Atuagagdliutit - 07.10.1993, Blaðsíða 15

Nr. 96 • 1993
minnillu tikittoorsimapput
nuannaarutigeqisaminnik,
sunaaffali aamma ajornar-
torsiutaasinnaasunik nas-
sataqarsinnaajumaartumik.
Suleqatissat tassaapput:
Georg Weisner, ilagalugu
Mutter Stach, ajoqersuisup
Matthæus Stach-ip amas-
saa. Mutter Stach-ip panii
m arluk, Rosina 23-inik
ukioqartoq, nukaalu Anna
13-inik ukiulik.
Arnartassalli nuannaaru-
taagaluarlutik ajornartor-
siutaalersimanerannut aal-
lamiutaasimavoq kalerrin-
neqarsimagamik periarfis-
saq siullerpaaq atorlugu,
Rosina ajoqersuisut ilaanut
kinaagaluarnersumulli ka-
tissinnaajumaartoq. Aam-
malu nukaa, Anna suli 13-
inik ukioqartoq inersimane-
ruleruni aappanissinnaaju-
maartoq. Ajoqutaasorli/
ajomartorsiutaalersoq paa-
sineqarpoq, (soorunami
inuinnannguakkuluuga-
mik, immaqa sangianner-
mik pissuteqartumik, atu-
akk.) Georg Weisner, paasi-
neqarsimammat nunatsin-
nut ajoqersuiartortitatut
aallartitaaniarsimasoq suli-
nissani annerutinnagu Ro-
sina-li pinerullugu. Ukiorlu
taanna 1736 august qaam-
mataagaa Rosina katippoq
Johan Bech-imut. Aappaa-
suanilu aappariit taakku er-
nertaarsimallutik. Ukiullu
ingerlanerani s is am anik er-
nertaaqqissimallutik, pin-
gasunillu paneqalersimallu-
tik. Aaqqiigiinnginneran-
nullu uppernarsaatissaqa-
lersimalluta, ukiut tulliit in-
gerlaneranni Georg Weis-
ner, angerlartitaaginnarta-
riaqarsim aneran ik.
Aammalu Qatannguti-
giinniat ajoqersuinerminni-
lu, kiisalu misilittagaqarlu-
arnermikkut paasisima-
vaat, timikkut inuuniarne-
rup kalaallit nunatsinni na-
lorninartoqarsinnaanera-
nut isumannanngilluinnar-
sinnaaneranullu sulinia-
raanni allatigut aamma pe-
riarfissarsiortariaqartoq,
ilaatigut nunap nammineq
tunniussinnaasaasa timik-
kut inuuniu teqarfiginiarne-
ratigut. Taamaattumik ka-
laallit periaasiat atorlugu
eqinnaallisamialersimap-
put, ilaatigut nioqqutissaa-
lunnik soorlu atisanik, sa-
vinnik assigisaannillu, kii-
salu allaat tupanik anner-
tunngikkaluartunilli niuer-
figeqatiginnittarnikkut,
imaluunniit taartigeeqati-
giittarnikkut. Mikinerunn-
gitsumillu kalaallit piniarni-
aqatigisarnerisigut aalisar-
nikkut piniarnikkullu, soor-
lu puisinniarnermik, timmi-
arniamermik aalisarnermil-
lu. Tuttoqarfiusunilu tut-
tunniarsinnaanermik. Kii-
salu maanna eqqissisitaal-
luinnartumik nattoralirinik
piniarnikkut iluaqusersor-
sinnaajumallutik. Tassa
nattorallit sului allaatsitut
atortarsimagamikkik.
lluatsissutaasimavortaaq
nersutaateqamiartarsima-
gamik timmiaateqarniar-
tarlutillu, soorlu kukkukuu-
nik. Nunattami kujasinne-
rusortaani uumasut nerisa-
risinnaasaanik ivigannaf-
fiusinnaaneranik ilisimane-
qarpoq, soorlumi siusinne-
rujussuakkut Qallunaatsi-
aat taamatut inuuniuteqar-
sinnaasimasut.
Taamaalillutik tarajorti-
gaannaanngitsunik, nutaa-
nittaarlu neqitugassaqaler-
sinnaasimaUutik, allaammi
nutaamik immuttugassaqa-
lersimallutik.
PissutsilU taamaattut
takutissimavaat: kalaallit
nunatsinni ajoqersuiniar-
neq iluatsikkiartulersoq si-
ammaakkiartussagaanni,
aamma nunap kujammut
isorpiaani inissiiffiusinnaa-
sumik/ajoqersuisoqar finnik
paasisassarsiortariaqassa-
soq. Tamannalu kingusin-
nerulaartukkut tikissavara.
Ukiumilu 1733-imi sulilera-
milh ukiut 50-it missaat
qaangiutiinnartut ukiumi
1782-mi pissutsit imaalersi-
masut paasisinnaalersima-
vaat: Nuummi noorlerni Ny
herrnhut-imi ilagiisaat, kii-
salu ajoqersorniagaat katil-
lutik 512-inik amerlassuse-
qarsimammata. Qeqertar-
suatsiaanili/Fiskenæsset eq-
qaani Akunaani 374-ullutik,
ukiumi 1774-mi tunngavili-
gaani Agdluitsumi/Lichte-
nau-mi 336-ullutik.
