Tíminn - 15.03.1974, Blaðsíða 13

Föstudagur 15. marz 1974.
TÍMINN
13
Sníkjudýr í sauðfé
kosta þjóðarbúið tugi
eða jafnvel hundruð
milljóna órlega
Sigurftur Kichter dýrafræftingur.
Snikjudýr i sauöfé kosta þjóðar-
búið tugi eða jafnvel hundruð
milljóna króna árlega, að þvi er
talið er. 1 sauöfé hér á landi eru
þekktar yfir 30 tegundir snikju-
dýra, en viða erlendis er tegunda-
fjöldinn enn meiri. Undanfarin
tvö ár hefur ungur dýrafræðing-
ur. nánar tiltekiö snikjudýrafræð-
ingur, Sigurður Richter gert at-
huganir á snikjudýrum i innyflum
kinda og fylgzt með áhrifum
ormalyfja á þau. Sigurður starfar
á Tilraunastöð Háskólans i
meinafræði aö Keldum, og brugð-
um við okkur til hans fyrir
skömmu og fengum hann til þess
að segja okkur af starfi sinu.
— Ég kom til tslands fyrir
tveimur árum, að loknu námi er-
lendis, og fór að vinna hér á Til-
raunastöð Háskólans i meina-
fræði, sem sérfræðingur i snikju-
dýrum i húsdýrum og mönnum.
Eitt helzta verkefni mitt hingað
til hefur verið rannsóknir á
snikjudýrum i sauðfé.
— Er mikið um snikjudýr i
sauðfé hér á landi?
Hér eru þekktar yfir 30 teg-
undir snikjudýra i sauðfé, en viða
erlendis er tegundafjöldinn enn
meiri. Hér er vitaö um 4 tegundir
liðdýra (skordýr og áttfætlu-
maurar) 16 tegundir þráðorma, 4
tegundir bandorma og liklega ná-
Þessi bandormur kom hingaft tii
lands meft útlendingi, sem hér
dvaldist. Bandormurinn er lift-
skiptur, og vcrður hans vart, cr
liftirnir fara að ganga niftur af
fólki.
lægt 10 tegundum einfrumunga.
— Mörg þessara snikjudýra
sýkja kindur alvarlega og álitiö
er. að þau kosti þjóöarbúiö tugi
eða jafnvel hundruð milljóna ár-
lega. Akaflega erfitl er að meta
tjónið nákvæmlega i peningum.
Sé sýkingin á háu stigi geta
snikjudýrin jafnvel drepið kind-
urnar, en i langflestum tilfellum
er sýkingin á þaö lágu stigi, að
hún dregur aðeins úr þrifum
kindanna. Þær fóðrast verr. Þeim
er hættara viö ýmsum öðrum
sjúkdómum, og þær eru við-
kvæmari fyrir t.d. vosbúð, og af-
urðir þeirra verða rýrari. Alla
þessa hluti er erfitt að meta.
— Hversu mikið er tjóniö, metiö
i peningum?
— Einu tölurnar, sem maöur
hefur i höndunum, er kostnaður
við lyfjagjöf. Siðasta ár voru seld
lyf gegn þráðormum fyrir um 15
milljónir króna. Siðan er mikil
vinna við að gefa kindunum lyfin.
Einnig er mikill kostnaður við
sauðfjárbaðanir og fleira.
— Ormalyfin gera litiö meira en
að halda sýkingunni niðri og
koma i veg fyrir meiri háttar
skakkaföll af völdum ormanna,
en það er langt frá, að þau komi i
veg fyrir allt tjón af völdum orm-
anna. Ef svo er haft i huga, að yfir
veturinn er fjárstofninn um 800
þúsund kindur, og helmingi stærri
á sumrin, þá er ljóst, að ekki þarf
nema fárra króna tap á hverja
kind að meðaltali, til þess að tug-
milljónir fari i súginn, þegar litið
er á landið i heild.
— Hvað er um lyfjagjöfina að
segja?
— Ormalyfin eru dýr, og það
þarf að gefa þau i réttu magni og
á réttum tima til þess að fullur
árangur náist. 1 dag gefa bændur
ormalyfin á mjög mismunandi
hátt. Sumir gefa öllu fénu einu
sinni vetrar, ýmist þegar féð er
tekið á gjöf, um miðjan vetur eða
rétt fyrir burð. Aðrir gefa ásetn-
ingslömbunum tvisvar á vetri.
