Atuagagdliutit - 23.03.1961, Qupperneq 8

kilisautit 17-it Kalåtdlit-nunåta avatåne
millionerpagssuarnik aningaussartartut
——-------------------------
Kalåtdlit-nunåta
historiå
agdlagkane
ok alugtuariss an
—— ________________________
agdlagtugkanik katerssugausiving-
me — Rigsarkivime — sulissut naxi-
tertitagaisa katerssugautit ilaisa atua-
gångordlutik naKitertlneKartarnerine
atuagkat sisamagssåt Munksgårdip
naKiterisitsissarfianit suliaritineKarsi-
mavoK. atuagkame tåssane ilångune-
Karsimassut ilagait ukiut 1600-gssånit
2000-gssånut agdlagtugkat agdlagkat-
dlo ilamernge, sordlo Søren Norbyp
kungimut Chr. åipanut agdlagai Ka-
låtdlit-nunåliagssamåmerminik er-
Kartuivdlune.
Hans Egedip Frederip åipanut Ka-
låtdlit-nunåne ajoKersuiartortitaKa-
lernigssamik sujunersuteKardlune ag-
dlagai åma åssilineKarsimåput, ukiu-
nitdlo kingugdliunerussunit ilångune-
Karsimassut ilagalugit ajonersuiartor-
titamit semianariamilo sujuligtaissu-
mit K.J.O. Steenbergimit ajoKersuiar-
tortitseKatigit pissortaKarfiånut 1848-
me nalunaerutai, nålagauvfiup han-
delivdlo ingerdlatsinerisa nutåmik år-
KigssussivigineKarnigssåinik H. J.
Rinkip sujunersutåta åssilineKarnera
1906-imérsunit åssilineKarsimavoK
Mylius-Erichsenip agdlagai ilisima-
ssagssarsiornigssamik piarérsarneKar-
nera pivdlugo, 1910-mit Knud Ras-
mussenip agdlagai kisalo departe-
mentschef Eske Brunip 1945-me er-
Kartugai danskit Kalåtdlit-nunanik i-
ngerdlatsinermingne suliagssåinik.
Rigsarkivime sulissoK Svend Aa-
kjær OKarsimavoK Danmarkimut Ka-
låtdlit-nunånutdlo tungassut sangmi-
neKarsimangmata tupingnångitsoK, u-
kiune kingugdlerne ineriartornerup
sukaKissup Kanga pisimassut soKuti-
gineKalersingmagit. Kanga pisimassut
mana ineriartornermut autdlancau-
taussut Kalåtdlit-nunåt pivdlugo Rigs-
arkivime katerssugautine amerdlaKi-
ssune erKartorneKartarsimangmata
katerssugautitdlo ukiune kingugdlerne
ilaterneKarsimaKingmata påsissaxar-
titsiniarnerme ilait åssilineKartardlu-
tik naKitertineKarsimåput.
ssarsissarput, angutitdlo tamarmik
Kåumåmut 1000 D-markit migssåne
pissarput. kisiånile åma aulisardlune
ilungersunaKaoK. angutit tamarmik
nal. akunerine 12-ine sulissarput aku-
nernilo arfinilingne sinigtardlutik, pi-
ngasuvdluta nikitautdluta sulissarpu-
gut. ajoraluartumik sujugdlermérdlu-
ta angalanivtine malugisimavara a-
ngutinik mardlugsungnik ilassaria-
Kardluta. tugdlianilo Kielimut piguv-
ta tåuko tigusavavut.
uvdlune 14-ine ulivkårdlune
— sårugdlmarnik pissaKartarpise?
— åma sulugpågkanik natårnanig-
put — inugtavut døgnine pingasune
sulingivfeKartarput, tauvalo autdlar-
Kigtarpugut.
— uvdlut unuatdlo pingasut?
— åp, nautsorssutigissariaxarpat uv-
dlune 28-ne sulerulugsimåsassut, tai-
måitumigdlo sulingivfeKatsiartaria-
Karput.
