Tíminn - 09.01.1973, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. janúar 1973
TÍMINN
9
Útgefandi: Fra'msóknarfiokkurilhn
Sgg Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-i^g
arinn Þórarinsson (ábm.).'Jón Helgason, Tómas Karlsson£££
'Andrés Kristjánsson (rit^tjóri Sunnudagsblaðs Timáns)JS:;:;:;
Auglýsingastjóri: Steingrimur. Glslasofa. • Ritstjórnar$krif-i;;;;;;:;;;
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-1*306^;:;!;;;;;;
Skrifstofur I Bankastræti 7 — afgreiðslusimi 12323 — au'glýs-:::;:::::;:
;;!;!;!;!;! ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurtsimi 18300. Askriftargjald!;;;!;;;!;;
;!!§!!!! £>5 kfónur á mánuöi innan lands, i lausasölu 15 krónur einr;!;!;!;!;
takið. BlaðaprentJi.f.j jggg
mrnrnmmmmmmmmmmmmmm^^^m^mmý,
Atvinnuástandið
Hinn 4. þ.m. birti Visir grein um atvinnu-
ástandið i Reykjavik undir fjórdálkaðri fyrir-
sögn, sem hljóðaði á þessa leið: Mannekla á
miðjum vetri! 1 greininni segir m.a. á þessa
leið:
„Það merkilega hefur gerzt. Á miðjum vetri
vantar verkafólk i Reykjavik. Yfirleitt hefur
nokkurt atvinnuleysi verið i borginni um
áramðt, en nú má heita, að það fyrirfinnist
ekki.
Aldrei hafa færri sótt um atvinnuleysisstyrk
á þessum tima en nú er. Fimmtán, átta
karlar og sjö konur, voru a skrá i gærkvöldi
sem umsækjendur um styrk. Allir karl-
mennirnir voru komnir yfir 67 ára aldur, það
er flest allir á ellilaunum.
Hins vegar liggja fyrir hjá Ráðningarstofu
borgarinnar margar beiðnir frá fyrirtækjum
um starfsfólk, sem fólk finnst ekki til að
taka. Auk þess er urmull auglýsinga i fjöl-
miðlum, þar sem beðið er um fólk.
Hjá Ráðningarstofunni eru óafgreiddar
beiðnir um fólk til starfa, svo sem i
byggingarvinnu, sem er harla óvenjulegt á
þessum árstima.
Menn vantar i borgarvinnu. Erfiðlega geng-
ur að fá sjómenn.”
Þannig hljóðar lýsing Visis á atvinnuá-
standinu i Reykjavik nú um áramótin. Lýsing
þessi gæti vafalitið átt við flesta eða alla kaup-
staði og kauptún á landinu. Þetta sýnir glöggt,
hve vel rikisstjórninni hefur tekizt að efna lof-
orð sitt um að tryggja næga atvinnu. En hins
vegar gildir það um þetta eins og annað, að hóf
er bezt. Atvinna má ekki vera það mikil, að
vinnuaflsskortur sé hjá helztu undirstöðuat-
vinnuvegum þjóðarinnar, eins og sjávarút-
veginum og iðnaðinum. Þess vegna er það
áreiðanlega rétt stefna, að nokkuð sé nú dregið
úr opinberum framkvæmdum, bæði hjá riki og
bæjarfélögum. Takmarkið á að vera að tryggja
næga atvinnu, en ofþensla á þessu sviði getur
verið álika skaðleg og atvinnuleysi, þótt á
annan hátt sé.
Alþjóðadómstóllinn
Morgunblaðið reynir að gera veður út af þvi,
að rikisstjórnin hefur ekki skipað sérstakan
verjanda við Alþjóðadómstólinn. Ástæðan er
sú, að það þykir eindregnust árétting um, að
dómstóllinn hafi ekki lögsögu, að láta ekki
mæta. Hins vegar hefur öllum rökum af hálfu
íslendinga verið komið á framfæri, eins og
glöggt kom i ljós, þegar bráðabirgðaúr-
skurðurinn var felldur. Ef úrskurðir dóm-
stólsins ganga á móti okkur stafar það ekki af
ónógum upplýsingum af okkar hálfu, heldur af
þvi, að dómararnir halda sig við úreltar laga-
hugmyndir. Sú hætta hefur alltaf verið augljós,
og þvi hefur ekkert annað riki viljað gera
slikan samning um landhelgismál sin og ísland
gerði við Bretland og Vestur-Þýzkaland 1961.
Vonandi á sá verknaður þó ekki eftir að koma
okkur i koll.
ÞÞ.
David Mangurian, The Guardian:
Samvinnubú sykur-
ræktarmanna í Perú
Búin voru áður í eigu erlendra auðfélaga
VERZLANIR i Casa Grande
eru litlar og i timburhúsum,
en þær eru svo fullar af nýjum
húsgögnum, kæliskápum,
reiðhjólum, ofnum og sjón-
varpstækjum, að birgðirnar
rúmast ekki alltaf inni og
stundum stendur nokkuð af
þeim á malargötunni fyrir
dyrum úti. Sendiferðabilar
aka að verzlununum með nýj-
ar vörur og hörð hljómlist ym-
ur i gjallarhornum hvarvetna
til þess að örva viðskipta-
mennina.
Starfsmenn á Casa Grande
eru 4500. Mikið er um að vera,
þegarþeir koma á vettvang til
þess að eyða nýfengnum aðri i
stærsta starfsmannasam-
vinnufélagi heims. Við getur
borið, að hver og einn þeirra
hafi daginn áður fengið i sinn
hlut jafnvirði 40 sterlings-
punda eða meira. Þá er um-
horfs eins og ibúar heillar
borgar hafi unnið i happdrætti
og séu allir komnir á vettvang
til þess að eyða vinningnum.
CASA Grande er stærsti
sykurræktarbúgarður i heimi,
80 fermilur að flatarmáli.
Hann er á eyðimerkursvæðinu
i norðurhluta Perú og landið
er svo þurrt frá náttúrunnar
hendi, að katusar vaxa þar
ekki einu sinni villtir, en á það
er veitt vatni. Dag og nótt er
unnið að þvi að fella sykurreyr
með vélum, sem minna einna
helzt á tröllvaxna gaffallyft-
ara. Felldar eru 1200 smálest-
ir af reyr á sólarhring og flutt-
ar á feikna stórum vörubilum
að myllum, sem spú svörtum
og þykkum reykjarmekki ná-
lega látlaust.
Auk Casa Grande eru aðrir
risastórir sykuryrkjubúgarð-
ar meðfram eyðimerkur-
jaðrinum i Perú. Vélvæðing
hefir fengið þvi áorkað, að i
landinu er framleitt meira af
sykri en i nokkru landi öðru,
bæði til sölu á Bandarikja-
markaði og heimsmarkaði.
BYLTINGASTJÓRN hers-
ins i Perú birti ný lög um um-
bætur i landbúnaði fyrir
þremur árum og fjórum dög-
um eftir að þessi lög voru birt
tók hún eignarnámi sykur-
ræktarbúgarðana 12 og breytti
i samvinnubú 25 þús. verka-
manna. Búin höföu verið i eigu
erlendra auðfélaga og tvö
þeirra i eigu bandariska
fyrirtækisins W. R. Grace.
Þetta voru fyrstu skerfin á
markaðri framfarabraut
rikisstjórnarinnar i iandbún-
aði og sýnast þau áform ætla
að verða athyglisverðari og
heppnast betur en nokkrar
aðrar slikar tilraunir utan
kommúnistarikjanna. Búiö er
að framkvæma þriðjung
framfaraáætlunarinnar og er
gert ráð fyrir, að siðustu land-
eignirnar verði afhentar
starfsmönnum árið 1976.
Umbæturnar eru ekki runn-
ar undan rifjum kapitalista,
kommúnista eða sósialista.
Þær eru algerlega innlend
lausn á mikilli misskiptingu
ræktarlands. Fyrir 1969 átti
tæplega hálfur af hundraði
landeigenda riflega þrjá fjórð-
unga landsins.
SYKURYRKJUSAM-
VINNUBÚIN i Perú eru frá-
brugðin samvinnubúum i
kommúnistarikjunum að þvi
leyti, að búið á sitt land og set-
ur sér sjálft framleiöslumark-
mið og ræður, hvernig það ver
arði sinum. Rikisstjórnin
bætti ekrueigendunum eignar-
námið með skuldabréfum til
20 ára á lágum vöxtum, en
Y'clasco forseti byltingar-
stjórnarinnar i Perú.
samvinnufélögin endurgreiða
rikisstjórninni.
Þegar rikisstjórnin var búin
að stofna samvinnubúin i
sykuryrkjunni hóf hún endur-
bætur hjá Indiánum i Andes-
fjöllum og stofnaði þar
búnaðarsamvinnufélög.
Starfsmenn fá aö eiga nokkurt
land, en er gefinn kostur á að
njóta hagræðis samvinnu-
félaganna, og meðal þess eru
lánsviðskipti og aukin þjón-
usta. Stjórnin er nú að breyta
landi, sem á að afhenda, i
stórbúgarða, nefnast PIAR.
Þar á allt að lúta föstu skipu-
lagi, jafnt uppskeran og
vinnslan,sem leyfður fjöldi
fólks á búgarðinum.
MARGIR lita svo á, að á
árangri sykuryrkjusamvinnu-
búanna velti, hvort landum-
bótaáform Per&manna takist,
og jafnvel einnig, hvort bylt-
ingin fari út um þúfur eða
heppnist. Enn hafa búin skilað
betri árangri en vænzt var.
Sykurframleiðslan er orðin
26% meiri en hún var að með-
tali siðustu þrjú árin áður en
ekrurnar voru teknar eignar-
námi og samvinnubúin færa
rikinu meiri skatttekjur en
hlutafélögin gerðu. Slys á
verkamönnum eru meira að
segja mun færri en áður.
