Tíminn - 09.07.1974, Qupperneq 11

Þriðjudagur 9. jdli 1974
ItMINN
15
Ljóðabókin O
Landsýn.
Er farmanni gaf, bar mig fley yfir haf,
I fjúki og nöprum blæ.
Eg sigldi leið er var björt og bneið
f bjarmann norður i sæ.
Min hönd var köld, þetta hljóða kvöld
er hafgolan lög sin kvað.
Þá sá ég mynd — einn svellhvitan tind.
— Mitt sólkrýnda land var það.
Og nakinn bar hátt i norðurátt
hinn nafnkæra jökultind.
Hann skein þar einn, svo skarpur og hreinn,
sem skapfesta greypt i mynd.
Er kvöldroðans glóð um háloftin hljóð
á helfrerann gliti sló.
Eins og silfur og gull við sólarlagsfull,
hann sindraði i tign og ró.
Mitt fjallaland, mitt fa barða land.
Þér fagnar mitt hjartat ð.
Þú ert svo fritt, svo frja og vitt
og fönn þin sólarlagsrjóð.
Þó allt sé valt og á seltu svalt,
er söm þin fegurðargnótt.
A heimleið er ég um hafölduveg,
Til hafnar kem ég i nótt.
Landið mitt.
Landið góða. Landið mitt.
Landið blárra fjalla.
Landið bjarta. Landið mitt.
Landið hvitra mjalla.
Landið fagra. Landið mitt.
Landið rauðra skýja.
Landið besta. Landið mitt.
Landið sumarhlýja.
Landið fagra. Landið mitt.
Landið pabba og mömmu.
Landið bezta. Landið mitt.
Landiö hennar ömmu.
Landið bjarta. Landið mitt.
Landið hvitra mjalla.
Landið góða.Landið mitt.
Landið blárra fjalla.
Þetta ættjarðarljóð, sem er eins
einfalt i sniðum og hægt er og
þverbrýtur flestar hugmyndir
manna um rimað ljóð býr yfir
sérstæðum innileika og litum fán-
ans sem raðast i réttri röð i ljóð-
inu. En litum nú á hvernig skáldið
hagar orðum i ljóðum um landið
og tek ég hér tvö kvæði sem eru
dæmigerð fyrir hann er hann litur
fegurð áhrifarikra staða.
Hornbjarg.
Með hamra sem glottkaldi gnæfa hátt
og gnapa og hallast fram,
þú slútir og ygglist ögrunargrátt
og ólögum breytir i löður smátt.
Þig skelfir ei nistandi norðanátt
eða náboðans heljarþramm.
Um þina æsku og aldurstug
á enginn minnsta grun.
Þú virðir ei annað en dáð og dug
— en daðri og hiki visar á bug.
Og neðan við hamranna hengiflug
er hafið með öldudun.
Þú brosir er sólin um siðkvöld skin.
á sillur og farmannsgröf,
og kvöldfriður vefst eins og voðfellt lin
i værðaryndi um brjóstin þin,
— en starir þögult er dagur dvin,
með dökknandi brún og nöf.
Með ókúgað stálhörku stolt i brá
þú stendur við yztu höf,
og ómvana horfir i hljóðri þrá
i heillandi roðann vesturfrá
— er sólin hnigur i draumadá
og deyr inn i skuggans gröf.
Dettifoss;
Auðn og sandur arma gráa teygir..
Ekkert nema grjót er sjónum mætir.
Ekkert kvikt svo langt sem auga eygir.
— Ekkert sem að þreyttan huga kætir.
Dáið land i duldra vætta riki.
Dettifoss er framundan i úða.
Tilfinningum enginn óvart fliki.
Ógnin býr i fossins kalda skrúða.
Dimmur ómur dunar, bergið titrar.
Dettifoss i gljúfurfaðminn hrynur.
Yfir honum úðaskrúðinn glitrar,
undir niðri flaumsins vættur stynur.
Eins og skessuskolp úr tröllafötu,
skitugt vatnið flygsast milli kletta
—gruggugt eins og geðfljót hinnalötu,
gerir ekkert nema, falla, detta.