— taima isumaKéngikaluarpunga.
— kisiånime sulingivfeKartarput
autdlarKigtinata.
— tugdligssåne åma Kalåtdlit-nu-
nånukåsavit?
— nautsorssutigivdluinarpara. Ang-
magssagdlip erKånikajungnerussara-
luarpunga, tugdligssånile Fyllas Ban-
kemisagunarpunga ukiOK kingugdleK
Tunume aulisarnerput pitsauvatdlå-
ngingmat.
— tyskit kilisautait Kavsit kitåni-
nersut ilisimavigit?
— Fyllas Bankerne arfiniliuput ku-
jasingnerussumilo tatdlimat. sulile
portugalimiut, tuluit franskitdlunit
takungilavut, ilerKumigtutdle tåkuti-
sagunarput.
— umiarssuarissat KanoK akexarpa?
— 4,5 millionit D-markit, avdlatdlo
pingasut åssinge taima akeKarsimå-
put. sisamauvdluta ukiumut 8 millio-
ninik D-mai'kinik nalilingnik pissa-
Kartartugssauvugut, kilisautitdle
mingnerussut tuniniagkavut 1,3—1,4
millioninik nalilingnik pissaxartartug-
ssauvdlutik.
— millionerpagssuit tamåko Kalåt-
dlit-nunåta avatåne pineKartartug-
ssåupat?
— åp amerdlanerpåt.
ajornartunguaKångilaK nålagauvfi-
up suvdlunit sungiusimaneKari-
ngikaluamik angnertoKissumik
kilisaisitsisinaunera — agdlåt Kalåt-
dlit-nunåta avatåne, kilisaisitsinerdlo
suliagssaKartitsiniutitut agdlåt ator-
dlugo.
ivsaK tyskit kilisautåt 971-inik tons-
ilik „Schleswig" Nungmut tikipoK ait-
såt sujugdlerpåmik Kalåtdlit-nunåta
avatåne ikénerssuarnut aulisariardlu-
ne. kilisaut Fyllas Bankemit Nungmut
pisimavoK uvdloK sujugdleK ikånerme
aulisartitdlune igarssuarminik Kårtor-
simagame, avdlatutdlo ajornartumik
nuname iluarsåutariaKalersimavdlune.
„Schleswig“ip nålagå tyskiussoK, kap-
tajn Kådick cuxhafenimio navsuiai-
vok umiarssuane nutåK, nålagauvfiup
umiarssuautaisa 17-iussut tamarmik
kilisautit Slesvig-Holstenime nålag-
kersuissut pingårtumik Kalåtdlit-nu-
nåta avatåne sulisitaisa, ilagigåt uv-
dlunik 14-inarnik pisoKåussusilik.
nålagauvfiup kilisaisitsiniaKatigive
1948—50-ime nålagkersuissunit piler-
sineKarsimåput suliagssaKartitsiniuti-
tut. Slesvig-Holsten nunauvoK ami-
gartoruteKartuåinarsimassoK. taima
OKalugtuarpoK umiarssup nålagå ty-
skiussoK, pingårtumigdlo sorssungner-
ssup kingornatigut ukiune ajordlui-
nalersimavoK Tysklandip kangianit
Kimåssorpagssuit tikiusimangmata.
taimåitumik nålagkersuissut aulaja-
ngersimåput kilisaisitseKatigilioru-
mavdlutik Kielime najugaKartunik.
kilisautit nutåliat 17-it pigåvut, tåu-
kunånga sisamat kilisautauvdlutik ki-
agsautigdlit nutåliaunerpåt, tåukualo
ilagåt „Schleswig". kilisaut taimåitoK
sujugdleK tyskit piat ukiut sisamat
matuma sujornatigut sananeKarpoK
tyskit påsisimassaKardluartut umiar-
ssuautigdlitdlo nangåssutaerungmata.