Nunatta kujammut
isorpiaani
Taamatut Qatanngutigiin-
niat piflmni assigiinngitsu-
ni sulinerminni paasisaasa
ilagisimavaat, kalaallit pini-
amerinnarmik, t aam alu
imaani piniagassanik inuus-
sutissarsiuteqartuusut sa-
pinngisamik ataatsimoor-
pallaianngitsumik nunaqar-
feqarsinnaanerat pingaaru-
teqarluinnartuusoq. Taa-
maattumik Konrad
Kleinschmidt, ukioq 1821-
imi nunatta kujaterpiaa
misissuifiigisimavaa, nutaa-
mik ajoqersuisoqarfiliorsin-
naanissaq siorniullugu. Qii-
maallannartumilh angusa-
qarluarluni misissuinermi-
gut paasisaqarsimavoq.
Ilaatigut pinngortitarsuup
immini piukkunnassusiati-
gut. Qinnuteqaat allagann-
gorlugu erniinnaq kunngi-
mut nassiunneqarmat, aku-
ersissut 26. februar 1822-
meersoq allagarsissutigine-
qarsimavoq.
Ukiuni 1823/24 Kleinsch-
midt nammineq, tyskland-
imi herrnhut-imi ukiisimal-
luni sulinngiffeqartitaasi-
mallunilu nunatsinnut ute-
rami marlunnik ilaqarsima-
voq. (Ajoraluartumilli aqqi
pissarsiarisinnaasimanngi-
lakka, nuts.) Ilanngullugit
nassarsimavai quassuttuu-
nit illuliassat, imaluunniit
illorsualiassat (bjælker). Aa-
saaneranilu Kleinschmidt
ukiumi 1824-mi nammineq,
taakkulu tikeqatini marluk
kalaallillu Agdluitsumeer-
sut 80-it ilagalugit kujam-
mut ingerlaarnerminni,
Frederiup Qooruuanik/
-Frederiksdal-mik, maanna
Narsarmijermijinik »inuim-
minit« taagorneqartoq piuk-
kutani unifligisimallugit.
Aallaqqaammulli »ajor-
nartorsiomartuningaasiit«
pisoqarsimavoq. Siullermik
illuliassat Qaqortuminngaa-
niit, ilaatigut ataasiakkaar-
lutik umiaannarmik assar-
tortariaqarsimammata.
Sap. ak. siullerni 12-ni tu-
piinnarni najugaqarsinnaa-
simallutik. Aammalu assor-
tuussutaalersimagujoq isu-
maqatigiinngissutaalermat
illuhorfissap inissinnerliu-
gaasorineqarsim anera. Jo-
han Konrad Kleinschmidtm
suleqatiginiagaasa uterii-
serfigiualersimavaat, sooq
kalaallit suliffiginiakkatik
sissap quleralannguani illu-
liortartut, imminik taamak
timerpasitsigisumut - ka-
laallillu illuinut ungasilluin-
nartigisumi illuliortariaqar-
nertik. Ukiarluinnartorlu-
mi aatsaat issunik illuliari-
neqartumut nutsersinnaa-
simallutik tupiinnarmiik-
kunnaarlutik. Illulu sulifll-
giniakkamisut napparsima-
...................................................■■ ■ "
GRØNLANDSPOSTEN
sartik siulleq, 2. november
1824-mi atoqqaartissinnaa-
simallugu. Maannalu Nar-
sarmijermijinik/Frederiks-
dal ima isumalluarnartigi-
sumik aallarnersinnaasi-
malluni, allaat oqaatigine-
qarluni »Alluitsuminngaan-
niit« kingusinnerusukkut
nunas iartorsinnaasim asut
inuit 200-inik amerlassuse-
qarsimasut. Ullorlu decem-
ber-ip 19-anni 1824 kuisit-
tussat siulliit 40-it kuine-
qarsimallutik, naak suli
oqaluffeqarsimanngikkalu-
arlutik. Aatsaammi oqaluf-
fissaq ukiumi 1833-mi atoq-
qaartinneqarsinnaas imam-
mat...
Qatamigutigiinniat
Kalaallit Nunatsinni Qallu-
naat/da nskit Qatannguti-
giinniani:
Kalaallit Nunatsinni ty-
skit/Qatanngutigiinniat ajo-
qersuisuisa naliminni sulhs-
sinerpaasimasutut maligas-
siuisutullu eqqaamaneqar-
tuarsinnaanerat soorunami
annerugaluartoq, taamaat-
toq aamma pingaaruteqar-
luinnartumik sulhssinermi,
imaluunniit sulinermi
taanngitsoorluinnartaria-
qanngilluinnartut tassaap-
put: (uani isumagaara -
naak aamma ilaatigut ajo-
qersuinerup nalaani kalaal-
lit namminnertaaq suliner-
75
mi ikiortaalertarsim anerat
taasassartaqaraluartoq,
nuts.) qallunaat/danskitajo-
qersuinermi sullisseqataasi-
masut ilaat. Qatannguti-
giinniammi sulineranni qal-
lunaat katillutik 22-usut
nunatsinni sulisimapput.
