Atuagagdliutit - 10.12.1986, Blaðsíða 13

toq naluneqanngilaq. Taamattaarlu
massakkut inuiaqatigiit iluanni allanut
tunillaakkiartornera malunnarsigalut-
tuinnarpoq.
Angutit assigiinngiiaartunik »nalaat-
sornerinnarmillu« anguteqatiminnik a-
toqateqartartut aammalu arnat anguti-
nik anguteqatiminnik arnanillu ilaqar-
tartunik atoqateqartartut tunillatsin-
nissaminnut tunillaanissaminnullu alla- ■>
nit »ulorianartorsiornerusutut«;', oqaati-
gineqartarput. Taamaattuqiik- pmgaar- ,^
tuuvoq usuup puuata atoj£££i|^g3ji|saa.
Siaruaassimanera
1981-ip kingornali AIDS^urøil
tamani siaruaassimavoq, §3jbra
Danmarkimi. USA-mi AlDSar
paatillit nalunaarsorneqe
20.000-t pallissimavaat, Danr
novemberip aallaqqaataanni 198(
napparsimasut 119-inngorsimasut
maneqarput, taakkunannga 63-it tt
reersimallutik. 105-illu tassaasimaj
anguteqatiminnik kiisalu angutinik]
nanillu atoqateqartartut.
Taaneqareersutut virusimik tassan-
nga tunillatsissimaneq na^pjaatitaanillu
atugaqalersimaneq assigiihngitsorujus-
squpput. Iligimaneqanngilaq inuit qas-
sitr tunillalstssimanersfut, naatsorsuuti-
gifieqarporl^ Uåj\-mi millionit sinnillit
tiimillatsissimassasut,, Danmarkimilu
5000-t 10 OOOfllu akorMahni tunillatsissi-
massasut. /
Arnat amerligalwctuinnartut AIDS-
imik tunillatsittalerneri ilutigalugu
meeqqat tunillatsereerlutik inunngor-
tartut amerlinissaat aamma aarleqquti-
qarpoq, virusi anaanamiit naartu-
lnillaassinnaasarmat. Meeqqat
, nunngortut affaat AIDS-imik
réifeqalersarput marlunnillu ukio-
qæjgatik toqusarlutik. Maannamut
éqqat tunillatsissimasut USA-mi
r-yldO-t missaanniipput Europamilu 60-t
missiliorlugit.
Nalinginnaasumik
inooqatigiinnikkut tunillaanneq
ajorpoq
AIDS-mik tunillatsissinnaaneq aarleq-
qutigisariaqarpoq. Nappaammi toqus-
sutaasarpoq ullumikkullu katsorsarne-
qarsinnaanani. Aarlerinerli ingasaatta-
riaqanngilaq. Pingaartuuvoq ilisimas-
sallugu:
— Inuit AIDS-imik tunillatsissimasut
attornerinnaasigut tunillatsittoqar-
sinnaanngimmat
— Tunillatsissimasut illumi atortuti-
kutTunillat-
rt
ijgu tunillatsit-
gut atugaannij
sittoqarsinqa!
— Silaannaq
toqarsinna:
— Nerisat
qarsinna;
— Anartarfiii
toqarsinnaar
— Imeqnaluni
luunniit ai
qarsinnaann]
Aatsaat kujarfnIkkut“tunillaasoqar-
sinnaavoq, assigilnngiiaanillu »nalaat-
sortumik« ilaaa/tarnikkut tunillatsin-
nissaq qaninn^-Bsarpoq. Taamaattumik
atoqatigisat amerlassusii killilersimaar-
tariaqarput usUullu puua atorneqarta-
riaqarluni.
