Atuagagdliutit - 07.06.1989, Qupperneq 10

Uaqutariit Freuchenikkut Danmarkimut tikeraaqqaamerminni: Navarana issiavoq panitsik Pipaluk sarliarlugu Peter Freuchenillu Merqusak sarliarlugu. Aamma meeqqamikpaarsisuat
assimi ilaavoq.
Familien Freuchens første besøg i Danmark: Navarana fortograferet på en stol med datteren Pipaluk og Peter Freuchen med Merqusaq. Desuden er deres barnepige med på billedet.
Comerip nassatassai kis-
saatigisani Boasip allattoq-
qissaarsimavai, Comerilu
ukiut pingasut qaangiuttut
utermat Boas tupigutsassi-
maqaaq, katersugaasivim-
mullu inassutigisimallugu
Comerip 500 dollarsinik aki-
lemeqamissaa.
Comer 1900 aallartiler-
mat Boasip allaffigaa. »Nu-
annaarutigaara nalunaaru-
tigisinnaagakku hr. Jesup
akuersisimammat Hudso-
nip Kangerliumanersuani
katersugassannut akissan-
nik 500 dollarsinik tunine-
qarsinnaasutit.«
Pilerigisatik allattoqqis-
saarsimavaajaasiit, aamma-
lu Comer tunisimallugu ili-
simatuutut allaatigisanik
oqarluni »inuit ileqqui eq-
qarsartaasiallu pillugit paa-
sissutissanik suli amerlane-
rusunik pissarsiniarnissa-
minut iluaqutigisinnaagai«.
Pappiaqqat ilagaat Smith
Sundimiu eskimooq pillugu
allaatigisannguaq soqutigi-
gunagaa Comerip.
Boasip aamma allaatigit-
siarsimavai eskimuut Smith
Sundimiut Pearyp katersu-
gaasivissuarmut nassarsi-
masai, ^»maalillnniln Co-
merip Minik ilisarisimallu-
arpaa.
Boasip Comerillu suleqa-
tigiinnerat, Boasip arfanni-
anik, ilisimasassarsiortunik
allanillu Avanersualiartar-
tunik suleqatiginnittame-
ratulh peqqissaarunneqarti-
galuni pitsaatigaaq, Boasip
katersugaasivimmik silar-
suarmi ilisimatuut katersu-
gaannik pitsaanerpaanik
peqalemissaannik kissaa-
taanit tunngaveqartoq.
Suut tamaasa soqutigai, Co-
merillu aamma katersorpai
Inuit oqaluttuaat erinar-
suutaallu, immiullugit,
aammalu avatangiisaat il.il.
assiliortorlugit.
Franz Boasip inuit saar-
nginik soqutigisaqaqigami
aamma Comer qinnuigaa
inuit saarnginik, pingaartu-
millu niaqqut saarnginik
misissugassaminnik kater-
seqqullugu. 1900-mi Comer
allaffigaa »sapinngisamik
amerlasuunik nassarsin-
naaguit ajussanngikkalua-
qaaq.«
Boasip nammineq ataasi-
arluni eskimuut akornanni
ukiisimagami nalunngilaa
piumasani imaannaannge-
qisoq. Taamani ilerrit arlali-
aluit assassimavai, eski-
muunilli pinngitsaalineqar-
luni saarngit ilivernut as-
sassimasaminut utertissi-
mallugit. Comerip katillugit
inuit niaquisa saamgi 12-t
nassarpai, nunaqarfimmiul-
li akuersiseqqaarsimallugit.
Boasip ikiortigisartagaan-
nut allanut naleqqiulluni
Comer ihvemik assaajuma-
sanngilaq. Umiartortuuga-
mi upperisaraa taamaalior-
nini ajunaamermik kingu-
neqarsinnaasoq, aammalu
nalunngilaa eskimuut uppe-
risarigaat toqusut akomu-
semeqannginnissaat, kater-
sugaasivimmillu uteriiserfi-
gineqartaraluarluni taa-
maaliorumasarsimanngi-
laq.
Parker Snow Bayimut pil-
lunilu Boasip misissorsima-
vaa eskimuut nunngutaat
peqatigalugu Boas eqqartor-
sinnaalerpaa.
1916 UUMMANNAQ - ma-
jimi - Peter Freuchen Nava-
ranalu naartusoq ukiuum-
mat illutaaminni qilalukkap
mattattortitsipput. Illutaa-
risimavaat qjoqersuiartorti-
tap Gustav Olsenip illua,
niuertarfeqarfunminniit
annerusoq; ajoqersuiartor-
titakkut illumut allamut an-
nerusumut avannaminiittu-
mut nuussimapput, ajoqer-
suisoqarfik niuertarfeqarfil-
lu immikkuulersillugit, niu-
ertarfeqarfigisimasaallu
amerikarmiunut atukkiun-
neqarsimalluni.
Qaaqqusaasa ilagaat ilisi-
matooq Hunt. Malugaa iser-
simanerminni Navarana
pingaartorsiunngivilluni qi-
maguttoq. Isumaa malillu-
gu minutsit 15 missiliorlugit
muloreerluni iseqqippoq ui-
minullu oqarluni:
»Oqaatigineqartartutut
annemartiginngilaq.«
»Suna?, Piitaq aperaaq.
»Emilluni«.
Isersimasut tamarmik tu-
paallattorujussuupput Na-
varana ernertaarsimam-
mat. Emerat emiusimatsi-
artoq Huntip takusimavaa,
nukappiarannguaq taartoq
eskimuutorluiimaq isikku-
lik.
Freuchenip kingusinne-
rusukkut eqqaam as alers aa-
rutimini »Fremdeles frimo-
dig« 1955-imi saqqummer-
sumi allaatigaa Knud Ras-
mussen kaffiitimik nunngu-
taat sassaalliutigalugu fe-
stertitsis imasoq: »Nunaqar-
fimmiut tamarmik sooruna-
mi peqataapput, qittanneq
aallamerlugu Navarana
avalaappaa unnuarsuar-
muUu Navarana qiteqataa-
voq. Angajulliliarput ilua-
mik tikilluaqquneqartaria-
qarmat.«
UUMMANNAQ - julimi -
»Clueet« kiisami USA-mut
aallarsinnaanngorpoq, siku-
millu kaanngallatuarmat
Minik ilaavoq. Aallalivissul-
lu aalajangersimavoq inuu-
nermi nunagisimasaminu-
kaqqinniarluni. Taamanik-
kut 25-t missiliorlugit ukio-
qarpoq, inuunermilu aap-
passaanik nuna inunngorfi-
ni qimattussaavaa. Aappas-
saanik American Museum
of Natural Historyp aku-
liunneratigut New Yorkilia-
lerpoq, tamatumuunali
nammineq piumassutsimi-
nik.
Nammineq piumassutsi-
mik taaneqarsinnaappat.
Niuertarfeqarfiup Køben-
havnimi siulersuisuinut,
Kap York Komitemut, nalu-
naarusiamini Peter Freu-
chenip Minip aallarnera ima
nalunaarutigaa: »Umiarsu-
armut »Georg B.
Clueet«imut ilaalluni aallar-
poq eskimooq Amerikamiis-
simasoq Minik. Aallarnera
aliasuutigineqanngilaq ajo-
qutaanaviaranilu, niuertar-
fitsinnummi tunisaqanngi-
saannarsimavoq. Akiitsui 51
kruunit ilisimasassarsior-
tut, kiffartuussaasa, akiler-
tariaqarpaat.
NEW YORK - septembarimi
- septembarip 21-anni Minik
umiarsuarmut ilaasartaam-
mut, New Foundlandimi St.
Johnsimi ikiffigisimasami-
nut ilaalluni New Yorkimut
tikippoq. Amerikamut tikin-
nera qjornartorsiutitaqan-
ngilaq, ullormilu tikiffimmi-
ni New York Timesimit oqa-
loqatigineqariikatappoq.
Minik pilersaaruteqa-
qaaq, aqaguani, septembe-
rip 22-anni New York Ti-
mesimi Mene Keesho, Ame-
rikamut utertoq, takisuunik
allaatigineqarpoq.
Minik akunnittarfimmut
McAlpin Hotelimut illusi-
voq, taassumalu atisanik
toqqorsivianut toqqortissi-
malluni teriannissat qaqor-
tat qemertallu amiinit qaa-
tiguuni nannullu amiinik
qarlini. Uffarsimavoq, saat-
tunik nutaanik atisartaarsi-
malluni, taavalu Broadwayi-
mi takusassarsiorluni anga-
laarsimalluni.
»Illuikkani sivisuumik
najugaqarsimalluni atugari-
sat allanngortilaarlugit nu-
anneqaaq«, New York Ti-
mesimut oqaluttuarsima-
voq, oqarsimallunilu Broad-
waymi illorsuit takullugit il-
luikkani orsunik ikummati-
linni inuunini qanoq nuan-
niitsigisimasoq takusinnaa-
lerlugu.
»Qasseriarlungami suk-
kulerlugu kaifiguttarsima-
vunga, amernilluunniit ati-
sahamik akilissagaluaruk-
ku« oqarsimaneragaavoq.
Aviisimilu oqaatigineqarpoq
angutisiami amerikarmiup
William Wallacep kinguliaa
atorumanerugaa au gummi
aqqanit Qisummiit ima-
luunniit Keeshoomiit.
- Wallace, amerikarmiu-
tut ilinniarluarsimasutut
oqaluttoq oqaluttuarpoq
Kalaallit Nunaata avan-
naarsuanut uterami inun-
nguutsiminiit oqaatsimini
oqaatsit ikittuaraannan-
nguit eqqaamasimallugit.
Naggu eqatimi oqaasii ilinni-
aqqittariaqarsimavai, taa-
valu naggueqatini tuluttut
ilinniartissimallugit. Misigi-
sartagarpassuarminik oqa-
luttuarisartagai naggueqa-
taanit nuannarineqartarsi-
maqaat.
Minip aamma oqaluttua-
risimavaa qanoq ililluni
USA-mut utersimalluni.
Oqaluttuartarsimaneragaa-
voq ullorpassuit sikukkoor-
luni Parker Snow Baymut
umiarsuaaraq »Clueet« aal-
lalersorlu tikissimalluni.
Umiartortutut ilaatitaasi-
mavoq, qaammatinilu mar-
lunni St. Johnsip tungaanu-
kamerminni sulisimalluni.
Umiartoqataasa atisanik
sillimmatissaanik tunisima-
vaat, eikissarsiaminillu New
Yorkip tungaanut
»Stephano«mut ilaanissa-
minut bilitsisisimalluni.
»Ataataga maani toqu-
voq«, oqarsimavoq.
Ukiut arfineq marluk ta-
matuma siornatigut Ava-
nersuarmut pinini oqaluttu-
arisimavaa, ilaquttani siu-
morsimallugit tamanillu
ilassillarneqarsimalluni.
Avanersuarmiutut oqalus-
sinnaanngimmat pingaartu-
mik ajoqersuiartortitat
ikiorluarsimavai.
Avanersuarmi inuuneq
imaannaanngeqisoq naam-
magisimaarsimaneraa ape-
rineqarami Minik akisima-
voq:
»Aappimik naaggamil-
luunniit taanna akisinnaa-
vara. Silaannaa ajorinngi-
vippara, maanngaanniit
peqqinnameroqimmat.
Inuilli ilungersunartorsior-
lutik assigiiginnarmillu
inuunerat, atugartuussutsi-
mik ooqattaareersimalluni
qasunaqaaq. Taamaassi-
manngitsuuppat tappavani
inuuneq qjorisimassanngik-
kaluarpara. Arlalippassua-
riarlunga, ullumimut allaat,
eqqarsaatigisarpara uannut
pitsaanerussagaluartoq atu-
gartuut akomannukaanne-
qarluni ilinniagaqarsiman-
ngitsuugaluaruma. Taa-
maalillunga misigisalersi-
mavunga silarsuit assigiinn-
gilluinnartut marluk akor-
nanni inuulersimallunga,
soriarfissaqamanga «
(Qupp. 12-imi nangissaaq)