Morgunblaðið - 08.11.2005, Síða 8

8 ÞRIÐJUDAGUR 8. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
STÖNG útgáfufélag hefur sent frá sér
bókina Við ævilok – hvað gerist þá?
Miðillinn frægi og Íslandsvinurinn Craig
Hamilton-Parker sviptir í bókinni hul-
unni af leynd-
ardómum fram-
haldslífsins. Craig
styðst við upplýs-
ingar sem fengist
hafa frá andaheim-
inum og þeim sem
verið hafa við dauð-
ans dyr, enn fremur
dulspekikenningar
austurlenskra arfsagna. Þú færð svör
við fjölmörgum spurningum um líf og
dauða, þar á meðal:
Hvernig veistu hvort þú ert dáinn?
Get ég haft samband við ástvini mína
sem enn eru á jörðinni? Eru vernd-
arenglar til? Hvað gerist þegar einhver
verður bráðkvaddur? Get ég beitt vilja-
styrk mínum til að snúa aftur? Fjallað er
um hið mikla hjól fæðingar og dauða
sem og endurfæðingar. Leggðu þig
fram um að gera hið besta úr lífinu
meðan þú ert enn á jörðinni og taktu
næsta tilverustigi fagnandi. Craig er
einnig höfundur hinnar vinsælu bókar
Draumar, að muna þá og skilja sem
kom út í fyrra.
Bókin er 144 bls.
Myndskreytingar: Steinar Lund
Verð 3.490.
Nýjar bækur
EFST í hægra horninu á forsíðu
Fréttablaðsins hafa undanfarið birst
litlar rauðar auglýsingar sem inni-
halda upphrópanir og speki af
www.rokland.blogspot.com. Eigandi
bloggsíðu þessarar er Böðvar Hall-
dór Steingrímsson, fyrrum kennari
við Fjölbrautaskóla Norðurlands
vestra, aðalpersóna í nýrri skáldsögu
eftir Hallgrím Helgason. Sagan ger-
ist á Sauðárkróki þar sem Böddi
glímir við lífsgátuna niðri í kjallara í
húsi aldraðrar móður sinnar, skrifar
meinyrta pistla, föndrar við þýskar
ljóðaþýðingar og les Nietzsche, fer á
skrautleg fyllerí og elskar álfamey
úr fjarlægð. Hann hatar bæði sjón-
varp og útvarp, popptónlist er „verk-
smiðjugarg“ í hans eyrum og bíó-
myndir eru bara fyrir „vídeómerar“.
Þegar hann er rekinn úr FNV verður
hann verulega skeinuhættur á blogg-
síðunni, enda er hann Byggðahreins-
un Skagafjarðar (BHS) holdi klædd,
og eftir því sem sögunni vindur fram
stefnir Böddi í óumflýjanlegt upp-
gjör við sjálfan sig og samfélagið.
Í Roklandi kraumar frásagnar-
gleði og húmor. Eldfjörugur sögu-
þráðurinn er kryddaður með fjöl-
mörgum frábærum persónulýsing-
um, drepfyndnum og eðlilegum sam-
tölum (sem eru alltof sjaldgæf í
íslenskum skáldsögum) og neyðar-
legum uppákomum.
Böðvar er miðja frá-
sagnarinnar og sér-
viskuleg sýn hans á
mannlífið og sjálfan sig
er í senn fyndin, sönn
og brjóstumkennanleg.
Hann gengst upp í því
að vera bæði sveita-
maður og heimsborg-
ari, spámaður og tagl-
maður, ógnvaldur
staðarins. Hann er
sjálfskipaður útlagi
sem fyrirlítur meðal-
mennskuna, smáborg-
araháttinn, fjölmiðlana
og firringuna. „Íslend-
ingar eru feitir fiskar í eldiskví. Þeir
synda bara hring eftir hring og allir í
sömu átt. Láta bara mata sig og fitna
dag frá degi. Láta allt yfir sig ganga.
Segja aldrei neitt“ (41). Böddi vill
ekki vera neinn þvögusleikir (67)
eins og sjá má í mögnuðum bloggp-
istlum hans sem hrella penar sam-
félagssperrur og prúða sveitar-
stjórnarmenn.
