Tíminn - 21.11.1971, Síða 10

TÍMINN
■]
SUNNUDAGUR 21, nóvcmber 19U
• •
SíSustu ár hefur áhugi
manna hdr á landi á land-
græ'ðslu og náttúruvernd auk-
iz± mjög. Um slík mál hefur
verið fjallað á ráðstefnum og
nokkuð hefur verið fram-
kvæmt, þótt mikið vanti á ef
stemma á stigu við stöðugum
uppblástri landsins og sívax-
andi mengun í heiminum allt
í kringum okkur. Rá'ðandi
stjóm hefur lýst því, yfir, að
eiitt þeirra mála, sem hún hygg
ist leggja höfuðáherzlu á, sé
gerð heildaráætlunar um al-
hliða landgræðslu og skipulega
nýtingu landsgæða. Tíminn hef
Hr snúið sér til nokkurra
manna, sem að þessum málum
starfa, og beðið þá að skýra
finá hugmyndum sínum um
hvemig slík áætlun ætti a'ð
verða og framkvæmd hennar.
Sko'ðanir þeirra á þessu munu
birtast í bla'ðinu á næstunni.
.Sá tfyrsti þessara manna seg-
ir álit sitt á málinu hér á eft-
rr. Sturla Friðriksson erfða-
fræðingur, sem starfar hjá
Rannsóknarstofnun landbún-
aðarins.
í stefnuyfirlýsingu núver-
andi ríkisstjórnar er meðal
annai's vikið.jað því, að hún
hyggist leggja höfu'ðáherzlu á
að gera heildaráætlun um al-
hliða landg&Öslu og að mér
skilst að skipuleggja nýtingu
landsgæða.
Fyrri þáttur þessa máls fell-
ur undir verksvið Landgræðslu
ríkisins og hefur landgræðslu-
stjóri hingaö' til skipulagt upp-
græðslustarfið með því að ráð-
ast í þau svæði, sem helzt eru
að blása. Þéssi stefna er eðlileg \
og henni hlýtur að verða fylgt
í framtíðinni, þannig að smám
saman verði öll uppblásturs-
svæðin friðuð og á ýmsan hátt
unnið að þvf, að hið blásna
land hyljist gróðri.
Landgræðslunni er aði tak-
ast að friða helztu uppblásturs-
svæðin, og þegar friðunartak-
markinu er náð felst mikið
starf í því að vinna að endur-
græðslu þess lands, sem ligg-
ur innan girðinganná. Sjálf
græðslan er tímafrek, en á
margan hátt má örva upp-
græðsluna. í aðalatriðum eru
þær aðferðir kunnar, sem
beita þarf hverju sinni, en
gildi þeirra þarf að kanna við
hina ýmsu staðhætti. Það er
svo matsatriði hve ör þessi upp
græðsla þarf að vera, eða hve
fljótt þetta land þarf að kom-
ast í gagnið til afnota fyrir
íslenzkan landbúnað.
Sérhver einstaklingar
verSi meðvitandi um
miki’vægi Ia.<dgræ5slu
Utan hinna stóru uppþlást-
urssvæða er land víða að spill-
og gróður og jarðvegur að eyð
ast, pótt í minna mæli sé.
Þessi svæði liggja svo dreift
um landið, að þau eru sem slit-
ur eða möskvar í gróðuráþreið
unni og vcrður ekki við gert
nema , með almennu átaki
Þannig að sérhver einstakling-
ur sé þess meðvitandi, að það
sé tjón fyrir hann og þjóðina
/
í heild haldi landið áfram að
tærast.
Sú landgræðsla verður helzt
skipuiögð með almennri
fræðslu. Þeirri herferð hefur
nú þegar verið hrundið af stað,
en þann þátt almennrar land-
græðslu mætti vafalaust skipu-
leggja á ýmsa vegu t.d. með
yfirstjóm Landgræðslu ríkis-
ins í samvinnu við búnaðarsam
tök, sveitafélög eða áhuga-
mannahópa.
Félagar í Lionsklúbbnum
Baldri voru upphafsmenn að
þessari , uppgræðsluherferð
áhugamannahópa. Þeir tóku
sér ákveðinn reit til meðferðar
mcð umsjá landgræðslustjóra,
og hyggjast þeir vinna að því
að hefta sandfok og auka svo
gróðurfar svæðisins, að þar
geti aftur myndazt varanlegt
gróðurlendi.
