin hverfur við dauða og verður til-
efni annars glæpaferils.
Um allt þetta er mjög margt gott
að segja. Þráinn er fjölhæfur rithöf-
undur og kann vel til verka. Hvergi
er eiginlega slakað á listrænum kröf-
um. Það er þó tvennt sem mér finnst
rétt að gera að umræðuefni varðandi
þessa skáldsögu. Ann-
ars vegar er það sú
leið sem höfundur vel-
ur að gera hana farsa-
kennda, einkum þegar
á hana líður, og hins
vegar þau áhrif sem
það val hefur á boð-
skap sögunnar. Vera
má að þeir atburðir
sem eru kveikjan að
þessari bók séu svo
farsakenndir að ekki
sé annað hægt en að
skrifa farsakenndan
texta um þá. Þráinn
velur altént þá leið. En
hann býr þá við það að
skáldsöguformið er
fremur stirt. Það tekur langan tíma
að skrifa skáldsögu. Á meðan á ritun
þessarar skáldsögu stóð hafa allir
helstu spaugarar þjóðarinnar, ekki
síst þeir sem kenndir eru við Spaug-
sofu eða Baugsstofu, verið iðnir við
að draga upp sams konar farsamynd-
ir og birtast í þessari bók, hvort sem
það er af forsætisráðherra, Mínus-
forstjóranum, dómsmálaráðherran-
um eða ríkislögreglustjóranum
borðalagða. Ef til vill má kalla þetta
seinheppni Þráins en ávallt er hætt-
an þegar menn velja að skrifa lyk-
ilskáldsögur að þessi verði reyndin.
Þetta dregur svo sem ekki úr listgildi
sögunnar eða spennugildi hennar.
En í þessu efni verður Þráinn ekki
sakaður um frumleika.
Hitt er svo annar þáttur en þó ná-
tengdur þessu vali Þráins, að þjóð-
félagsgagnrýni hans í þessari skopá-
deilu verður fyrir bragðið dálítið
óljós og klisjukennd. Mér er þannig
ekki alveg ljóst hvort hann er að
beina athygli sinni að siðleysi auð-
herranna eða meintri spillingu ráða-
manna nema hvort tveggja sé eða
jafnvel mannlegu eðli almennt, að
það sé grimmt og heimskulegt.
M.ö.o. mér finnst ádeila hans ekki
ýkja hvöss.
Valkyrjur standa þó vel fyrir sínu
sem vel skrifuð sakamálasaga. Þetta
er skemmtileg bók aflestrar enda
þótt efnið sé nokkuð mikið notað af
öðrum nútímahöfundum og boðskap-
ur sögunnar sé ekki ýkja hvass.
Mínusveldið
BÆKUR
Skáldsaga
Valkyrjur
eftir Þráin Bertelsson, 332 bls.
JPV-útgáfa. 2005
Skafti Þ. Halldórsson
Þráinn Bertelsson
ÁRIÐ 1966 kom út tímamótaskáld-
sagan Tómas Jónsson metsölubók
eftir Guðberg Bergsson. Án þess að
fara náið út í þá sögu, enda gerist
þess vart þörf, segir sú saga á brota-
kenndan, gróteskan og hefðarbrjót-
andi hátt frá Tómasi Jónssyni.
Nú bregður svo við að þrjátíu og
níu árum eftir Tómas Jónsson met-
sölubók lítur annar Tómas Jónsson
dagsins ljós í skáldsagnaformi. Í
annarri skáldsögu Kristjóns Kor-
máks Guðjónssonar, Frægasti mað-
ur í heimi (Óskaslóðin frá 1997 er
hans fyrsta), segir einmitt frá al-
nafna hugarfósturs Guðbergs. Tóm-
as „yngri“ er tuttugu og átta ára, frá-
skilinn og býr einn með fjögurra ára
dóttur sinni, Rósu. Kona hans yfirgaf
hann fyrir nokkru og tók með sér
eldri tvíburadætur þeirra. Hefir hún
nú tekið upp sambúð við annan
mann. Heitasta ósk Tómasar er að
sameina fjölskylduna
og er sú viðleitni rauði
þráður bókarinnar,
enda er hann þeirrar
skoðunar að fólk eigi að
vera saman hvað sem
gerist. Besta verkfærið
til að ná konu sinni aft-
ur er að mati Tómasar
sjónvarpið, enda vill
hann meina að kona sín
taki ekki mark á neinu
nema það „birtist á
sjónvarpsskjá“ (37).
Þar af leiðandi ákveður
hann að gerast viðfang í
raunveruleikaþættin-
um „Frægasti maður í
heimi“. En ekki er allt
sem sýnist. Frá fyrstu síðu má draga
sannleiksgildi atburðarásarinnar í
efa; á þetta sér raunverulega stað, er
umhverfið ekki bara, líkt og í raun-
veruleikaþáttum, tilbúið?