í vor sem leiö leystu starfs-
menn búanna hina stjórnskip-
uðu fulltrúa af hólmi og kusu
sjálfir fulltrúar til setu á
starfsmannaþingi og i
stjórnarnefndum sem ráða
málum til lykta, og á það jafnt
við um reksturinn sjálfan og
félagsmálin. Kjörinn er einn
fulltrúi fyrir hverja tuttugu
starfsmenn.
FJARRI fer þó, að sykur-
yrkjusamvinnubúin hafi út-
rýmt ölju ójafnræði. Starfs-
menn við stjórn og tæknistörf
búa enn i þægilegum, einstæð-
um húsum, sem fyrri eigendur
byggðu, en almennir starfs-
menn búa i ömurlegum raö-
húsum, og i mörgum þeirra er
hvorki rennandi vatn né frá-
rennsli. Vatnspóstur er fyrir
miðju hverrar húsaraðar, en
við enda hennar eru steypuböö
og kamrar.
Laun eru enn mjög ójöfn, en
verkamenn eru farnir að ræða
um að minnka mun þeirra.
Sumir, sem við stjórnar- og
tækni-störf vinna, hafa
mánaðarlaun, sem samsvara
400 sterlingspundum, en
mánaðarlaun verkamanna i
verksmiðjum svara til 20-30
sterlingspunda og verkamenn
á ekrunum fá enn lægri laun.
FYRRI eigendur ekranna
höfðu komið upp klúbbum og
veitingastöðum, sem hið hátt
launaða starfsfólk hafði að-
gang að. Fyrir þremur árum
fengu allir jafnan aðgang að
þessum stofnunum, en
óbreyttir verkamenn eru þar
sjaldan á ferli. Ýmsir eru þó
þéirrar skoðunar, að Perú-
menn hafi haldið vönum
starfskröftum og þar með
komist hjá afurðatjóni vegna
þess, að þeir létu sérréttindi
yfir- og tækni-manna haldast
óbreytt i framkvæmd.
Eitt gengur þó jafnt yfir alla
og af þvi stafar megin-
breygingin i kjörum fólksins.
Arlegur arður samvinnubús-
ins skiptist nákvæmlega jafnt
á hvern einstakan starfs-
mann, hvort sem hann gegnir
æðstu stjórnarstörfum eða
vinnur á ekrunum. Meðalarð-
ur 25 þús. starfsmanna sykur-
yrkjusamvinnubúanna svar-
aði til 75 sterlingspunda árið
sem leið. Arangurinn, sem
upphafsmenn umbótanna
spáðu, hefir ekki látið standa á
sér. Kaupgeta fólksins hefir
aukizt og peningar i umferð
heima fyrir um leið, en arður-
inn hefir ekki runnið til er-
lendra banka.
HITT er svo annaö mál, að
hin aukna kaupgeta hefir
breytt starfsliði sykurekranna
i neyzlusamfélag, sem kaupir
i skuld og hefir ákaflega smá-
borgaralegar hneigðir. Óvist
er, að þeir, sem lögðu á ráðin
um umbæturnar fyrir hönd
rikisins, hafi til þess ætlazt.
tbúðarhús verkamannanna
eru ömurleg ásýndum og hafa
sum hvorki rennandi vatn né
frárennsli, eins og áður er
sagt, en á þökum þeirra er
heill frumskógur sjðnvarps-
loftneta. Þetta vekur furðu,
þar sem verkamennirnir
greiða verzlunareigendum
fyrir hvert meðalstórt sjón-
varpstæki verð, sem svarar til
300 sterlingspunda, og greiðist
það með tuttugu og fjórum
jöfnum mánaðargreiðslum.
SPURNING ER, hvaða
áhrif kjarabreyting þessarra
heppnu óskabarna umbótanna
hafi á heildarárangur fyrir-
hugaðra umbóta i land-
búnaðinum yfirleitt. Gagnrýn-
endur nefna starfsmenn
sykuryrkjusamvinnubúanna
„sérréttindahóp”. Meðalarð-
ur einstaklingsins svaraði til
75 sterlingspunda i fyrra, en
það er meira en meðaltekjur
einstaklings meðal Indián-
anna i Perú, en helmingur
ibúa landsins eru Indiánar.
Verkamenn sykuryrkjubú-
anna allra fá ekki jafnan arð.
Starfsmenn Casa Grande eru
4500 og sérher þeirra fékk i arð
i fyrra fjórum sinnum meira
en hver starfsmaöur búsins
Cartavio, en þeir eru 3500 og
búiö er i nágrenni Casa
Grande. (Vélbúnaður Carta-
vio er að mun eldri en vélar
Casa Grande.) Sumir áhuga-
menn um umbæturnar i land-
búnaöinum hafa við orð að
koma á kerfi, sem jafni arði
milli sykuryrkjusamvinnubú-
anna. Hugmyndin er að færa
siðar út kviar þessa kerfis og
láta það miðla nokkru af
ágóða sykuryrkjusamvinnu-
búanna til ibúa annarra land-
svæða, sem minna bera úr
býtum við framkvæmd um-
bótaáformanna i landbúnaðin-
um. Ætlunin er bæöi að hraða
framkvæmd umbótanna með
þessu móti og jafna ágóðahlut
einstaklinganna af fram-
kvæmdunum i heild.