Dr. Sturla Friðriksson
Markmið klúbbsins var að
skapa almennan áhuga á
uppgræðslustarfinu, , með því
að til dæmis að gefa vegfarend
um kost á að kaupa fræ og
áburð í hentugum umbuðum,
svo hver og einn gæti hlúð að
einhverju rofabarði eða ör-
troðnum áningastað. Félagar
í i klúbbnum komu síðan ffam
með tillögu um stofnun al-
mennra uppgræðslusamtaka.
Þau samtök eru Landvernd,
Landgræðslu- og náttúruvernd
arsamtök íslands. En markmið
þeirra samtaka er að stefna að
víðtækri fræðslu um náttúru-
vernd og almenna meðferð
lands, góðum umgengnisvenj
um og hóflegri nýtingu manns
ins á auðlindum landsins.
Það almenna landgræðslu-
starf, sem þannig er hafið, og
þær umræður, sem skapazt
hafa um málið geta efalaust
orðið grundvöllur að frekari
skipulagi á almennri land-
græðslu.
Skipuleg nýting
landsgæða
Hinn síðari þáttur í heildar-
áætlun stefnuyfirlýsingar
stjórnarinnar er um að skipu-
leggja landsgæði, sem ég skil á
þann veg, að skipuleggja beri
nýtingu landsgæðanna á sem
beztan veg, og þá þannig að
sem minnst spillist.
Hér er meðal annars um að
ræða hagkvæma dreifingu
byggðarinnar og nauðsyn þess,
að jarðir fari ekki í eyði, þann
ig að ókleift sé að nýta gæða
þeirra, en annars vegar að
stuðla að ræktun lands og já-
kvæðum afnotum, til þess að
varna því að gengið sé of
nærri höfuðstólnum — gróðri
landsins. >
I-Iér er komið að mjög marg
hliða vandamáli. sem taka ætti
til meðferðar á komandi árum.
Einn liður þess er fóðurfram-
leiðslan og fóðurþörf landbún-
aðarins.
Þennan þátt hef ég fjallað
injög ítarlega um í greinum
mínum um uppgræðslu á sönd
um og grasnytjar, og Ieyfi ég
mér að endurtaka hér kafia, er
kunna að skýra nokkur atriði
þessa máls:
Breytingar á beitargildi
úthagans
Ýmsir hafa óttazt, að nú
væri verið að ofþyng.ja úthög-
um með beit, og landið gæti
ckki borið fleira fé í órækt-
uðum úthaga. Af öðrum er
þetta talin staðlaus staðhæf-
ing. sem gleggst megi marka
á 'því, að landið vaði í grasl
á hverju hausti, þrátt fyrir
beitina. Hinir hafa sýnt fram
á, að fallþungi dilka fari lækk-
andi í þeim héruðum, þar sem
fé hefur fjölgað til muna í hög
um. Niðurstöðutölur af meðal-
þunga dilka í ýmsum sýslum
hafa bent til þess, að hafi ær-
in minna en 2.5 ha lands til
snmarhagagöngu, fari meðal-
þungi dilka i-ýrnandi. Nú eru
þessar tölur að vísu aðeins
byggðar á lauslegum mæling-
um á flatarmáli gróins lands,
en ekki nákvæmum gróður-
rannsóknum, en í ljósi þeirra
bollalegginga, sem hér eru
gerðar að umtalsefni, er ekki
ósennilegt, að sumarhagar tak-
marki nú fjárfjöldann. —
Leiða má frekar rök að þeim
tilgátum með eftirfarandi út-
reikningi. Sé ársfóður ærinnar
talið vera 7 heyhestar, er mán
aðarfóðrið að jafnaði 0.58 heý-
hestar. En þar sem fóðurþörf-
in er mismikil eftir árstíma og
þá mun meiri yfir sumarmán-
uðina, mætti ætla, að ærin með
lambi þyrfti mánaðarlega yfir
0.6 heyhesta þann hluta ársins,
sem hún er á beit. Tilraunir
á Korpúlfsstöðum hafa sýnt, að
tvilemd ær þarf .jafnvel um 4
kg á dag af beitargróðri yfir
fjóra sumarmánuði sér og
lömbum sínum til framfæris,
eða rúman heyhest á mánuði.