Aukapersónurnar eru svo ljóslif-
andi og dæmigerðir Íslendingar að
allir hljóta að hafa hitt þær einhvers
staðar. Móðir Bödda er „hin íslenska
þolinmóðir“ (19) holdi klædd. Dag-
björt, barnsmóðir Böðvars, fellur
hvorki undir „brúnku né belju“ skv.
umdeildri skilgreiningu hans sjálfs á
kvenfólki en er að mörgu leyti í sömu
sporum og hann, einmana rekald á
rótlausum tímum. Samfarasena
þeirra Bödda við Reiðhöllina er al-
gjörlega óborganleg. Viðar bróðir er
á framabraut í auglýs-
ingabransanum og
skiptir ört um konur:
„Viddi bróðir var hætt-
ur að leika. En hafði í
staðinn gert líf sitt að
leikriti. Allt þetta enda-
lausa nýja parket var
bara sviðsfjalir. Sem
hann þurfti sífellt að
framlengja. Undir nýja
mótleikara.“ (22.) Ein
eftirminnilegasta auka-
persónan er hótelstjór-
inn Keli, breyskur
sagnaþulur og athafna-
skáld. Í persónu hans
er fléttað saman harmi
og fyndni á ógleymanlegan hátt,
„engin miskunn!“
Hallgrími tekst vel að fanga and-
rúmsloftið í plássinu, þennan sérís-
lenska dreifbýlisanda sem bæði
heillar og hrellir. Bæjarbúar þekkja
söguna, eiga sína sögu og segja sög-
ur og allir eru uppnefndir. Allt er á
sínum stað: Rúnturinn, vídeóleigan
og sjoppan, hótelið, sjúkrahúsið,
kaupfélagið, gamli og nýi bærinn.
Lýsingar Hallgríms á umhverfi sög-
unnar, veðurfari og landslagi eru
frumlegar og myndrænar, það eru
engar þreyttar eða væmnar náttúru-
lýsingar í Roklandi. Líkingarnar
ganga upp, myndhverfingarnar
virka og mynda nýgervingar:
„Skagafjörður var breiður fjörður og
inn af honum gekk dalur sem var í
raun of víður til að kallast dalur;
þetta var eitt blómlegasta hérað
landsins. Það mátti líkja því við gríð-
arstóran íþróttaleikvang. Meðfram
honum stóðu fjöllin líkt og áhorf-
endastúkur bláar af fjarlægð; hinni
miklu breidd vallarins. Leikvangur-
inn var opinn til norðurs, fyrir firði
og hafi, og um suðurendann sá inn á
öræfin, framhjá Mælifellshnjúk; háu
keilulaga fjalli sem gnæfði í suðvest-
urhorni vallarins og vakti yfir honum
líkt og stigavörður. Niðri á grasinu
kúrðu sveitabýlin á víð og dreif og
vatnsfallið breiddi úr sér eftir föng-
um. Í norðvesturhorni vallarins
kúrði síðan kaupstaðurinn og bar
nafn með rentu: Krókurinn. Væri
myndavélinni beint þangað risu íbú-
arnir á fætur og veifuðu“ (12).
Drangey og Málmey, sem prýða bók-
arkápu og sérhvert kaflaupphaf á
smekklegan hátt, eru bardömur, for-
eldrar eða bræður eftir hentugleik-
um, „náttfjöllin“ eru innilega samúð-
arlaus og trén standa í görðunum
„jafn kyrr og húsin – laufið var sem á
ljósmynd“ (297). Endalausir mögu-
leikar tungumálsins og ljóðræna
þess eru nýtt til hins ýtrasta: „Bláleit
vornóttin var full af brimi og brumi
sem hvort tveggja var svo fíngert að
það minnti helst á hópsöng ána-
maðka“ (67). Stíllinn á Roklandi er
grípandi og morar af snjöllum orða-
leikjum, stuðlun, hnyttnum mynd-
hverfingum, nafnskiptum og mein-
legu háði. Og jafnmagnaðar lýsingar
á brjálsemi hafa ekki sést síðan í
Englum alheimsins.
Böddi er ástlaus og einmana upp-
reisnarmaður sem þrífst aðeins í
kröminni, vörninni og einsemdinni.
Hann er dæmdur til að hrekjast því
þrátt fyrir allan mótþróann kemst
hann ekki undan því að taka þátt í
lágmenningunni, fjölskyldufasism-
anum og fjölmiðlafárinu. Hann gláp-
ir á klám á netinu, býður barnsmóður
sinni sambúð til þess að sonur hans
geti alist upp í venjulegri vísitölufjöl-
skyldu, semur minningargreinar og
hvað er bloggið annað en fjölmiðill?