Falla, detta, frægð og dyggðir góðar.
Flaumur timans mylur gamla stofna.
Eftir verða eyðisandar hljóðir.
Andlaust tóm, er dæmir menn að sofna.
Ekkert frelsi finnst á tjóðurgrundum.
Fossar gruggvatn einræðis af tungu.
Dáið land með draumaborgum hrundum
dunar undan falli reginþungu.
Næstu ljóð eru lika sérkennileg
fyrir skáldið, þau er hrjúf og lýsa
næsta litilli tiltrú til manna yfir-
leitt, ekki um annað að ræða en
vera kaldur fyrir og standa af sér
næðinginn.
Syrgðu ekki.
Syrgðu ekki sumarblómin.
syrgðu ekki von sem dó.
Táli lifs og tuddahætti
taka skal með kaldri ró.
Syrgðu ei — þvi sorgir þinar
sízt fá gert hið kalda heitt.
Gráttu ei — þvi tregatárin
tapast fyrir ekki neitt.
Syrgðu ekki. Syrgðu ekki.
Sorg þin gleður óvin þinn.
Gráttu ekki — gaddur lifsins
gerir svala vota kinn.
Syrgðu ekki sælu horfna.
Syrgðu ekki draumaspjöll.
Bittu á jaxl er vetrarveður
vonzkast yfir lifsins fjöll.
Hlæ þú.
Hlæ þú. — Hlæ þú maður
unz helja myrkvar brár.
Hlæ hið ytra öðrum
þó innra fellir tár.
— Engan um það varðar
þó einum blæði sár.
Hlæ þú háðskt að öllu
og hlæðu að sjálfum þér.
— Það er ekki annað
en æskan sem að fer.
Kvöldið er að koma
og koldimmt bráðum er.
Hlæ unz hjartað springur
og hugur þinn er nár.
—Ekki hrellir heiminn
þó hrynji nokkur tár.
Leik þig gegn um lifið,
þó leikurinn sé grár.
Einn
Þú ert einn við ástvinarleiði.
Þú ert einn i gleði og sorg.
Þú ert einn á islenzkri heiði.
Þú ert einn i miljónaborg.
Þú ert einn i óskum og draumi.
Þú ert einn á tæpustu nöf.
Þú ert einn i örlagastraumi.
Þú ert einn I dauða og gröf.
Þetta kvæði er eitt af ljóðperl-
um bókarinnar og i ósviknum stil
skáldsins er h'ann beitir sem
fæstum orðum að miklu efni. Rétt
er að geta þess hér að skáldið
mun hafa lamast mikið af
lömunarveiki ungur og ekki beðið
þess bætur ævilangt, ekki er þó
finnanlegt að hann hafi ort ljóð
um þau áföll, heldur kosið að
kaldhamra ýmislegt yrkisefni.
Okkar ágætu framúrstefnuskáld
myndu þurfa að fara I aukalopa-
peysu, og láta sér vaxa ræktar-
legra skegg til þess að geta ort
ljóö, sem tækju þessum ljóðum
fram. Þegar skáldið leikur á
viðkvæmari streng sinn, verða til
ljóð eins og þessi tvö:
Von
Vonin min litla
vertu hjá mér,
—haltu minu hjarta.
I hendi þér.
Gyðjan min góða
með geislanna fjöld,
láttu ljós þitt skina.
og loga i kvöld.
Ljómaðu. Ljómaðu,
litla sólin min.
Myrkur verðu r ekki
á meðan þú skin.
Þeir ýttu
Þeir ýttu frá landi.
Lognslétt var haf.
Himininn heiður
og haustvindur svaf.
Þeir hurfu til djúpa
1 dagroðans átt.
Og himininn minntist
við hafdjúpið blátt.
— Þeir komu ekki aftur
til ástvina heim.
öldurnar sorgarlag
sungu yfir þeim.
Helkalt og þögult
hafdjúpið er.
— Boðarnir risa
og brotna við sker.
Haust
Skuggarnir stækka.
Hafaldan hækkar,
hrynjandi fellur
við naust.