Eins og með sögu Guðbergs er hér
nýstárleg saga á ferð. Það sem helst
dregur til tíðinda er að raunveruleg-
ar persónur úr íslenskum samtíma
eru dregnar inn í söguna. Kristjón
Kormákur tók nefnilega upp á því að
búa til netfang (og
bloggsíðu www.raun-
veruleiki.blogspot.-
com) fyrir persónu sína
þannig að hún gæti
staðið í samskiptum
við nafntogað fólk eins
og Dr. Gunna, Jakob
Frímann Magnússon
o.fl. gegnum tölvupóst.
Þau samskipti eru svo
skrifuð óritstýrð að
mestu inn í söguna og
hafa áhrif á söguþráð-
inn. Úr verður eins
konar raunveruleika-
bók sem kallast bæði á
við falda myndavél og
raunveruleikasjón-
varp. Að auki státar bókin af auka-
efni sem einna helst er að finna á
mynddiskum; um gerð bókarinnar,
annar endir, ónotaðir kaflar o.fl. í
þeim dúr. Á bókin sér svo einnig
heimasíðu www.raunveruleiki.com
þar sem meira aukaefni er að finna.
Þessi hugmynd er hvorki meira né
minna en frábær! Hér er settur á
svið leikur með raunveruleikahug-
takið sem býður upp á fjölmargar til-
vistar- og samtímalegar vangaveltur
auk þess að vera fínn vettvangur fyr-
ir ádeilu. T.d. um vægi sjónvarps í
sköpun merkingar, almenn lífsvið-
mið og hvernig þau hafa breyst,
hvernig markaðurinn stjórnar þörf-
um fólks og hvort raunveruleikinn
eins og hann er birtur á þeim vett-
vangi sé eftirsóknarverðari en sá
sem er.
Úrvinnsla þessa er bara ekki nógu
góð. Sem persóna er Tómas Jónsson
með tilvist sína á nokkrum plönum.
Plönum sem eru innbyrðis ólík eins
og t.d. e.k. utangarðssamfélags-
ádeilupredikari og sjónvarpsstjarna
sem gengst inn í sömu viðmið og pre-
dikarinn gagnrýnir. Þetta væri í
sjálfu sér í lagi ef ekki væri fyrir að
flæðið milli þessara plana sögunnar
er allt að því stíflað. Skilin milli plan-
anna verða þannig of skörp líkt og
um mismunandi persónur sé að
ræða. Einnig hjálpa ekki til klaufa-
legar stafsetningar-, setninga- og
málfræðivillur. Að vísu falla þær vel
að forminu þegar kemur að tölvu-
póstssamskiptunum, þar sem slík
samskipti mora iðulega í villum, en
skemma fyrir þar fyrir utan.
Það er líka eins og höfundur viti
ekki hvert skal stefna með söguna.
Hún er hvorki skýr né þokukennd,
vel skrifuð né illa, missir hvorki sjón-
ar á veruleikanum né ekki … Þar af
leiðandi nær hún ekki almennilega
risi. Ádeilan birtist lítt dulbúin og á
tíðum á hún einhvern veginn meira
skylt við pistla en skáldsögu. Reynd-
ar nær frásögnin sér vel á skrið
kringum miðbik sögunnar þar sem
textinn rennur vel smurt áfram auk
þess sem sum tölvupóstssamskiptin
virka mjög vel. En þegar kemur svo
að lokunum er eins og textinn missi
aftur flugið og verði hvorki fugl né
fiskur á ný.
Þegar þetta er tekið saman þá er
spurningin hvort meta eigi viljann
fyrir verkið. Hér er frábær hugmynd
en miður góð úrvinnsla. Í þessu til-
felli er það viljinn. Hugmyndin er
það góð að hún á skilið að henni sé
gefinn gaumur. Það er bara vonandi
að næst, sem samkvæmt höfundi
verður á næsta ári, takist honum bet-
ur upp og hafi jafn góða eða betri
hugmynd til að vinna úr.
Frábær hugmynd
BÆKUR
Skáldsaga
Frægasti maður í heimi
Eftir Kristjón Kormák Guðjónsson. 218
bls. Isabella gefur út. 2005
Ólafur Guðsteinn Kristjánsson
Kristjón Kormákur
Guðjónsson
FLESTIR Íslendingar þekkja senni-
lega eða kunna jafnvel utan að ein-
hverjar þulur. Þulurnar eru romsu-
kennd ljóð í frjálsu formi, með
mislangar ljóðlínur, án
erindaskila. Bragregl-
ur elstu þulanna eru
fáar, stuðlasetningin
er óregluleg og oft
engin. Þulurnar hafa
oft endarím en yfirleitt
ekkert innrím. Þekkt-
ar eru íslenskar þulur
sem tilheyra flokki
þjóðkvæða og eiga sér
fornar rætur í ís-
lenskri kvæðahefð,
meðal annars eru þul-
ur í Snorra-Eddu.