„Þið búið í Rokklandi. Ég bý í Rokk-
landi. Ég er andófsmaður í Rokk-
landi. Þetta er fyrirlestur á rokk-
lensku. Skilaboð mín eru skemmd af
þeirri tungu sem þau mælir. Bylting-
artilraun í Rokklandi mun ætíð mis-
takast. Þegnarnir munu aldrei heyra
í mér í gegnum hávaðann. Eina leiðin
til að ná eyrum þeirra liggur í gegn-
um rokkið. En ég mun aldrei rokka.
Ég verð aldrei rokkari. Því mun ég
deyja í Rokklandi. Nema landið verði
hernumið af fokklenska hernum“
(210). Í beiskjuþrungnu bloggi Böðv-
ars er að finna skarpa samfélags-
ádeilu. Spjótum er beint að markaðs-
og efnishyggju, lágmenningu og
landlægu meðvitundarleysi. Einn
berst Böddi gegn þessum hroða,
riddarinn hugumstóri sem fer ríð-
andi til Reykjavíkur til að gera bylt-
ingu, einfari sem hefur glatað öllu og
leitar réttlætis og hefnda, líkt og í
nútímavestra. Það er táknrænt að
skilaboð hans til fjöldans ná ekki eyr-
um sjónvarpsáhorfenda fyrir auglýs-
ingunum. Hann sjálfan hefði senni-
lega aldrei órað fyrir því að hróp
hans í eyðimörkinni yrði notað í aug-
lýsingaherferð í Fréttablaðinu.
Hvöss norðanátt
BÆKUR
Skáldsaga
Rokland
eftir Hallgrím Helgason. 391 bls. Mál og
menning 2005
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Hallgrímur Helgason
ÚT ER komin hjá Bókaútgáfunni Sölku
metsölubókin FISKUR! í þýðingu Sigríð-
ar Á. Ásgrímsdóttur. FISKUR! eða FISH!
er heiti á hugmyndakerfi sem hefur
bætt starfsárangur
og vinnugleði fólks
víða um heim.
Nokkur íslensk fyr-
irtæki, þar á meðal
Íslandsbanki, hafa
þegar unnið eftir
þessari bók með
frábærum árangri.
Höfundar fengu
hugmynd að bók-
inni þegar þeir kynntust hinni feiki-
vinsælu fiskbúð Pike Place í Seattle í
Kanada. Í bókinni er tekið á helstu
vandamálum í stjórnun og starfs-
mannahaldi svo sem starfsleiða og
kulnun í starfi. Boðskapur FISKSINS! er
hagnýtur öllum starfs- og iðngreinum,
enda auðskilinn og hnitmiðaður.
Bókin er 108 bls. og var prentuð í
Finnlandi. Grímur Hjörleifsson sá um
umbrot og leiðbeinandi verð er 2.290
kr.
Nýjar bækur
„SAGAN um Jörund hundadagakon-
ung og byltingu hans á Íslandi“ er
undirtitill Eldhugans eftir Ragnar
Arnalds. Á titilsíðu stendur sömuleið-
is: Söguleg skáldsaga. Í stuttum eft-
irmála gerir Ragnar stutta grein fyrir
vinnubrögðum sínum við sögulega
skáldsagnagerð: „Við gerð sögulegra
leikverka og skáldsagna þar sem
nöfnum er ekki breytt hef ég fylgt
þeirri reglu að hagga sem minnst við
mikilvægum staðreyndum um megin-
viðburði og skýra rétt frá um örlög
helstu persóna, jafnvel þótt önnur ör-
lög gætu sýnst dramatískari. En burt
séð frá þessari meginlínu hef ég ekki
hikað við að sviðsetja atburði og túlka
þá eftir mínu eigin höfði, geta óspart í
eyður og bæta við eða breyta minni
háttar persónum eftir þörfum“ (266).
Mörkin milli sagnfræði og skáldskap-
ar geta verið óljós þegar gömul dóms-
skjöl og gulnaðir pappírar eru grafin
upp og söguþráður spunninn upp úr
þeim. Ragnar er varfærinn og segir
t.d. ekkert um stjórnarathafnir Jör-
undar hundadagakonungs á Íslandi
nema það sé samkvæmt áreiðanleg-
um heimildum. Sagan geldur þess að
nokkru leyti og hljómar á stundum
eins og endursögn úr mannkynssögu-
bók en fer þess á milli á gott flug með
léttri kímni og skemmtilegum þjóð-
lífslýsingum.