Þetta eru algengustu aðferðir, en
annars er allur gangur á orma-
lyfjagjöfinni.
— Þar sem ormalyfin eru svo
dýr og mikil verðmæti eru i húfi,
þá er nauðsynlegt að gera athug-
anir á þvi, hvenær og i hve miklu
magni sé bezt að gefa ormalyfin.
til þess að fullur árangur náist.
Slikar athuganir hafa auðvitað
veriðgerðar erlendis, en þaö er á-
kaflega varasamt að yfirfæra þær
niðurstöður gagnrýnilaust yfir á
islenzkar aöstæður. Loftslag og
búskaparhættir á Islandi eru
mikið frábrugðnir þvi, sem tiðk-
ast erlendis, og hvort tveggja hef-
ur mikil áhrif á þróun og viðkomu
snikjudýranna, og þar meö sýk-
ingu af þeirra völdum. Það er þvi
nauðsynlegt að gera rannsóknir á
þessum kindum hér á landi.
— Þú hefur verið að gera athug-
anir á snikjudýrum á innyflum
kinda og áhrifum ormalyf ja á þau
hér að undanförnu.
— Já, siðastliðin tvö ár hef ég
gert þessar athuganir. Ég hef
verið með tilraunahóp á bæ hér i
nágrenni Reykjavikur i þessu
skyni. Ég hef nú nýlega lokið við
ritgerð um þessa athugun, og
mun hún að likindum birtast i
haust.
— Hvað um niðurstöðurnar?
— Niðurstöður atiiugunarinnar
sýna, að ýmislegt i sambandi við
snikjudýrasýkingu hér á landi er
likt þvi, sem liðkast erlendis, en
annað er aftur á móti talsvert ó-
likt. Einnig hefur athugunin bent
til að ormalyfjagjafir á sumum
árstimum gefi betri árangur en
ormalyfjagjafir á öðrum árstim-
um.
— Er hægt aö ráðleggja bænd-
um eitthvaö sérstakt varðandi
ormalyfjagjöfina?
— Nei, þaö er ekki timabært á
þessu stigi málsins, þvi þessi at-
hugun min gildir strangt tekið að-
eins um þennan eina bæ og þessi
ákveðr.u ár. Enda þótt það sé trú
min, að margt af þvi, sem komiö
hefur i ljós i athuguninni, gildi i
stórum dráttum viða á landinu,
þá er vafasamt að byrja að ráð-
leggja bændum ákveðna orma-
lyfjagjöf út frá svo takmarkaðri
rannsókn. Hér eru miklir’ fjár-
munir i húfi, og nauðsynlegt er að
endurtaka athugunina á fleiri
stöðum og önnur ár, áður en rétt-
lætanlegt er að fara aö gefa á-
kveðnar ráðleggingar. Þvi miður
kosta þessar rannsóknir tals-
verða peninga, en það eru þó
smámunir miðaö við þær upp-
hæðir, sem i húfi eru.
— 1 augnablikinu er ég að vinna
úr könnun, sem ég gerði á siðasta
ári á dreifingu ormalyfja um
landið og notkun þeirra. Fylgzt
var með sölu og dreifingu þeirra
lyfja, sem seld eru frá Keldum,
og auk þess var 200 bændum um
allt land sendur spurningalisti
með spurningum um notkun
ormalyfja. Vil ég nota tækifærið
og þakka góð svör. Úr þessari at-
hugun býst ég við að fá gott yfirlit
yfir hvernig og i hve miklum mæli
hinar mismunandi tegundir
ormalyfja eru notaðar á hinum
ýmsu stöðum á landinu. Helztu
niðurstöður þessarar athugunar
verða liklega birtar einhvers
staðar seina á þessu ári.