kilisaut taimåitoK hæktrawlerimik
taineKartartoK rusit navssåråt Kalåt-
dlit-nunåtalo imartaine iluaKalune
aulisagkat pissarineKartut erngerdlu-
git umiarssup iluanut pisineKartarma-
ta ininilo kiagsagkane suliarineKarsi-
naussardlutik umiarssup Kåne nig-
dlertume pinatik. Slesvig-Holstenime
kilisaisitseKatigit måna pigissarait tai-
neKarérsut hæktrawlerit sisamat, kili-
sautit avdlat sisamat nutåliat 600 ton-
sigdlit umiarssuitdlo avdlat nutångi-
nerussut 1948—50-imit pissut. kilisau-
tit tåuko pisoKalisimångikaluarput,
kisiåne hæktrawlerinut måna pigi-
ssavtinut nalerKiutdlugit nutåliåu-
ngitsutut taineKarsinåuput. nålagker-
suissut tuniniarpait. takusinaussara
maligdlugo nutåliaussumik kilisainig-
ssamut ikåriutigisavdlugit kalåtdlinut
piukunardluinaraluarput. Afrikame
nålagauvfingnut tuniniarsimagaluar-
pavut, piumångilaitdle KerititsiveKar-
mata. Kerititsivigtalingnik piumångit-
dlat.
2000-it sulisineKarput
— KanoK akeKarpat?
— naluvara. aulajangissugssauga-
luaruma kalåtdlit akeKångitsumik pi-
sagaluarpait. måne aulisautigisavdlu-
git ajungitdluinarput.
— angutit Kavsit kilisautine 17-ine
sulxpat?
— ajornångivigsumik nautsorssorsi-
nauvavut. måne umiarssuavtine 37-
uvugut, ikigpatdlåKaugutdlo. måna
sujugdlermérdluta angalaréruvta a-
merdlanerulisaugut ardlalinguanik.
kilisautit avdlat åma tamåko migssi-
nginik inugtaKarput, nautsorssuparalo
angutit 500 migssane imarsiortussut.
åmåtaordle inugpagssuit sulissoråvut
nerpiaivingne, Kivdlertussaliorfingne,
Kajussaussiorfingne nunanutdlo av-
dlanut tuniniaissarneK pivdlugo ag-
dlagfingne il. il. nunamitune. taimåi-
tumik isumaKarpunga kilisautit 17-it
tåuko angutit 2000-it migssane suliag-
ssaKartitarigait.
— iluanårnarpa?
— iluanårnarpoK. kilisaineK tamar-
me iluanåruteKarfiussarpoK, amigar-
tusagaluarunilo soKutåungilaK. puior-
tariaKångilaK nålagauvfiup aningau-
ssat ilait tigorKigtarmagit sulissut tåu-
ko 200-it akilerårutaisigut. D-markit
(tyskit aningaussait) 80.000-it ukiumut
akigssarsiarissartagkåka uvanga pigi-
ngilåka. 40.000-it akileråruserissut a-
sa nartut emgerdlugit tigussarpait.
tamåkule tåisångikåine kilisaineK i-
luanårnartuvoK. kilisaut „Schleswig"-
itut itoK ukiumut 2 millioner D-mark-
inik nalilingnik pissaKartariaKarpoK
ingminut a’kilersinauniarune, åmalu-
me Kularnaikujugsoråra taima amer-
dlatigissunik pissaKarnigssarput. Ka-
låtdlit-nunåta avatåne ikånerssuarne
ukiut tatdlimat aulisarsimavunga, pi-
ngårtumik Angmagssagdlip avatåne.
avguaKatigigsitdlugo uvdlormut 4-500
centnerit pissarissarpavut, imalunit
16-init 20 tonsinut, nåmagputdlo.
— uvdloK atauseK Fyllas Bankeml-
kavse KanoK amerdlatigissunik pissa-
Karpise?
— sårugdlit angisut 10 tons pissarå-
vut, kisiåne tauva igarssuavtinik Kår-
torpugut aulisarnerputdlo unigtitaria-
Kardlugo.
angutit 22-t sulissut
— angutit 37 sulissoråtit. tåukua i-
lait Kavsit aulisarnermik iliniagaKar-
simångitdlat?