Sögumaður sér í huga allra persón-
anna og þekkir bæði fortíð þeirra og
framtíð. Mikið er lagt í að skapa trú-
verðugt andrúmsloft í sögunni, bæði
með lýsingum á híbýlum, mataræði,
klæðnaði o.fl. og því virkar það trufl-
andi þegar sögumaður hefur ekki
hemil á samtíðarþekkingu sinni og
segir t.d. „en hún hlaut síðar nafnið
Hafnarstræti“ og (44), eða „sem
seinna hlaut nafnið Lækjartorg“ (90).
Aukapersónurnar eru líflegar, t.d.
auðtrúa kaupmaðurinn Phelps,
Trampe greifi sem er einarður fylg-
ismaður einokunarstefnunnar enda
græðir hann mest á henni sjálfur, hin
vergjarna frú Vancouver og Jón stúd-
ent en hann eygir loksins tækifæri til
að komast áfram í lífinu þegar Jör-
undur býður honum ýmsar vegtyllur.
Jörundur sjálfur náði einhvern veg-
inn ekki að heilla mig, og ekki heldur
Guðrún, heitkona hans, sem minnir
mest á Sölku Völku í útliti. Þau eru
einhvern veginn alveg blóðlaus og það
vantar í þau alla ástríðu. Það er ekki
fyrr en í norðurferð þeirra sem Jör-
undur sýnir loksins af sér einhverja
karlmennsku og alvöruleiðtogahæfi-
leika. Þá stendur tildragelsi þeirra
sem hæst en ástarsen-
urnar eru svo sveitaleg-
ar að þær ná ekki að
lifna almennilega.
Sú mynd sem dregin
er upp af höfuðstað Ís-
lands og íbúum hans um
aldamótin 1800 er
raunsæisleg og sann-
færandi; dönsk pakkhús
við moldargötur, örfá
lágreist steinhús, krað-
ak af torfkofum þar sem
lúsugir tómthúsmennog
skeggjaðir bændur
híma undir vegg og taka
í nefið og óþrifalegar
verkakonur stafla salt-
fiski með kuldabólgnum
höndum. Einokun Dana á allri versl-
un við Íslendinga hefur dregið allan
kjark úr landsmönnum og þeim finnst
hreinlega ekkert athugavert við það
þótt verð á lýsi og saltfiski standi allt-
af í stað meðan innflutningsvörur eins
og korn og kaffi hækka í verði eftir
geðþótta yfirvalda (98). Það er von að
Jörundi blöskri þessi eymd og fá-
fræði, fyllist eldmóði og vilji rífa þjóð-
ina upp úr aldalangri stöðnun og fá-
tækt; kollvarpa yfirráðum Dana á
Íslandi og setjast sjálfur á valdastól. Í
sögunni er Íslandsför Jörundar upp-
haflega hugsuð sem ævintýri og
gróðabrall. Þegar Jörundur kemst til
valda greiðir hann vissulega fyrir
blómlegum viðskiptum en að auki
leggur hann sig fram við að stjórna
landinu í anda þeirra hugmynda sem
ríktu í Evrópu í kjölfar amerísku og
frönsku byltinganna. Hann er upp-
fullur af fögrum hugsjónum um lýð-
veldi, frelsi og bræðralag og jafnan
rétt öllum til handa. Samkvæmt
stefnu hans áttu t.d. allir þegnar
landsins að hafa atkvæðisrétt og kjör-
gengi, bæði ríkir og fátækir. Það ber
mikið í milli þegar þeir Magnús
Stephensen skiptast á skoðunum um
heppilegt stjórnarfar fyrir Íslend-
inga; annars vegar ættstór og lög-
lærður embættismaður sem styður
upplýst einveldi og hins vegar ungi
lýðveldissinninn, sjómaður, drabbari
og úrsmiðssonur frá Kaupmannahöfn
(158–159). Framfarahugmyndir Jör-
undar eru góðar og gildar og ganga
m.a. út á bættar samgöngur, skóla- og
heilbrigðismál og eflingu atvinnuveg-
anna. En Íslendingar
eru ekki reiðubúnir,
þeir eru eins og barðir
þrælar sem óttast frels-
ið og sjálfstæðið. Eitt
gamalmenni segir þó
við hann áður en hann
klöngrast um borð í
skipið sem flytur hann
til Englands: „Þér
tókst á sex vikum það
sem öðrum mistókst á
sex öldum!“ (249) En
þegar skip Jörundar
hverfur út við sjón-
deildarhringinn ná
valdastéttin og kúgar-
arnir aftur yfirhöndinni
og halda áfram að
mergsjúga og arðræna alþýðuna.