Kiisalu aamma taanngitso-
ortariaqanngitsutut isuma-
qarfigiuartarsimavakka sul-
lissisuusimasuni nuliaasut
ilaqutaasullu...
Taasariaqartut ilaat tas-
saavoq: Johan Sørensen, si-
visunerpaamik ukiuni 49-ni
sulisimasoq. Inuusunneru-
sunullu paaseqqussavara
maanna kalaallit aqqisa kin-
guliaqutaasa ilaat, ilaatigut
ajoqersuisut sulinerisa na-
laaneersuummata, soorlu
makku: Stach, Starrich,
Grilhch, Sørensen, Helbig,
Bech Kleinschmidt allallu.
Pingaaruteqamerpaam il-
li sullissisimasuni taasaria-
qartoq tassaavoq: Samuel
Petrus Kleinschmidt, in.
1814 Alluitsumi, toq. 1886
Nuummi. Ingerlaannartu-
mik ukiuni 47-ni nunatsinni
sulisimavoq. Tussiusiaqar-
poq juulhsiutaanerusunik.
Soorlu: Nuivoq ulloriaq.
Naalakkap ornippai nuna-
miut, allallu atuagassiani
ilaatigut taakuneqarsinnaa-
sut.... Uumasunik ilisima-
tuutut nalimini nalunngi-
saavoq. Ulloriarsiortutullu
nalunngisaalluni. Mikine-
runngitsumillu kalaallisut
oqaatsivut eqarinngilluin-
narsimallugit ordbog-mik
ajornakusooqisumik allaasi-
liorsimavoq maanna allat-
taatsitta siulerisaanik. Pala-
siugaluullu, Otto Rosing-ip
immikkut atuakkiarisima-
saa inuusunnerusunut in-
nersuutigerusunnartutut
ilaatippara...
Aamma atuagarsuaq/bi-
bel-i kalaallisut nutsersima-
saa, uk. 1886 toqufliata uki-
ani saqqummersinneqarsi-
mavoq.
Carl Julius Spindler, in.
1838 toq. 1918. Kleinsch-
midt-itut nalunngisaaqisoq
taalliarpassuaqarpoq, eri-
narsuusiarpassuaqarlunilu.
Ilaatigut Narsarmijermijini
Alluitsumilu sulisimavoq.
Alluitsumilu oqaluflik (taa-
mani oqaluffissaarsuaasi-
masoq, nuts.) 1871-mi atoq-
qaartitaasimasoq sanaqa-
taaffigisimavaa, sannaris-
sorsuusimagamimi. Aamma
allaat kalaallit anorersuar-
tumi qajartuaqatigisarsima-
vai piniarniaqatigisarsimal-
lugillu.
Naggataatigullu taangit-
soorumanngilakka, maanna
kingulliarsuusugutsinnit al-
laat uggorineqartars imam-
mat, taamani kalaallit qjo-
qersorneqaleramik 1721-
miit 1900-mut ingerlaase-
qarsimasumut - ilaatigut
»kultur-ersuakulutsik«
atornerlulersimammassuk
»upperniarnersuartik« aal-
luppallaaler simallugu... .
Inuilh taamatut eqqar-
sartartut oqaaseqartartul-
luunniit assortuinnarsin-
naanngilagut isumaqati-
ginngikkaluarutsigilluuniit.
Silarsuarmimi upperisarsio-
qatigiinni tamanna aamma
takornartaanngilluinnartu-
nut ilaasoq tusartarlugulu
takusarsimagatsigu.
Aj oqersuiar tor tits ineru Ui
pitsaaqutaasa ilaat maanna
pigisatta ilaasa erlinnarner-
sarilersimavaat, allassin-
naaneq, taalhorsinnaaneq
atuakkiorsinnaanerlu. Mi-
kinerunngilluinnartumik,
tulleriilluni erinarsorneq
tussiarnerlu. Qangami ka-
laallit »inngertarnerat«
maanna kingumoorluni saq-
qummeriartulersup saniati-
gut erinarsorsinnaaneq
nuutit pattannermi nipiler-
sornermilu nakooqqutit
pingaarnersaasa ilagisaat
ajoqersuisoqalernerata na-
laaneersuusut qujassuti-
giinnagassaraavut.
NOVEMBER
DECEMBER
OG HELE 1994
BESTIL NU!
Stadi<| landets bedste
og billigste kursustilbud
Pr. døgn pr. deltager alt incl.
3m
Minimum 15 deltagere, overnatning i enkeltværelse
med bad og toilet, TV, radio og telefon.
Fuld forplejning incl. kaffe med brød formiddag og eftermiddag
lokaler og AV udstyr.
Under 15 deltagere pris 695,•
Ét
Postbox 70 Hovedvejen HOTEL Telefon 14840 142 63
3911 Sisimiut Grønland llllflMUT Telefax 15615