Gamlar þulur eru oft
romsur af nöfnum eða
einhvers konar upp-
talningar, t.d. má í Vil-
hjálms sögu sjóðs
finna Allra flagða þulu, sem er upp-
talning tröllanafna. Nöfn kúa og
manna eru til í þulum og þulur með
nöfnum jólasveina og afkvæma Grýlu
kannast sjálfsagt margir við.
Á síðari tímum hefur orðið þula
verið notað um ýmiskonar bragi, oftar
en ekki barnagælur en þá er stuðla-
setningin reglulegri en í gömlum þul-
um og rímið tengir gjarna saman
mörg vísuorð. Slíkar þulur hafa verið
kallaðar langlokur og eru langlokurn-
ar gjarna eignaðar nafngreindum
skáldum, öfugt við elstu þulurnar,
sem eru höfundarlausar og hafa varð-
veist í munnlegri geymd. Nálægt okk-
ar tímum hafa skáld ort ljóð með
formi gömlu þulanna og koma þá
helst nöfn skáldkvennanna Huldu og
Theodóru Thoroddsen upp í hugann.
Í káputexta Romsubókarinnar eftir
Aðalstein Ásberg Sigurðsson segir að
höfundur taki upp þráðinn þar sem
þulum fyrri tíma sleppi og spinni upp
langar romsur. Víða er komið við í
þeim átján romsum sem eru í bók-
inni.Þar má nefna Mannanafnaromsu
þar sem talin eru upp yfir hundrað ís-
lensk mannanöfn og romsur um
drauga, gjafir, veður, skótískuna,
ruslakompu, lestrarhesta, sérfræð-
inga og fleira og fleira. Romsurnar
sverja sig vissulega í ætt við þulurnar,
þær eru rímaðar og oft stuðlaðar og
sumar erindisskiptar. Hrynjandi
romsanna er þannig að það er eig-
inlega alveg nauðsynlegt að lesa þær
upphátt og þær eru tilvaldar fyrir for-
eldra og aðra uppalendur til að lesa
fyrir börnin. Þá gefst líka færi á að út-
skýra orð og hugtök og ræða efnið.
Sumar romsanna eru frásagnir af at-
burðum en aðrar meira í ætt við al-
mennar hugleiðingar. Við lesturinn
eignaðist ég strax eina uppáhalds-
romsu, en það er Allraveðraromsa,
sem fjallar um hve veðurlagið getur
verið undarlegt en þar eru nefnd fjöl-
mörg orð tengd veðurfari. Romsunni
lýkur með eftirfarandi línum:
Slagviðri og slydda mætast oft
sliguppgefin fara burtu héðan
en suddinn gerist svalari á
meðan
og súldin breytist hægt í
þokuloft.
Útsynningur eflir dáð og þrótt.
Annað sem er frekar hægt að
ræða
andvari og dúnmjúk dalalæða
dögg á grasið fellur stillt og rótt.
Í vorleysingum vestanblærinn
fær
að vaxa þar til brestur á með
regni
svo flæðir yfir allt af fremsta
megni
flóðgátt himins stærri en
endranær.
Loks styttir upp og stormurinn
í bráð
stendur kyrr, – í logninu er friður.
Ég vona að það verði fastur liður,
Í veðrið geta síðan allir spáð.
Myndskreytingar Höllu Sólveigar
Þorgeirsdóttur eru frumlegar og nú-
tímalegar og sérlega litskrúðugar.
Þær eru undir áhrifum þeirra veggs-
kreytinga sem sumir vilja meina að
séu hrein skemmdarverk en aðrir
kalla götulist. Myndirnar höfða áreið-
anlega til barna á okkar dögum, sem
eru vön að lesa úr mjög fjölbreyttu
myndefni. Að hafa Öfugmælaroms-
una einnig með spegilskrift er sérlega
vel til fundið, mörgum krökkum
finnst áreiðanlega spennandi að bera
bókina upp að spegli og lesa textann.
Leturgerðinni velti ég þó aðeins fyrir
mér. Í millikafla í Mannanafnaromsu
og Bókabéusarromsu er notað letur
þar sem erfitt er að sjá mun á i og í og
ég ímynda mér að það geti ruglað ein-
hverja í ríminu.
Heildrænt séð er Romsubókin eftir
Aðalstein Ásberg Sigurðsson vel
heppnuð barnabók, sem höfðar áreið-
anlega einnig til margra fullorðinna.
Romsurnar eru afar fjölbreyttar að
efni, ágætlega samdar og orðaforðinn
margbreytilegur. Bókin er einnig fag-
urlega myndskreytt með nútímaleg-
um hætti. Ég get vel ímyndað mér að
Romsubókin verði vinsæl kvöldlesn-
ing margra sprækra krakka og for-
eldra.
Ágætar langlokur
BÆKUR
Börn
Romsubókin
Romsuhöfundur: Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson. Myndskreytingar: Halla
Sólveig Þorgeirsdóttir
49 bls. Dimma 2005
Þórdís Gísladóttir
Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson