Tíminn - 05.03.1971, Page 3

FÖSTUDAGUR &. man 1971
TIMINN
i.
Árið 1970 er liðið í aldanna
skaut. Það mun þó lengi verða
letrað — með stórum stöfum
á minningaspjöld kynslóð-
anna. Á því ári voru reistir
margir vitar, sem eiga að vara
við alvarlegum hættum. Þeir
varpa ljósi á staðreyndir, sem
hugsandi menn um heim
allan — virðast hafa veitt
meiri eftirtekt og gefið sér
betri tíma til að átta sig á,
en nokikru sinni áður. Þessir
sömu vitar varpa einnig bliki
sínu á þau geigvænlegu ský,
sem nú hranna loftið, og hafa
skapazt af tillitsleysi okkar
mannanna, gagnvart móður
náttúru, og ógnt. nú öllu lífi,
með eldi og eitri. Þegar svo
'kom að því. að við skynjuíAim
hve hættan er orðin geigvæn-
leg, fyrir eigin tilveru, er ekki
að undra þótt óttinn grípi okk
ur, og við reynum að samein-
ast til varnar, í von um. að
betur fari nú en horfir.
Á árinu, sem kvaddi, má því
segja, að óttinn við þann veru
leiika, sem nú rís rétt við nef-
ið á okkur, hafi valdið hugar-
farsbreytingu, hjá öllum hugs-
andi mönnum, og alveg sér
staklega hjá obkur íslending-
um, sem í verki gætu orðið
öðrum tii íyrinmyndar. Aldrei
hefur sú löngum komið eins
glöggt í Ijós hjá þjóðinni
í heild — að gera nú samein-
að átök til að vemda þau auð
æfi móður náttúra sem okk-
ur, er þetta land byggjum, eru
frumskílyrði til að lif obkar
verði til unaðar og þrosba, en
ekki beinlínis til angistar og
kvala.
Fyxstu skilyrðin tii þess. er
að við höldum vörð um hreint
loft, og vatn og sýnum full-
komna tillitssemi við allt líf,
sem hrærist bæði á landi og í
sjónum umhverfis það. En —
tillitsleysi feðra vorra við land
Ið — og þá fyrst og fremst
gróður þess — hefur af mörg-
um, orðhvötum mönnum, feng
ið svo óvægilega dóma, að
nærri stappar níðingshætti.
Það virðist þó liggja beinna
við, að athuga gaumgæfilega,
hvað menn á öllum tímum —
hafa orðið að gera, þegar tefla
varð um lífið eða dauðann. En
það urðu feður vorir vissulega
að gera. Það lægi okkur áreið-
anlega nær, að lofsyngja þá,
fyrir að bera sigur af hólmi,
í því helstríði. Það er víst ekki
ofmælt, að skilningur og misk
unnsemi eiga oft í vök að verj-
ast.
n.
Einn af félögum okkar og
vinum, frá því að land byggo-
ist, er rjúpan. Ég hef beðið
eftir því, að einhverjir á síð-
astliðnu náttúruverndarári,
létu orð falla til vamar henni.
Því miður hef ég ekki orðiö
þess var, nema á einum stað.
Þar kveður sér hljóðs bóndi í
næstu sveit: Þórarinn Haralds-
son í Laufási í Kelduhverfi.
Það leynir sér ekki samúð
hans með henni, þar sem
hann spjallar við Gísla Kristj-
ánsson, ritstjóra, en þaS var
birt i Frey, bls. 277, árið 1970.
Mér finnst því vel við eiga,
að annar bóndi sendi henni
hlýjar kveðjur, einmitt á þessu
fyrsta ári, áttunda tugs tuttug-
ustu aldarinnar. Hún á það
áreiðanlega skilið. í þúsundir
ára átti hún hér heima. áður
en nokkur mannsfótur mark-
aði spor í íslenzkan snjó. Og
hún hefur satt margan svang-
an magann, á heljargöngu
þjóSúrinnar, þegar sulturinn
gekk berserksgang um mestap
hluta landsins. Þrátt fyrir aílt
hefur hún haldið velli. þar "gl
nú á síðustu áratugum, að ný
tækni, með allsnægir á aðra
hlið, en tillitsleysi á hina, hóf
innreið sína, við yzta haf.
15
Er hún ekki
miskunnarverð?
við það, sem hún var oft á&-
ur.
Af fyrrnefndum ástæðum
virðist það ekki þurfa að verða
að deiluefni, að t.d. á þessu
ári, vercá styttur ófriðunar-
tími hennar um hálfan mánuð.
Hann yrði þá frá 1. nóv. til
22. des. Sú skoðun, eða öllu
heldur trú, sem stundum hef-
ur skotið upp kollinum, að
það hafi engin veruleg áhrif
á stofn rjúpunnar. þótt hún
sé skotin, hygg ég að hafi nú
gefið upp andann. Hitt er staö
reynd, að móðir náttúra virð-
ist hafa það til, að sýna henni
meira miskunnarleysi en flest-
um börnum sínum. Því fremur
ættum við að fylgjast betur
með henni og fremur draga
úr en auka á þá örlagaþrungnu
lífsbaráttu hennar, hverju
sinni.
Þaó' sorglega er, að enn höf
um við þar sýrit í verki, að
það er sitthvað að tala fagurt
og hitt að breyta eftir því. Sú
manntegund, sem lýst er í
,,Óhræsið“ hans Jónasar, hefur
þó löngum fengið harða dóma.
Þar var þaS þó sulturinn, sem
sigraði. Svo voldugur getur
hann verið, að jafnvel ástin
verður að láta í minni pok-
ann. Það sýndi Jóhann Sigur-
jónsson bezt í listaverkinu um
Höllu og Eyvind. Og nú vil ég
að lokum spyrja:
Er það ekki langtum verra
— á tímum allsnægtanna —
að beita vitsmælingjann slíkri
hörku og viS gerðum. síðustu
tvö árin, en þegar „gæða kon-
an góða“ greip hana fegins
hendi? Við skulum óska og
vona — á þessum nýbyrjaða
áratug — að það komi ekki
fyrir aftur.
Nýársdag 1971.
Theodór Gunnlaugsson
frá Bjarmalandi.
ra.
Undanfarin ár hafa farið
fram nákvæmari athuganir um
lifnaSarhætti rjúpunnar, en
nokkru sinni fyrr. Dr. Finnur
Guðmundsson fuglafræðing-
ur. hefur verið þar forystumað
ur. Sá, er bezt hefur aðstoðað
hann við þessar rannsó'knir, er
dýrafræðingurinn Arnþór
GarSlarsson, sem nú er að
semja doktorsritgerð um rjúp-
una. Óhætt mun að fullyrða,
að Arnþór hefur nú, mest allra
íslendinga, kynnt sér lifnaðar-
hætti rjúpunnar og fæðuval,
allt árið. Verður fróðlegt að
kynna sér niðurstöður þessara
rannsókna, þegar þeim er lok-
ið. Forvitnilegast af öllu, verð
ur þó að vita, hvort þær athug
anir hafa fundið áður óþekkt-
ar leiðir, sem leitt gætu til
lausnar gátunni miklu, um hin
ar reglubundnu stofnsveiflur
hennar.
Hér í Þingeyjarsýslum hef-
ur verið fylgzt vel meS rjúp-
unum síðustu fimmtíu árin. Á
þeim árum hefur stofninn allt
af verið vaxandi fyrstu ár
hvers tugar og náð hámarki á
sjötta til áttunda ári hans. Síð
ustu ár hvers tugar, frá sjö til
tíu, hefur stofninn aftur á móti
verið í lágmarki, þó breytilegt,
þannig að færzt hefur til aftur
og fram um eitt til tvö ár.
Þetta er staðreynd, sem ekki
þarf neina spámennsku til að
segja fyrir.
Árið 1969 virtist rjúpan vera
í lagmarki. hér í Þingeyjar-
sýslum, þegar miðað er við
hana á varpstöðvum. En þær
sýslur hafa verið — og munu
ver'ða — vagga rjúpunnar hér
á landi. í tveim sveitum —
Kelduhverfi og ÖxarfirSI, voru
þá skotnar hátt á annað þús-
und rjúpur, en síðastliðið ár
aftur á móti ekki nema örfá
hundruð, á sama svæði. Þá
varð tíðarfarið hér til aS
bjarga mörgum rjúpum af þess
um fáliðaða stofni, sem var
dreifður um heiðar og fjöll,
en hraktist undan ofríki vetr-
ar i skógana, um miðjan nóv.
s.l. Þeir verða rjúpunum ávallt
bezta vörnin gegn ofsókn
manna og óblíöu náttúrunnar.
Sá tími, sem skjóta má rjúp
qi’ hefur verið óbreyttur í
mörg ár. Á sama tíma og stofn
rjúpunnar er liðfæstur. hefur
verið háð óverjandi kapphlaup
um að s kjóta hana. Ástæður
aoallega tvær:
í fyrsta lagi löngunin til að
BING
VELADEILD
svala eigin veiðiþrá, í öðru
lagi það óhófsverð, sem í hana
er boðið. Hættulegustu dagarn
ir fyrir rjúpuna, er því fyrsti
hálfur mánuður veiðitímans ár
hvert, e6h frá 15. okt. til mán
áðamóta. Þá er oft auð jörð
langt til fjalla, svo að jeppar
komast — nú orðið — í ná-
grenni við þær, þar sem þær
hafast oft við á örlitlum stöð-
um, þótt ekki sjáist rjúpa á
stórum svæöum. Þegar vor
hafa verið köld og ungar því
seint á ferð er það algengt,
að mæðurnar eru enn með hóp
. inn sinn fram j októberlok og
jafnvel lengur. Vanir veiði-
menn vita ósköp vel, að nái
þeir rjúpunni, sem virðist
halda vör& — en það er þá
oftast móðirin, er auðvelt að
skjóta allan hópinn. Þá er það
einnig staðreynd, að rjúpur
komast ekki í góð hold, fyrr
en nokkru eftir að þær eru
komnar í fullan vetrarbúning.
Hver, sem horft hefur á fót-
hvatar skyttur þreyta kapp-
hlaup við a&' 'komast að þess-
um þöglu vitsmælingjum, s.l.
tvö haust, þar sem þær hjúfra
sig í urðum, gjám eða forsælu
megin í auðum fjallaskörðum,
mundi næstum geta trúað þvi,
að þar hlyti sulturinn að reka
á eftir. Ótalið er þó enn þaö
tillitsleysi, sem nú skal greina
gagnvart rjúpunni. Þótt sikot-
in séu dýr, er það freistandi
fyrir kappsfulla veiðimenn, í
í svona kringumstæðum, að
skjóta á löngum færum, t.d. á
flugi í von um að alltaf geti
„slegið yið“, svo ein falli til
jarðar. Á síöastliðnu hausti var
auðvelt að fá tvö hundruð
krónur fyrir rjúpuna, þ.e.
fjörutíu aurar fyrir hvert
gramm, eða 400 krónur fyrir
kílóið. Þegar svo er í pottinn
búið, er það heldur bág hag-
sýni, að „spara skotin“.
IV.
Þa&', sem fyrir mér vakti,
með þessum fáu línum, er að
biðja lesanda minn — og lands
menn alla — að leiða huga að
eftirfarandi: Það var mikið
rætt um náttúruvernd á s.l. _ri
og margar samþykktir gerðar
af skilningi og tillitssemi, í þvi
augnami&á að bæta fyrir nýjar
og gamlar syndir. Það verður
síðar metið að verðleikum. Á
sama tíma er herjað á rjúp-
una okkar, sem er mjög fálið-
uð, af meiri hörku en nokkru
sinni fvrr Þó er vi&Urkcnnt
af öllum, að þegar stofnar séu
í hættu af ofveiði, sé eina leið-
in að friða þá, svo þeir nái
sér upp aftur. Ætli það hefði
ekki verið mannlegra og borið
vitni um meiri hagsýni, a&’ al-
friða rjúpuna s.l. ár? Ekki ótt
ast ég þó, að hún verði gjör-
eydd. Fyrr má líika rota en
dauðrota. Þótt íslenzk náttúra
sé óvægin, á hún þó vamir,
sem munu bjarga henni. En
— verði hún svo hart leikin,
framvegis, af mannavöldum,
þarf enginn að gera því skóna,
að hún nái sér upp, í líkingu
HOT
FIBt
AC KERTI er eina kertið,
sem hefur hreínan bruna
og Beitan odd til að auð-
velda gangsetningu, auka
eldneytisnýtingu og gera
sjálf kertin endingarbetri.
Þessir eiginleikar eru jafn
áríðandi í nýjum bíium sem
gömlum.
AC-KERTI eru í öllum
Opel-, Vauxhall- og Chev-
rolet-bílum.