Tíminn - 07.11.1970, Blaðsíða 14

[
14
TÍMINN
LAUGARDAGUR 7. nóvember 1970
Verðstöðvunin
/ramhald af bls. 1
eins og ráS er fyrir gerf
í gildandi lögum og kjara-
samningum. Á þessu stigi
er ekki unnt að reikna út,
hve miklu þessi kjara-
skerðing launþega nemur.
© í greinargerð frumvarps-
ins er spáð aukinni innan-
landsneyzlu landbúnaðar-
vara, sem spara á 130
milljónir í útflutningsupp-
bótum.
• Sagt er frá nýfundnum,
duldum sjóðum í fjárhirzl-
um ríkisins, sem ekki var
vitað um, þegar fjárlaga-
frumvarpið var lagt fram
fyrir skömmu!
• Bændum er ætlað að taka
á sig bótalaust allverulega
hækkun kjarnfóðurs.
• 2 vísitölustig nema álíka
hárri upphæð í niður-
greiðslum og tekjur ríkis-
sjóðs af 1.5% launaskatti.
• Hækkun áfengis og tóbaks
er talin gefa 190 milljón
króna tekjuauka í ríkis-
sjóð.
• Fjölskyldubætur hækka og
verða 8 þúsund krónur
með hverju barni, en voru
áður 4356 með fyrsta
barni og 5532 með síðari
börnum.
Nánar er rætt um kosninga-
verðstöðvunina í forystugrein
blaðsins í dag.
Þrjár tegundir tungl-
grjóts komu til jarð-
MELAVÖLLUR KL. 14.00 — ÚRSLIT
í dag, iaugardaginn 7. nóvember, leika til úrslita
Fram — I.B.V.
Komið og sjáið síðasta stórleik ársins!
MÓTANEFND
HAFNARFJORÐUR
Samkoma í Gó'ðtemplarahúsinu
sunnudaginn, 8. nóvember
kl. 20.30.
Sigurður Bjarnason talar um efn-
ið: „Er endurreisn ísraelsríkis
tímanna tókn?“ „Er stórtíðinda að
vænta frá löndunum við Miðjarð-
arhafsb.otn?"
Einsöngur: Árni Hólm. —
Ailir velkomni:-.
MESTA GEIMFERÐ
SÖGUNNAR
SigurSur Bjarnason
talar urn þetta efni í
Aðventkirkjunni,
Reykjavík, sunnudaginn
8. nóvember, kl. 5 síðd.
Einsöngur: Árni Hólm. — Allir velkomnir.
Hjartans þakkir vinum og vandamönnum fyrir heim-
sóknir, gjafir, skeyti og hlýhug á áttræðisafmælinu.
Sérstakar þakkir kvenfélaginu á Bíldudal fyrir kær-
komna gjöf.
Guð blessi ykkur.
Rebekka.
Hjartans þakkir til allra nær og fjær fyrir hlýjar
kveðjur, gjafir og vinarhug á áttræðisafmæli mínu 31.
október s.l.
Valgerður Lýðsdóttir.
Systir okkar,
Guðríður Sigurðardóttir
andaðist a3 Landakotsspitala fimmtudaginn 5. þessa mánaðar.
Guðfinna Sigurðardóttir,
Ólafía Sigurðardóttir.
ar í Apolló 11.
íl víí'wíf. 1 •'/i4'. •-/;'Mi týfhf • >' + A’ 1/ \J ' a n a \ / A n r\
þ A K K AR A\ 'ORP
-> r / \ l\ 1 ’ t / i i\» » *
24. júlí 1969 lenti Apolló 11. í
Kyrrahafi með 22 kg. farm af
tunglbergi. Sýnum þessum var
dreift meðal meira en 500 vís-
indamanna í 140 rannsóknarstof
um í 9 þjóðlöndum. Til að fyrir
byggja tvíverknað hafði hlutverk
um verið skipt mörgum árum áð-
ur og tíminn notaður til að byggia
upp sérhæfðan tækjakost, aðstöðu
og rannsóknafimi stofnanna.
Fyrstu rannsóknarniðurstöðurn
ar voru ræddaa- og kynntar á
tunglþingi í Houston í janúar
1970, og birtar skömmu síðar í
límaritinu Science.
Við rannsóknirnar var beitt öll
um þeim vélum og kunmáttu, sem
þróazt hefur í jarðfræðum síðasta
áratuginn, auk klassiskra aðferða.
Fram til þessa tíma þyggðust
hugmyndir manna um uppruna og
eðli sólkerfisins að miklu leyti á
rannsókn og efnagreiningu loft
steina, en hátt á annað þúsund
steinar hafa verið ýtarlega kann
aðitr. Tunglsýnin komu í fl’estu á
óvart. Rannsókn þeirra hefur
leyst ýmsar gátur, en þó vakið
fleiri.
Yfirþorð tunglsins skiptist í
hálendi og láglendar flatneskjur
eða sléttur, sem nefndar eru
maria eða höf. Apolló 11. lenti
í Mare tranquillitatis — Hafi
kyrrðarinnar — en Apolló 12. á
hálendi. Hefur lítið kvisast um
Pekingstjórnin
sem leggur bann við sendingu
hers úr landi.
NIXON forseti hefur einnig
stungið upp á nýrri ráðstefnu
um málefni Indókína, og ætlast
greinilega til að í henni caki
aðrar og fleiri þjóðir þátt en
í Genfarráðstefnunni um árið.
Þetta hefur vakið mikinn áhuga
í Japan og virðist svo sem leið
togar þeirra velti fyrir sér, —
án þess að það hafi komið
opinberlega fram, hvort beim
sé ætlað að taka þátt i slíkri
ráðstefnu eða eiga þar aðeins
áheyrnarfulltrúi.
Einnig hefur verið vakið
imáls á þvi í Tokyo, hv.ort Kín-
verjar kynnu ekki að hafa
áhuga á þátttöku í slíkri ráð-
stefnu, eða hvort Nixon forseti
sé ef til vill að reyna að efna
til friðarráðstefnu án þátttöku
Kínverja, úr því að hann ræði
ekki um ráðstefnuna sem endui
tekningu eða framhald Genfar
ráðstefnunar Sumir leiðtogar
Japana gætu efalaust sem bezt
sætt sig við, að Kínverjar væru
ekki hafðir með í ráðum, en
nokkrir af ráðgjöfum Satos
leggja sig eflaust fram am að
færa honum heim sanninn um.
að samkomulaz um málefni
Indókína væri hvorki fugl né
fiskur án þátttöku Kínverja. og
háskalegt væri fyrir Japam að
horfa framhjá þessari grur.d-
vallarstaðreynd.
niðurstöður rannsókna úr ferð
hins síðarnefnda enn sem komið
er.
Bergfarmur Apolló 11. skiptist
í 3 flokka: basiskt gosberg (blá-
grýti eða grágrýti), ryk og fín-
gert þursaberg, sem er sam
breyskja smákorna af ýmsum upp
runa. Steinn sá, sem hingað er
kominn, er úr fyrsta flokknum.
Aldur þursabergsins og ryksins
reyndist vera um 4500 milljón ár,
eða svipaður aldri jarðar og sól-
kerfisins. Hraunlagið, sem undir
liggur, er hins vegar 3700 milljón
ára, eða 800 milljón árum yngra.
Við fyrstu sýn líkist gosbergið
venjuliegu jarðargrágrýti — frum
steinar þess eru hinir sömu, þótt
í öðrum hlutföllum séu. En þó
er mikill munur á, og veldur þar
einkum tvennt. Tunglbergið inni
heldur miklu minna vatn, og
miklu meira títan en jarðarberg.
Vatnsleysi’ bergkvikunnar olli
afarlágum súrefnisþrýstingi, sem
leiddi til óvenjulegrar steinefna-
samsetningar. Þrjár áður óþekkt
ar steintegundir hafa fundizt í
tunglberginu, en þær eru til orðn
ar vegna hins lága súrefnisþrýst
ings. Ýmsar aðrar steintegundir,
sem eru afarsjaldgæfar í jarðar-
bergi, eru algengar þar af sömu
ástæðu.
Tilraunir með tunglberg sýna,
að það storknaði að mestu milli
1200 og 1060 °C, sem er svipað
hitastigi hraunkviku á jörðinni.
Þær hafa ennfremur leitt í ljós,
að tunglkvikan var mjög þunn
fljótandi, svo að engir hraun-
jaðrar mynduðust. Aðalrökin gegn
því að „höfin“ væru hraunflóð
hafa einmitt verið þau, að engir
hraunjaðrar eru sýnilegir. Hins
vegar mátti vænta þess. að hraun
með seigju jarðarkviku hefðu háa
jaðra í hinu veika þyngdarsviði
tunglsins.
í Mare tranquillitatis eru tvö
lögmál jarðfræðinnar brotin: Ryk
ið og þursabergið er eldra (4500
milljónir ára) en hraunið, sem
undir liggur (3700 milljónir ára),
og eðlisþyngd yfirþorðshraunanna
er meiri en meðal-eðlisþyngd
tunglsins sjálfs. Af hinu síðar
nefnda er sú ályktun dregin, að
samsetning gosbergsins í Mare
tranquillitatis gefi ekki rétta hug
mynd um samsetningu tunglsins.
Flestir munu hallast að því,
að árekstrar við stóra loftsteina
hafi valdið myndun ,,hafanna“
enda má ætla, að meiri óreiða
hafi ríkt i sólkerfinu í árdaga en
nú, og reikistjörnurnar hafi á
fvrstu þúsund milljón árum ævi
sinnar „sópað upp“ meiri hluta
þeirra stóru loftsteina sem á
sveimi voru.
Talið er að 1000 til 10.000 tonn
af loftsteinum og „geimryki“ falli
inn í andrúmsloft jarðar á degi
hverjum. Mestur hlutinr, brennur
upp í andrúmsloftinu. Á tunglinu
er engin slík vörn, enda ber yfir
borð bess merki slíkrar loftsteina
hríðar, sem staðið hefur j 4500
milljón ár.
Þursabergið og rykið, sem
þekja gosbergið í Mare tran-
quillitatis, eru af þessu tagi: sam
sett úr brotum loftsteina, tungl
hrauna og bergtegunda, sem tald
ar eru ættaðar úr hálendum
tunglsins.
U.m uppruna tunglsins eru fjór
ar meginkenningar: a) Tunglið
„rifnaði út úr“ jörðinni, b) jörð
in og tunglið mynduðust saman
sem „tvístirni", c) tunglið mynd
aðist annars staðar í sólkerfinu,
en lenti síðar innan þyngdarsviðs
jarðar, og d) tunglið myndaðist
utan sólkerfisins og barst inn í það
sjðar. Ferð Apollós 11. hefur
ekki leyst þessa gátu. Þó bendir
aldur mánans til þess, að hann
hafi myndazt með sólkerfinu. Ef
hann rifnaði frá jörðinni, átti sá
aðskilnaður sér stað mjög
snemma.
Tungiið er „dauður hnöttur“,
og hefur verið það lengi. f berg
inu er vottur af segulmögnun,
sem gæti annað hvort hafa mynd
azt í seguTsviði jarðar, þegar
tunglið og jörðin voru nær hvort
öðru, eða á þeim tíma, er tunglið
hafði bráðinn kjarna eins og jörð
in.
Þrátt fyrir víðtæka leit hafa
engar lífverur né verksummerki
lífs fundizt á tunglinu.
Elzta berg jarðarinnar er um
3500 milljón ára, eða u.þ.b. jafn
gamalt og yngsta berg tiinglsins.
Þannig mun tunglið veita mikil
væga vitneskju um fyrstu 1000
milljón ár sólkerfisins. Ef höfin
á tunglinu aru 3700 milljón ára.
og sum jafnvel yngri, og mynduð
í árekstrum við stóra loftsteina.
hefur jörðin væntanlega orðið
fyrir sama aðkasti fram til þess
tíma, Virðist ekki hafa verið væn
legt fyrir myndun lífs á jörðinni
fyrr en dró úr loftsteinahríðinni.
en af þeim niðurstöðum má marg-
an lærdóm draga.
Jarðfræðin er gömul vísinda
girein. Eftir áratuga rannsóknir á
jörðinni hefur margt skýrzt, þótt
enn sé mikið starf fyrir hönd
um. Þess er vart að vænta, að
nákvæm rannsókn á 22 kg. af
bergi frá smásvæði á tunglinu
geti leyst allar gátur þess hnatt
ar. En merkilegt skref hefur verið
stigið.
Kvikmyndaklúbbur-
inn sýnir Október
Kvikmyndaklúbburinn byrjar
vetrarstarfið í Norræna húsinu
laugardaginn 7. nóvember n.k. kl.
15,30 með sýningu á mynd Eisen-
steins OKTOBER, sem gerð var ár
ið 1027. Myndin var frumsnd
1928. Hún er gerð í tilefai af 10
ára afmæli byltingarinnar eftir
bók Reeds: „Tíu dagar, sem skóku
heiminn á grunni“.
Ný félagsskírteini verða af-
greidd kl. 2 á laugardag í Norræna
húsinu.
Kvikmyndaklúbburinn.
Á VÍÐAVANGI
Framhald af bls. 3.
Garðar neitaði þá að taka sætl
á listanum og færðist Ásberg
við það upp. Þorvaldur Garðar
hefur síðan unnið að því að
komast að nýju í framboð og
getur nú sannarlega harmaö.
að skapferli skyldi koma f ve>i
fyrir að hann þæði 3ja sæíi.
Matthías Bjarnason hefur graí-
ið undan Þorvaldi þetta kjör-
tíimabil og mun meðal annars
hafa unnið Arngrím skólastjóia
á Núpi til íiðs við sig, en Aro-
grímur var áður talinn einn
dyggasti og traustasti stuðnin-s
maður Þorvaldar. Og nú er svo
komið. að það er Arngrímur,
sem orðinn er skæðastur kenpi-
nautur Þorvaldar og Ásberffs
um sæti á Hstanum, en Matthí-
as glottir, gulltryggur í bak og
fyrir. — T.K.