Katsorsaatissaqanngilaq
AIDS ullumikkut nakorsaammik kat-
sorsaatissaqanngilaq. Taamaattumik
misileraasoqartuarpoq nakorsaat virusi-
mik ajorunnaarsitsisinnaasoq napparsi-
m^fup celliinut ajoqutaanngitsoq nas-
aaarmiarlugu. Maannamulli tamanna
ysuli iluats^simanngilaq. .Nakorsat tu-
ngaanniij/ ~; lliuuserineqarsinnaasutuaq
tassa timip.akiuusscflissaarunnera pis-
sutigalugCf nappaataalersartut allat kat-
sorsarneqarnerat,/
Taamaattumifi^' nappaatip siaruan-
nginnissaan,u'£ s akku pingaarnerpaaq
tassaavoq inuit ataatsiakkaat iliuuseri-
• sinnaasaat. Iliuuserisinnaasallu tamak-
ku naatsumik taallugit tassaapput:
— Atoqatigisartakkat amerlassusiisa
killilersimaarnissaat
— Aalajangersumik aapparisartakkap
avataatigut atoqateqarnermi usuup
puuata atornissaa
— Anguteqammik aappaqartaraanni i-
tikkut kujannaveersaarnissaq
— Kapuut atorlugu ikiaroortartuu-
gaanni kaportarunnaarnissaq.
Nappaatitut isigaat
Imigassaq pillugu nakkutilliisoqatigiinni siunnersorti Else
Poulsen allaffeqarfimmilu ikiortaa Haldora Lynge qanittukkut
Islandimiipput imerajuttut katsorsarneqartarfii pulaarlugit
Pulaagaat tassaapput Islandimi imera-
juttunik katsorsaasarfiit peqatigiiffim-
mit Anonyme Alkoholikere-nit (Imera-
juttut »kikkuuneri ilisimaneqanngit-
sut«) ingerlanneqartut.
Katsorsaanerminni periaaseq 1950-
ikkut qiteqqunneranni USA-mi naala-
gaaffimmi Minnesota-mi aallarnerneqar-
simasoq atortarpaat.
Imerajunneq nappaatitut isigaat
— Imerajuttunik katsorsaasarfinni suli-
sut tamarmik siornatigut imigassamik
aj ornartorsiuteqarsimasuupput, E Ise
Poulsen taama oqaluttuarpoq.
— Imerajunneq nappaatitut isigine-
qarpoq, peroriartornermi misigisapilun-
nik, avatangiisinik pitsaangitsunik ima-
luunniit tarnikkut nanertugaanermik
pissuteqanngitsoq.
— Katsorsaasarfimmut peqqaartut al-
lerpaamut inissinneqartarput, napparsi-
mavinnisut sinnguseqartinneqartarput,
atisaat toqqorneqarlutik qimaasinnaa-
junnaarlugit. Imerajuttutut inuuneran-
niit qimagutitinniarneqartarput, soorlu
tingummikkut ajoquteqarpata nakor-
sarlugit, uummalluppata allanik iisarta-
gartortillugit. Timimik paarinissaat su-
ngiusartarpaat, kigutaat errortittarlu-
git, tassa innuttaasutut allatulli inuune-
qalersinniarneqartarput, tassami ime-
rajuttut imminnut isikkortillu soqutigi-
unnaartarmatigik, Else Poulsen oqar-
poq.
Katsorsaasarfimmut peqqaartut inigi-
saat mikisuararsuupput sisamaattaris-
sat, iigaat pinnersagaanngillat, najoru-
minartuunatillu. Ataatsimoortarfiilli a-
taatsimiiffittut atorneqartartut pinner-
sagaapput najoruminaqalutillu. Tama-
tumani siunertaavoq katsorsarneqartut
iniminni kiserliorlutik isersimannginnis-
saat, ataatsimoortarfinnili ataatsimee-
qataasarnissaat.
Ataatsimiinnerit imigassamik
puigorsaatitut
Katsorsaasarfiup initaani allerni timi-
mik »toqunartuiarnera« anigoraanga-
mikku ininut qulliunerusunut nuanner-
nerulaartunullu nuutsinneqartarput. Ul-
laamiit unnummut ataatsimiinnerit i-
ngerlanneqartarput, imeraj uttuusima-
sut misigisimasaminnik oqaluttuartin-
neqartarlutik.
Katsorsaasarfimmi sulisuusut imera-
j uttuunikuupput, katsorsarneqartunul-
lu ima oqartarlutik: imeraj unnermik
nappaateqarnikuuvunga iluarsinikuul-
lungalu, aamma illit iluarsisinnaassuu-
tit.
Qassit aaqqittarpat?
— Sulisut oqaatigaat katsorsarneqartut
60 — 80 pct.-ii aaqqittartut, Else Poulsen
oqarpoq. Ilanngulluguli oqaatigigaat a-
merlanersaasa katsorsaasarfik marlori-
arlutik pingasoriarlutilluunniit aqquti-
geqqaarlugu aatsaat aaqqittartut.
Siornatigut kalaallit pingasut katsor-
saasarfik misilissimagaluarpaat, kisian-
nili kulturikkut, kinaassutsikkut oqaat-
sitigullu allaaneruallaarneq pissutaallu-
tik iluatsissimanatik.
Nappaatitut isigissanngilarput
— Imerajuttuusimasut imerajuttunik
taamatut ikiuisarnerat torraaqaaq, Else
Poulsen oqarpoq, nangillunilu:
— Kisianni imerajunneq nappaatitut i-
sigissanngilarput. I meraj unneq kulturip
pilersittarpaa, soorlu pissutaasinnaap-
put ullumikkut nunatsinni qallunaat o-
qaasissaqarnerujussuat kalaallinillu ta-
tiginninnginnerat, tassa inuiaqatigiinni
pissutsit assigiinngitsut peqqutaallutik
imerajuttoqalersarpoq.
Innuttaasut illui
pisariaqartinneqarput
— Ullumikkut imigassaq kulturitsinnut
ilaavoq, taamaattumik atornissaa sungi-
uttariaqarparput, Else Poulsen oqarpoq.
— Maannakkut ajornartorsiutigaar-
put, tamattalu aaqqinniarnissaanut aki-
sussaaqataasariaqarpugut.
— Ullumikkut pisariaqartinneqartut
tassaapput innuttaasut illui. Meeqqat,
inuusuttut utoqqaallu ataatsimoorfigi-
sinnaasaat, assigiinngitsunik sammisa-
qarfigisinnaasaat, akikitsunik nerisas-
sarsisinnaallutik aj ornartorsiuteqaru-
nillu oqaloqateqarsinnaallutik, Else
Poulsen oqarpoq.
Naggataatigut oqaatigaa massakkut
imigassaq pillugu nakkutilliisoqatigiit 5
mili. kr.-nik uninngatitaqartut kommuu-
nit innuttaasut illuinik sanatitsiniartut
qinnuteqaatigisinnaasaannik.
4..
Aningaasat Danmarkimit
nalikillinikinnerusimasut
Naak pisiassat akii ataatsimut isigalugit qaffariarsimagaluartut aningaasarsiatta pi-
sissutaasinnaanerat Danmarkimisulli millitigisimangilaq. Kisitsisitigut paasissutis-
sat Danmarks Statistikkimeersut tunngavigalugit ukioq manna j anuarip 1-aataanniit
julip 1-aataata tungaanut Kalaallit Nunaanni akit 1,6 %-imik qaffassimapput ima-
luunniit 2,5 pointsinik. Piffissap taassuma iluani Danmarkimi qaffariaat 2,8 %-
iusimavoq.
Nunatsinni qaffariaat juli 1985-imiit juli 1986-imut 5,3 %-iusimavoq.
Ukiup affaani kingullermi (januar-juli 86) qaffariaatip affaa nerisassat imigassallu
qaffariaataannit pisimavoq. Aammattaaq illumi atortut, avisit, allakkat akii, telefo-
nit, taxat allallu akitsoriarsimapput. Ataani takusinnaavatit akit 1986-imi januarimiit
julip tungaanut Kalaallit Nunaanni ineriartorsimanerat. Kisitsisit pointsit atorlugit
naatsorsorneqarsimapput 1981-imi 100 aallaavigalugu:
Januar 86 Juli 86
Ikummatissat qaammaqqutillu............................... 171 160
Iffiukkat................................................. 163 165
Makkariinat assigisaallu.................................. 126 119
Manniit................................................... 117 115
Immulerivinnit nioqqutissiat allat........................ 126 123
Naatsiiat taakkunanngalu nioqqutissiat.................... 154 201
Immiaaqqat................................................ 182 185
Atisat.................................................... 147 149
Kamippaat, gummit......................................... 156 156
Avisit il.il.............................................. 159 162
Allakkat akii........................................... 206 225
Telefonit................................................. 149 159