Sólin lækkar.
Söngvunum fækkar.
Sumarið liðið
og komið haust.
Störf manna og lifsbarátta
verður skáldinu oft að yrkisefni
og gerir þeim viðfangsefnum sin
sérstöku skil, sem ekki er vist að
falli undir neina tegund þeirra
ljóöa sem okkar góðu menningar-
klikur hossa og rita margt og
mikið um.
Hamarshögg
Hlusta ég enn á höggin.
— Hamarinn mælir mál.
Hugur minn skilur hreiminn
hann hefir sina sál.
Hnúaber sótug höndin
hamrar hið stælta stál.
Eldur snarkar á afli.
Ymur við hjólsins hljóð.
Fastara höggin falla,
flytjandi orkuóð.
— Roðin smiðjan i rökkri
rauðri og glaðri glóð.
Steðjinn kveinar og stálið
stynur við hamarshögg.
Bjarmar af eldsins blossum.
Blikar á dáðadögg.
— Sveittur er ég og svartur,
svipmikill, gárin glögg.
Verkið er góður vinur.
Vinnan er lifsins lind.
Skáldverk hefi ég skapað
— skóp þau i málmsins mynd.
Starfið gerði mig sterkan
—styrkan i sorg og synd.
Smiðjuna hefi ég smiðað.
Smiðaði plóg og pál.
Sveigði og barði saman.
Söng undir steðjans stál.
Hugur minn skildir höggin,
— hamarinn mælti mál.
Mælti hann málmsins röddu,
meðan að stundi stál.
— Undan skal aldrei látið,
auðmýkt er þrjótum þjál.
Buldu höggin og buldu,
— bergmálið söng i sál.
Hamrað hef ég og hamrað.
Hamrað um æviár.
Hamrað brott mina harma.
Hamrað er sviðu sár.
— Höggin minn gleðihlátur.
Höggin min tregatár.
Skáldið setur sig i spor járn-
smiðsins og úr verður óður til
vinnugleðinnar þar sem högg
smiösins á steðjanum hljóma
þrisvar I hverju erindi.
Sú stétt sjómanna, árabáta-
karlarnir, sem nú er að berja
nestið, hefir fulla samúð skálds-
ins I næsta ljóði sem hér fylgir
hrjúft og samanþjappað.
Bárður
Einn á köldum viðavangi
vaskur alla daga gekk.
Blástrastinnur blær I fangi
barði skurn á hljóðan rekk,
Einn að starfi. Einn á snekkju
andófsþéttan barning tók.
Hvitar voðir ránarrekkju
risti stafn er hlunna skók.
Aleinn móti ævistraumi
etja kapp, er þreytuverk.
Hverfur glit af hverjum draumi
Hvað má höndin sinasterk.
Eftir dauða öldu hverrar,
önnur ris og krefur tak.
Undir kvöldið þróttur þverrar
þeim, sem hefir lúið bak.
Seglabilun sjötugsaldurs
sigurvonum rænir mann.
Brotaniður báruskvaldurs
bitrust ögrun fyrir hann.
Hrumleiksseta heima i nausti
hugann spennir kaldri gjörð.
Betri særinn tryggðatrausti
trölli gröf — en hola i jörð.
Sú var tiðin að útslitnir vinnu-
þjarkar, sem eytt höfðu ævi sinni
og orku i þjónustu misjafnra hús-
bænda, voru upp á náð samsveit-
unga komnir að loknum starfs-
degi, um einn slikan öldung er
ljóðið „Niðurseta”,
Inni I lágu bóndbýli
blindur karl á elli-skýli.
Vafinn hélu ævi alla,
ennþá lifir — kali nær.
Yfir blásna hugarhjalla
húmið teygir svartar klær.
Það er hart. A elliárum,
útslitinn með lúasárum
— að vera eftir sveitarsiðum
seldur fyrir lægsta boð.
Eftir volk á mannlifsmiðum
mega drekka náðarsoð.
Sagt er napurt: Niðurseta
náðarbrauð er frek að éta.
