Tíminn - 09.07.1974, Side 7

Þriöjudagur 9. júli 1974
TÍMINN
7
V.
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas
Karisson, Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
18300-18306. Skrifstofur i Aöalstræti 7, simi 26500 — af-
greiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523.
Blaðaprenth.f.
Heilladrýgsta
stefnan
1 forustugrein, sem birtist i Þjóðviljanum á
siðastliðnum vetri, var vikið á athyglisverðan
hátt að stjórnarháttum hjá risaveldunum.Bent
var á hina miklu fátækt 20-25% ibúanna i
Bandarikjunum, þrátt fyrir hina miklu auðlegð
þar, og aðeins um 50% kjósenda tækju þátt i
kosningunum vegna þekkingarskorts og
áhugaleysis. í Sovétrikjunum væri hins vegar
allri gagnrýni haldið vægðarlaust niðri og að-
eins opinberar skoðanir fengu að koma fram
um margvisleg veigamikil viðfangsefni.
Af þessu má vissulega draga þá niðurstöðu,
að það væri ekki eftirsóknarvert fyrir ís-
lendinga að taka upp, hvort heldur væri banda-
riska eða rússneska stjórnkerfið. Gallar
þessara kerfa eru svo miklir, þótt þeir stafi af
ólikum ástæðum. Þess vegna er furðulegt, að
til skuli vera hér á landi forustumenn og flokk-
ar, sem vilja ýmist koma á bandariskum
kapitalisma eða marxistiskum sósialisma.
Þannig kemur það nú stöðugt gleggra i ljós i
stefnuboðun forustumanna Sjálfstæðisflokks-
ins, að bandariski kapitalisminn er hin mikla
fyrirmynd þeirra. Forustumenn Alþýðubanda-
lagsins telja sig lika enn trúa á sósialisma, þótt
þeir séu farnir að viðurkenna skoðanakúgun,
sem hefur verið trúr fylgifiskur sósialismans i
þeim löndum, þar sem hann hefur verið fram-
kvæmdur.
Hinn góði árangur, sem hefur náðst bér á
landi og lýst er réttilega i áðurnefndri grein
Þjóðviljans, rekur ekki sizt rætur til þess, að
íslendingar hafa farið eins konar meðalveg
milli hins bandariska stjórnkerfis og hins rúss-
neska. Þeir hafa treyst einkaframtak og
félagslegt framtak innan eðlilegra takmarka,
en jafnframt aukið samneyzlu og samhjálp til
að tryggja jöfnun lifskjara og bættan hag
þeirra, sem annars hefðu orðið útundan. Þess
vegna er hér fleira um efnalega og sjálfstæða
einstakinga en yfirleitt mun dæmi um annars
staðar, almenn fátækt minni og mikil einka-
auðsöfnun lika minni. Þetta eru nú aðalsmerki
hins islenzka þjóðfélags.
Þegar litið er yfir sögu islenzkra stjórnmála
siðan núverandi flokkaskipan kom til sögunn-
ar, sést það ótvirætt, að það er stefna
Framsóknarflokksins, sem mest hefur mótað
stjórnmálaþróunina á þessum tima. Hér hefur
ekki hafizt til valda sú ihaldsstefna, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn eða fyrirrennarar hans beittu
sér fyrir og fólst i þvi að einkaframtakið ættí áð
drottna og samneyzlan að vera sem minnst.
Hér hefur ekki hafizt til yfirráða sú mikla
þjóðnýtingarstefna, sem fyrst Alþýðuflokkur-
inn og siðar Kommúnistaflokkurinn beittu sér
fyrir. Hér hefur verið farið bil beggja, einka-
framtakið fengið að njóta sin innan hóflegra
marka, en samhjálp og samneyzla aukizt á
mörgum sviðum, einkum til stuðnings þeim,
sem minnst máttu sin. Jafnframt hefur verið
haldið uppi margháttaðri starfsemi til að
viðhalda landsbyggðinni, eins og Framsóknar-
flokkurinn beitti sér einn fyrir i upphafi.
Þannig hefur það verið stefna hans, sem haft
hefur heilladrýgst áhrif á stjórnmálaþróunina.
Þ.Þ.
Forustugrein úr The Economist
Mao leyfði vegg-
spjaldastríðið í Kína
Tilgangurinn er að gefa óánægðum útrás
Mao Tse-tung
UPPLIMING áróöurs-
spjalda i Peking er allt annars
eölis en andmælaganga á torgi
i London eða jafnvel á Rauða-
torginu i Moskvu. Orðbragð
áróðursins á spjöldunum kann
þó að vera alveg eins hvasst
og orðbragð kröfugöngu-
manna, og tilfinningarnar að
baki verknaðinum alveg eins
heitar.