— umiarssuavtine 8-nik nerpiaisso-
Karpugut angutitdlo 14-it umiarssup
iluane åssigingitsunut sulissoralugit.
angutit tåuko 8 suliagssamik iliniarsi-
massuput téssa nuname sulivfigssuav-
ta ilåne nerpiainermik iliniarsimaga-
mik 14-itdle sujornatigut kilisainer-
mut iliniarsimångitdlat. inugtaussut
iluanårutit katitdlutik 4%-iånik akig-
dlo 50 kg-nit 100 kg-nut pissaKatsiar-
tarpugut, piumanerussaråvutdle så-
rugdlerujugssuit. sårugdlik umiarssu-
armut pissuneKarpat maskinemik nia-
KuerneKartarpoK, tingua erdlavilo
pérneicardlutik tauvalo sivnera suli-
ssunut nerpiaissunut ingerdlåneKar-
tarpoK amorissarfigssuåkut. nerpit a-
ngisorssuarnik pulerneKartarput tug-
titerdlugit maskinemigdlo matuneKar-
dlutik tauvalo nigdlatårtitsivingmut i-
lineKardlutik. angalanerme atautsime
nerpit Kerititat 60 tonsit niorKUtigssi-
arissarpavut; åmalo ilitsivigput sårug-
dlingnik Kerititanik imertarparput.
aulisagkat tåuko pissarineKarniariarå-
ngamik putuliaussarssuarmut 40 grad-
inik nigdlissusilingmut ilineKartarput,
kingornatigutdlo aulisagkat imermut
misutaussarput Kerititsivingmut nivi-
ngarneKartinatik sermimik portardlu-
tik. Kerititsivik tamarme ulivkårpat
tauva aulisagkanik nutånik 6000 cent-
nerinik usilersimåsaugut, tåssa 300
tonsinik, tauvalo angerdlartarpugut.
Atlanterhavikut uvdlut 7 ingerdlaga-
jugpugut. silagigsume 14,5 knob sukå-
ssuseKartarpugut. akornuteKartinata
Kalåtdlit-nunåta avatåne ikånerssuar-
ne uvdlut 14—16 erKåine ulivkårniar-
dluta aulisartarnigssarput nautsorssu-
tigårput, aulisariarneritdlo tamarmik
uvdlunik 28-nik sivisussuseKartugssa-
tut nautsorssuneKarput. Kielimut pi-
gångavta — taimåitoK ilåne aulisagar-
tavta ilait Cuxhafenime tunineKartar-
Trawlerens hæk. Skibet er åbent bagtil, og fisken bringes om-
gående ind i skibets opvarmede rum, hvor den bliver behandlet.
Arbejderne ombord skal altså ikke stå ude i kulden.
umiarssuaK klngorna’tungimigut angmaneuarpoK aulisagkat Ka-
KineKartarflånik, aulisagkat inine kiagsagkane suliarineicartardlu-
tik, taimalngmat umiarssuarme sulinermut isse akornutaussångi-
lak.
Filetmaskinen og færdigpakkede store torskefiletter i kartonkasse,
maskine nerpiliiit nerpiliatdlo kasselianitut.
tyskit trawlerå teknikikut nutåliaunerpå-
nik atortulersugåuput. tåssa nålagkersul-
ssarfia KutsinarmitoK, tåssångånit nålag-
kiutit højttaleritigut OKautigineKartardlu-
tik.
Den mest moderne teknik er anvendt på
den tyske hæktrawler. Her ser den højt-
liggende kommandobro, hvorfra ordrerne
til besætningen udgår gennem et højttaler-
anlæg.
suIiagssaKartitsiniardlune nålagauvfiup kilisaisitsinermik ilua-
nårnartumik ingerdlataKarsinauneranik takutitsissuvoK. Sles-
vig-Holstenime nålagauvfiup Kalåtdlit-nunåta avatåne aulisar-
nermut atatitdlugo inuit 2000-it migssane suliagssaKartitarai
8