Sú mynd sem dregin er upp af Jör-
undi í Eldhuganum er önnur en oftast
hefur birst af honum í heimildum. Lit-
ið hefur verið á hann sem hálfgeðveik-
an spilafíkil með mikilmennskubrjál-
æði sem ekkert mark væri á takandi.
Í Eldhuganum birtist hann sem boð-
beri lýðræðisins, ráðagóður og tungu-
lipur, eins konar Struense á Íslandi.
Gaman verður að sjá hvernig hann lít-
ur út í nýrri skáldsögu Söruh Blake-
well, The English Dane, sem kemur
út á íslensku á næstunni. Æviferill
hundadagakonungsins er litríkur og
býður upp á marga möguleika og
hann endar örugglega á hvíta tjaldinu
áður en yfir lýkur. Þessir möguleikar
eru ekki nýttir nógu vel í Eldhugan-
um, það vantar eldinn, kraftinn og
blóðið í aðalpersónurnar. Sagan er
samt rennileg og myndræn, vel stíluð
og hárfínt jafnvægi ríkir milli skáld-
skapar og sagnfræði – hún er alveg
jafn fáguð og smekklega hönnuð bók-
arkápan.
BÆKUR
Söguleg skáldsaga
Eldhuginn
eftir Ragnar Arnalds. 268 bls.
JPV útgáfa 2005
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Ragnar Arnalds
„Þið munið hann Jörund …“
STÖNG útgáfufélag hefur endur-
útgefið barna- og unglingabókina
Fimm í fjársjóðsleit á Fagurey, eftir
Enid Blyton. Hún er fyrsta bókin í
bókaflokknum Fimm sem var gefin út
á síðustu öld og
naut mikilla vin-
sælda. Bækurnar
fjalla um félagana
fimm, þrjú systkin,
frænku þeirra og
hundinn Tomma.
Sagt er frá furðu-
legum og spenn-
andi ævintýrum
þessara félaga.
Hver bók er algerlega sjálfstæð saga,
en þær fjalla allar um þessar sömu
söguhetjur.
Þegar skipsflak rekur á land í Fag-
urey vakna spurningar um fjársjóð. Fé-
lagarnir fimm eru spenntir að kanna
málið – en þau eru ekki ein um það!
Einhverjir fleiri eru einnig í leit að fjár-
sjóði. Hverjum tekst að ráða í vísbend-
ingarnar og verða á undan á staðinn?
Bókin er 192 bls. Verð 2.390 kr.
SKRUDDA hefur gefið út ævisögu
John Lennons eftir John Wyse Jack-
son í þýðingu Steinþórs Steingríms-
sonar.
John Lennon (1940-80) var stofn-
andi vinsælustu popp/rokk-
hljómsveitar allra tíma, Bítlanna.
Hann var sannfærður um eigin snilli-
gáfu frá blautu barnsbeini og í lögum
sínum skoðaði hann meðal annars
flókinn en hnyttinn
persónuleika sinn.
Til að víkka sjón-
deildarhringinn og
auðga list sína
lagði hann stund á
hugleiðslu, neytti
fíkniefna og gekkst
undir sálgreiningu.
Ferill hans tók
stakkaskiptum ár-
ið 1968 þegar hann hóf samband sitt
við Yoko Ono. Þegar Bítlarnir hættu og
héldu hver í sína átt urðu þau John og
Yoko „trúðar í þágu friðar“, og vel
þekkt fyrir þátttöku í mótmælum á al-
þjóðavettvangi. John átti stórmerki-
legan sólóferil á áttunda áratugnum,
en í skugga Imagine frá 1971, sem
naut mestra vinsælda. Titillag þeirrar
plötu öðlaðist sérstakan sess í huga
fólks eftir að hann var skotinn til bana
af geðtrufluðum aðdáanda í New York
þann 8. desember 1980.