— Enn önnur athugun, sem ég
hef unnið að, er könnun á þvi,
hvort það borgi sig fjárhagslega
að gefa vorlömbum ormalyf, áður
en þeim er sleppt á fjall. Ætti
þessi ormalyfjagjöf að koma
fram i auknum dilkþunga að
hausti. Lauslega áætlað, þá þurfa
lömbin aðeins að auka fallþunga
sinn um 150 grömm, til þess að
lyfjagjöfin svari kostnaöi. og
þyngdaraukning þar fram yfir er
hreinn gróði. Þar sem um 700
þúsund lömbum er slátraö á
hverju hausti, þá er fárra króna
gróði á hvert lamb fljótur að
skipta milljónum, þegar litið er á
landið i heild.
— Hefur þú kannað snikjudýr
viðar en i sauöfé?
— Ég hef kikt nokkuð eftir
snikjudýrum i vatnafiskum.
Fiskeldi er hraðvaxandi þáttur i
islenzku atvinnulifi og þar eru
miklir fjármunir i veði. Margar
tegundir snikjudýra geta orsakað
sjúkdóma og jafnvel drepið fiska i
eldisstöðvum og eru oft mikið
vandamál. Ég hef enn, sem kom-
ið er, aðeins unnið aö þvi að gera
yfirlit yfir þær tegundir, sem
finnast hér á landi.
— Hafa fundizt hér margar teg-
undir snikjudýra i og á vatnafisk-
um?
— Þegar hafa fundizt um 15teg-
undir, og tegundafjöldinn á ugg-
laust eftir að aukast taisvert með
viðtækari rannsóknum.
Sigurður vikur nú að öðrum
málum, og sýnir okkur tvenns
konar snikjudýr, sem finna má i
mönnum. Hann sýnir okkur band-
orm, sem fundizt hefur i útlend-
ingi, sem hér dvaldist, og svo
spóluorma, sem hann segir. að
reyndar séu úr svinum, en einnig
geti verið i mönnum. Hann segir:
— Einn þáttur starfsins hér er at-
hugun og greining snikjudýra i
öörum húsdýrum en sauðfé, og i
mönnum. Sýni eru send hingað
t.d. af dýralæknum og læknum,
og þau athuguð.
Þá segir hann, að siðasta hálft
áriö hafi verið séð um greiningu
meindýra fyrir heilbrigðisyfir-
völd og einstaklinga. Alltaf berst
nokkuð af nýjum tegundum hing-
að til lands með flutningi alls kon-
ar. Af skordýrum eru til i heimin-
um 800.000 tegundir, þótt sú tala
geti verið röng um 100 þúsund til
eða frá. Hér á landi eru skordýra-
tegundirnar um 800, að þvi er tal-
ið er. og fjölgar þeim heldur. Þó
eiga skordýr fremur erfitt upp-
dráttar hér, flytjist þau til lands-
ins, þvi að veðráttan og aðstæöur
eru ekki þannig. aö þeim henti
yfirleitt.
— Er eitthvað um aðrar snikju-
dýrarannsóknir, en þær sem
framkvæmdar eru hér að Keld-
um?
— Já. þar má til dæmis nefna
snikjudýrarannsóknir á vegum
Rannsóknarstofnunar fiskiðnað-
arins, en hún hefur látið fara
fram rannsóknir á þráöormum i
þorski (hringorminum). Hring-
ormar eru mikið vandamál i fisk-
iðnaðinum. 1 frystihúsunum er
tugum milljóna variö ár hvert i að
tina þá úr fiskinum, en samt sem
áður sleppur talsvert af hring-
ormum ávallt i gegnum skoðun
ina. Hringormarnir eru hættu-
lausir mönnum, en heldur hvim-
leiðir á matborðinu, og minnka
sölumöguleika fisksins, einkum á
Bandarikjamarkað.
Að lokum segir Sigurður: —
Verkefni i snikjudýrafræði eru
mjög mörg i heiminum i dag.
Margir af útbreiddustu og erfiö-
ustu sjúkdómum mannkynsins
eru af völdum snikjudýra, og
snikjudýr i búfé, fiskum og á
nytjaplöntum orsaka gifurlegt
tjón. Enda þótt við Islendingar
séum að mörgu leyti betur settir
en margar aðrar þjóðir i þessu
tilliti þó eru vandamál af völdum
snikjudýra, einkum i landbúnaði.
töluverð. —FB
llér sjáum við spóluorm, sem
komiun er úr svini. Ilann getur
orftift mjög laugur. (Timamynd
GK).