Höfundar og upplimendur
áróðursspjaldanna eru að þvi
leyti frábrugönir andmælend-
um annars staðar i heiminum,
að þeir fara ekki á stúfana
nema þvi aðeins að ákveðið
hafi verið á æðri stöðum, að
það kæmi sér vel að þeir hæf-
ust handa. Þeir kunna að
mega teljast uppreisnarmenn
gegn yfirvöldunum, en upp-
reisn þeirra er viðurkennd
sem eðlilegur liður i stjórn-
málum rikisins.
ÞEGAR Kinverjar fundu
þessa stjórnskipulegu upp-
reisn upp árið 1957 skirðu þeir
hana „mikla blómgun og bar-
áttu”. Kinversku flokkslögin
tryggja alþýðumanninum rétt
til að gagnrýna leiðtogana.
Hins vegar kemur þetta sjald-
an fram sem opinber gagnrýni
á hátt setta embættismenn.
Veggspjaldastriðið, sem nú
geysar i Peking og fjölmörg-
um borgum öðrum i landinu,
er aðeins þriðja þess konar
uppreisnin, sem gerð er siðan
1949 að kommúnistar tóku
völdin. Hinar fyrri uppreisnir,
bæði barátta „blómanna
hundrað” 1957 og menningar-
byltingin 1966-’69, gengu að
lokum miklu lengra en hinir
æðstu leiðtogar höfðu ætlazt til
i upphafi.
Gert er ráð fyrir, að opinber
gagnrýni innan ákveðinna
marka sé eðlisgróinn hluti
rikjandi stjórnkerfis i Kina.
Þessi gagnrýni er tiðast fram
borin á þeim aragrúa stjórn-
málafunda, sem Kinverjum
ber að sækja, og er þá tiðast
lítið annað en slagorð og
upphrópanir.
FLOKKSLEIÐTOGUM er
að sjálfsögðu litið um það gef-
ið, að skyssur þeirra séu út-
málaðar á almannafæri. Af
þessum sökum hefir
„blómstrunin” tiðast notið
vafasamrar viðurkenningar
og löngum verið deiluefni milli
blómstrandans” mesta, Mao
Tse-tungs, og samstarfs-
manna hans i flokksfor-
ustunni, sem lita á það sem
æöstu skyldu sina að varðveita
siöferði flokksins.
En þrátt fyrir alla formfestu
veitir þessi gagnrýni og sjálfs
gagnrýni kinverskum almenn
ingi tækifæri til skoðanalegrar
útrásar, sem almenningi i öðr
um kommúnistarikjum gefst
ekki kostur á. Þvi lægra sem
upphafsþrep gagnrýninnar er
i stjórnmálastiganum — t.d.
verksmiðja, samstarfshópur
eða götunefnd — þess senni-
legra er, að kinversk stjórn-
mál þróist samkvæmt kenn-
ingum Maos um lýðræði vegna
baráttu tveggja fylkinga á
lægstu þrepunum. En þetta á
sem sé aðeins við um hin
lægstu þrepin.
KERFIÐ, sem veitir verka-
mönnum og bændum vissa að-
ild að skipan slns daglega lifs
— og vissulega er meira en
gerist i Sovétrikjunum — hefir
i raun þaggað alveg niður i
kinverskum menntamönnum i
heilan mannsaldur. I Kina eru
engir kunnir andmælendur i
hópi menntamanna á borð við
þá Sakharov og Solzhenitsyn i
Sovétrikjunum.
Satt er að visu, að meðal
kinverskra menntamanna
rikir engan veginn sama and-
mælahefð og hjá rússneskum
menntamönnum. Kinversku
mandarinarnir döfnuðu ein-
mitt sem stoðir keisarastjórn-
arinnar.
En hvernig sem á málið er
litiö hafa kinverskir mennta-
menn verið ófrjóir og afar
þögulir. Sár reynsla þeirra frá
„baráttu blómanna hundrað”
árið 1957 á sennilega sinn þátt
i þessari þögn, en þá komust
þeir að raun um, að uppreisn
i kommúnistariki ^etur verið
ákaflega áhættusöm enda
gjörbreyttist stefnan á einni
nóttu. Réttinum til gagnrýni á
hvaöa þrepi sem er verður
sennilega varla lifvænt nema
þegar slikum mönnum er
frjálst að draga saman kvart-
anir hundrað lægra settra ein-
staklinga.
VIÐ venjulegar aðstæður
kemur „blómstrunin” kin-
versku rikisstjórninni vel sem
eins konar öryggisventill. Það
hlutverk var henni ætlað árið
1957, þegar Mao ákvað að
leyfa menntamönnunum aö
blása til þess að koma i veg
fyrir, að örvænting þeirra syöi
upp úr i blóðugri uppreisn eins
og gerzt hafði I Póllandi og
Ungver jalandi nokkrum
mánuðum áður.
En hreyfingin hafði jafn-
framt annan tilgang eins og
menningarbyltingin niu árum
siöar. Hún átti að virkja ein-
læga gremju alþýðu manna til
þess að gefa embættismönn-
um flokksins eins konar lost,
en Mao þóttu þeir farnir að
gerast um of fastheldnir og
værukærir i skrifstofuvalds-
háttum sinum. Þetta er enn
eitt dæmið um, hvernig hvað
eina i Kínaveldi þjónar Mao
sjálfum.
SVO er að sjá, sem sömu
sjónarmið eigi sinn þátt i
áróöursspjaldastriðinu, sem
nú geysar. Allmörg spjöld
báru þess ljósan vott fyrir
skömmu, að veruleg óánægja
hefir grafið um sig vegna
þeirra hamla, sem stjórn-
málastarfsemin verður að
lúta. Ýmis blöð hafa hvatt til
baráttu gegn ónefndum stétt-
aróvinum, einkum þó blaðið,
sem róttækir menn i Shanghai
ráða yfir.
Hin raunverulegu yfirvöld
hafa samtimis lagt bann við
upplfmingu áróðursspjalda og
eins þeim aðferðum frá timum
menningarbyltingarinnar, aö
„skiptastá byltingarreynslu”.
Þar er átt við för til Peking til
þess að segja frá þvi, hvernig
lögreglan þaggar niður i
óánægjuröddum með fangels-
unum.
ÁTJÁNDA leiðbeiningarrit
hinnar leyndu miðstjórnar
kom áróðursspjaldastriðinu af
stað i vor og virðist þvi hafa
upphafið þessi tvö bönn og ef
til vill fleiri bönn af svipuðum
toga. En tilgangurinn með
þessum útblæstri var ekki sá
einn að lægja uppsafnaða
spennu, heldur og að móta og
hvetja hentugt stjórnmála-
vopn.
Heita má, að allir þeir, sem
ráðist hefir verið á með nafni i
áróðursspjaldaherferðinni til
þessa, séu herforingjar, sem
gegna jafnframt stjórnmála
störfum i hinum ýmsu byggð-
arlögum. Eðlilegt er þvi að
lita á þessa baráttu sem aðra
og öllu ómildari lotu i þeirri
jöfnun um herinn, sem hófst i
janúar i vetur með manna-
skiptum I flestum foringj-
astöðum úti á landsbyggðinni.
FLESTIR flokksleiðtogar,
hvort sem þeir eru róttækir
eða hægfara, geta yfirleitt
orðið á eitt sáttir um að senda
hermenn heim til herbúðanna.
Þetta kann að eiga sinn þátt i
þvi, að hinir hófsamari leið-
togar féllust á að hleypa af
stað nýrri byltingaröldu. En
byltingar eiga það til að
sprengja af sér settar skorður
og er ósennilegt, að unnt reyn-
ist aö einskorða þessa byltingu
við herinn. Höfuðsökin, sem
herforingjunum er yfirleitt
gefin, er að „kúga fjöldann”,
en hún á greinilega ekki siður
við borgaralega starfsmenn
flokksins, og jafnvel einkum
þó þá, sem hægfara eru.
Það eru sýnilega hinir rót-
tækari leiðtogar i Peking, sem
koma til með að hagnast mest
á þeirri baráttu, sem sviftir
bæði hermenn og ihaldssama
borgara valdastöðum i flokkn-
um. Hinir róttæku, sem hafa
barizt við hægfara menn með
orðatiltækjum Konfúsiusar
um eins árs skeið, hafa ekki
meirihluta i flokksstjórninni
enn sem komið er. En hið gif-
urlega stjórnmálamikilvægi
Mao Tse-tungs getur hafa
komið þeim að haldi og hefir
sennilega gert. Mao komst
fyrir átta árum svo að orði, að
bylting væri réttlætanleg.
Hann trúir þvi sýnilega enn,
að minnsta kosti af og til og
ekki sizt ef það hentar honum.