Væri bezt að himnaherra
hreppsómaga sækti fljótt.
— Það er flestu vondu verra
að verða að fæða slika drótt.'’
Fáir skilja gamla greppinn.
Gott er sizt að fara á hreppinn.
Verða sálarkaunum kalinn
kuldahjallur — ýlustrá.
Kanna I myrkri vonavalinn.
Vera hrakinn til og frá.
Fá orð i fullri meiningu og þvi
miður sönn fram á siðustu ára-
tugi.
Nýlega var gefin út endurskoð-
uð sálmabók fyrir islenzku þjóð-
kirkjuna, ekki er þar að finna ljóð
Sigurðar Gislasonar. er hann set-
ur I þau hughrif sem hringing
kirkjuklukkna valda i huga hans.
Klukknahljóð
Klukkurnar hringja með kæru hljóðin sin.
Kalla út i myrkrið unz hljóðið dvin.
Alltaf hið sama sælulag,
syngja þær hvern einn helgidag:
Komið til min. Komið til min.
Klukkurnar hringja og kirkjan litla skin
með kertunum sem loga og blika skært til þin
Auðmúk fyrir Kristi krýpur þjóð.
Klukkurnar hringja mildan óð:
Komið til min — Komið til min.
Klukkurnar hringja og kalla blitt til þin.
Kalt er að vera úti, er geisli enginn skin.
Loga inn I kórnum ljósin skær.
Leitaðu i bjarmann og komdu nær.
Komið til min. — Komið til min.
Klukkurnar hringja. Kristur leitar þin.
Krjúptu fyrir honum sem allramildast skin,
— honum sem kallar kærleiksmjúkt,
— kallar á fólkið hryggt og sjúkt.
Komið til min. — Komið til min.
Ekki get ég að þvi gert, að mér
finnst meira ómengað guðsorð i
þessu ljóöi, en i sumum endur-
skoðuðu sálmunum. Skáldið virð-
ist ekki mjög hrifið af borgarlifi,
eftir þessum hluta af ljóðinu um
borgina.
Hér er borgin, bökuð af sól.
Borg með grugguga tjörn.
Hverfi af villum. Hverfi af hreysum.
Hvar er rúm fyrir börn?
Hvar eru grænar grundir,
grasið lifandi og bjart?
Allt er hér i ætt við grjót.
Allt er steinrennt og hart.
Ljóstu með lifsprota gteininn,
ljósguð, sem heldur vörð.
Láttu fram lindina streyma,
lifga hinn dauða svörð.
Vefðu i vorsólargeisla
vonir barna og draum.
Geföu þeim grænt og ryklaust
gras við hjalandi straum.
Seinna I ljóðinu segir hann við
borgarbúa:
Borgin er hérna. Borgin þin.
Borgin ykkar og min.
Rykið hennar er rykið þitt,
rykið ykkar og mitt.
Skarkali hennar er skarkali þinn,
skarkali ykkar og minn.
Draumur hennar er draumur þinn
draumur ykkar og minn.
Ég enda tilvitnanir i ljóðabók
Sigurðar á siðasta kvæði bókar-
innar ,,Þú eilifi —” eins og rit-
dómarinn i Vesturheimsblaðinu
gerði I sinum ritdómi. Þetta ljóð
er engin mysa, orkt til að sýnast,
heldur algildur sannleikur allra
tima.
Þú eilifi —
Þú eilifi uppreisnarmaður,
I ósátt við timans deýfð.
— Þin orð, þin hugsun og andi
er ekki af neinum leyfð.
En þér ér einum að þakka
aö þankans förg voru hreyfð.
Frá örófi aldanna varstu
I andstöðu harðstjórans,
og varðir gegn rangsleitni og ráni
hver rettindi siðaðs manns.
— Og þú hlaust liftjón að launum
og laufbleikan þyrnikrans.
Þú krossfestur varst sem Kristur
á kvalanna nakta tré.
Og steiktur sem Bruno á báli
við böðlanna hróp og spé.
Og myrtur sem Mahatma Gandhi
viö musteris heilög vé.
Framhald á bls. 17