sé reiknað með. að einlemd ær
þurfi 0.65 heyhesta á mánuði
að jáfnaði þá sex og hálfan
mánuð, sem hún er á útibeit,
þarf hún rúma fjóra heyhesta
í fóður vfir bað tímabil, en
rúma tvo heyhesta (2.8) þá
vetrarmánuði sem hún er á
innigjöf. N-' eru um 800 þús-
und fjár á fóðrum og> þarf það
5.6 milljónir heyhesta sér ti)
ársviðurværis. Af því fóður-
magni má áætla. að 2.2 millj-
ónir séu gefnar sem hey (0.50
x5.5 mán. x 800 þús. = 2.2
milljónir) og þá að mestum
hluta sem taða, en um 200
þúsund heyhestar eru úthey. Af
gangurinn um 3.4 milljón hey-
hestar eru hins vegar fengnir
af beitilandi, og skal nú leit-
azt við að sýna fram á hvern-
ig tekst að afla þess viðurvær-
is, en beitin hefur lengst af
verið fengin af afréttarlöndum
og heimahögum, en nú á
seinni árum einnig af ræktuðu
landi.
Áætlað er að gróðurlendið
sé nú á tímum um 2.000.000
hektarar að flatarmáli og það
talið hefa um þrjá heyhesta af
hektara að meðaltali. Þannig
er áætlað, að til falli árlega um
6 milljónir heyhesta af allri út-
jörð. Síðan er reiknað með, að
40% þessa gróðurs nýtist eða
alls um 2.4 milljónir heyhesta,
en 200 þúsund hestum af því
magni, er safnað sem útheyi.
Á þessu sést, að með sömu
nýtingu væri ekki unnt að ala
nema tæpan helming þessa f jár
á óræktuðum úthaga og úti-
gangi einum saman. En við
fóðuröflun fyrir þetta fé
kemur annaö og meira
til en grundvallarfóðurfram-
leiðsla úthagans. Er þá bæði
um að ræða töðugjöf og tún-
beit, svo og þeit á hálfræktað-
an úthaga.
Ræktun úthaga og aukin
ræktun túna tók fyrst að hefj-
ast um síðustu aldamót, og
ræktun úthaga fór raunveru-
lega ekki að hafa veruleg áhrif
á heildaruppskeru fyrr en far-
ið var að ræsa fram mýrar með
vélgröfnum skurðum í byrjun
síðustu heimsstyrjaldar. A3 visu
höfðu áveitur, annar skurða-
gröftur, svo og uppþurrkun með
fram vegum sín bætandí áhrif
á uppskeru úthaga, en erfitt er
um vik að meta gildi þeirra
bóta. Ekki eru heldur til nein-
ar áreiðanlegar tölur, er sýnt
gætu, hvaða fóðuraukning hef-
ur orðið vegna framræsingar á
mýrum með vélgröfnum skurð
um. Þó mætti áætla þessa
aukningu, með þvi að taka til-
lit til lengdar skurðakerfisins.
Fram tll ársins 1960 höfðn alls
verið grafnir um 9 milljón
lengdarmetrar af vélgröfnum
skurðum. Sé gert ráð fyrir, að
skurður þurrki 50 m út frá sér
á hom veg, hafa því á þenn-
an hátt verið þurrkaðir 90 þús-
und hektarar mýrlendis. Sumt
af þessu þurrkaða landi hefur
síðan verið unnið til túnrækt-
unar en flatarmálsaukning
túna er um 45 þúsund hektar-
ar á tímabilinu frá 1942 til
1960. Sé áætlað, að helmmgur
túna sé ræktaður úr framræstri
mýri á því tímabili (sem senni-
lega er ofreiknað) eru miUi 60
og 70 þúsund hektarar af mýr-
um, sem þurrkaðar hafa verið
til bóta fyrir úthagann. Má þá
enn spyrja hvaða gagn hafi orð
ið af þessari uppþurrkun, og
tib*
at
Árlegt heildarfóðurmagn, sem til fellur af íslenzku gróðurlendi
og nýtanlegt er fyrir fé og nautgripi, talið í 100 kg heyliestum:
Fé Nautgripir Alls
Taða 2.0 millj. 1.5 millj. 3.5 millj,
Túnbeit 0.5 ; - - 0.75 — 1.25
Beit á hálfræktuðu landi 0.7 0.7
Úthagabeit -f úthey 2.4 2.4
Fóður alls
5.6 miilj. 2.25 millj. 7.85 millj.
(