Atuagagdliutit - 03.08.1995, Qupperneq 12

12
Nr. 60 • 1995
/^^aap^a^e/é/'a CSC
GRØNLANDSPOSTEN
Agdluitsup/Lichtenau-ip
oqaluttuassartaasa ilaat
All. Paulus Simonsen
Soorlu naluneqanngitsoq Al-
luitsoq ukiumi pisortatigoor-
tumik kunngillu akuersine-
ratigut 1774-imi tunngaviler-
neqarsimasoq ajoqersuiso-
qarfissatut piukkunneqarlu-
ni. Qangali inoqartarsima-
voq, ukiup 1774-ip siornati-
gulli. Tamannalu ilaatigut
takussutissaqartipparput nu-
naqarfiup ungasinngisaani i-
livitoqqanik naammattuugas-
saqartarmat amerlanngikka-
luartunik. Tamannalu eqqar-
torniarnagulu taakkarsorni-
anngilara, - 1990-miiIli Ila-
giinni, oqaluffimmi atuar-
llmmilu, ikiortaasimasut ajo-
qit ajoqiunerillu maanna to-
qukkut peerutereersimasut
eqqaanialaassallugit pissutis-
saqartugut nalunnginnakku.
Ukiumi 1774-imit ukioq
1900-ip tungaanut ajoqersui-
sorpassuit najorsimagaat ta-
kussutissaqarpugut Agdlu-
itsup oqaluffiata saniani uja-
rak tamakkuninnga allattuif-
fiusimasoq takugutsigu. A-
ngutit imaannaanngitsut ilaa-
tigut ajoqersuisuusimasut na-
lunngisavut tusaamaannak-
kavullu ukuupput: Johan
Conrad Kleinschmidt, Samu-
el Petrus Kleinschmidt aam-
ma Carl Julius Spindler, al-
lallu maani taagorsinnaan-
ngisakka.
Imaannaanngitsoq
Takussutissat allat allagaatil-
lu uppemarsarpaat Agdluit-
soq/Lichtenau nalimini in-
nuttamigut sulisumigullu i-
maannaasimanngitsoq, nu-
natta kujataani (immaqalu
nunarput tamaat eqqaassa-
gaanni) pingaaruteqarner-
paanut ilaasimasoq. Taman-
nalu pissutigalugu Ilagiinni
Atuarfimmilu sapinngisamik
pikkorissunik sulisoqartarsi-
malluni, ukiup 1990-ip tu-
ngaanut. Kiisalu aamma ta-
kussutissat ilagaat ukiut
1900-t nikinneranni aalaja-
ngerneqarsimasoq »Qatan-
ngutigiinniaqarfiusimasut«,
soorlu: Narsaq Kujalleq, Al-
luitsoq (kujataani) sapinngi-
samik palasinik ajoqinillu
»pikkorissunik« sulisulerne-
qarnissaat, tamannalu ataqqi-
neqarsimavoq.
Ukiuni 1900-miit 1962-
imut Alluitsup palaseqarfiu-
junnaarneranut palaserpaalu-
it sullissisuusimasut ukuup-
put:
Frederik Balle, Jens
Chemnitz senior/utoqqaa-
neq, Frederik Riittel, Jens
Chemnitz senior/utoqqaa-
neq, Karl Chemnitz 1884-
1965 (Jens Chemnitz utoq-
qaanerup ernera), palasi
Niels Lynge 1880-1965
Nuummiu kiisalu kinguller-
saalluni Jens Chemnitz juni-
or/inuusunneq 1962-ip tu-
ngaanut palasiulluni, ukiorlu
taanna Agdluitsup oqaluffia-
ta saniani ujarak sulisuusi-
masut aqqinik allattuiffiusi-
masoq takugutsigu takussu-
tissaqarpugut 1774-imiit pal-
aserpassuit ajoqersuiartorti-
tarpassuillu Agdluitsoq na-
jorsimagaat. Palasinut taak-
kununnga akuuvoq ukiorpas-
suarni Agdluitsumi ajoqiu-
nertut palasinut ikiortaalluar-
simasoq ajoqiuneq Pavia
Lynge, inuusoq 1874-1943.
Angut taanna aamma Nar-
sarmijermijini ajoqiunertut
sulisimasoq Agdluitsumut
nuutitaagami tassani qasuer-
saarfeqarpoq. Ilinniarfissu-
atoqqami Nuummi atuarsi-
mavoq, ukiuni 1891-1897-
imut, ilaatigut ilinniartooqa-
tigisimallugit palasi, taallior-
toq ingenio et art-imik (aki-
masoorsuarmik) saqqarmiu-
ligaasimasoq Henrik Lund.
Ajoqerpassuit
Pavia Lynge-p eqqaaneqaa-
tissaasa pingaartut ilagaat,
uagut Ilagiinni kristumiuni
ilaasuusugut taamalu erinar-
sornermik tussiarnermillu pi-
ngaartitsinitsinni tussiusiaa
tussiutitta atukulaneqarner-
paat ilaat angutip taassuma
qimatarisimammagu tassaas-
oq; maanna kalaallit tussiu-
titsinni 1971-imeersuni nr.
112 Annaassiserput Jiisu nu-
namut pivutit tammartut er-
linnartut ujarumallugit.
Ajoqerpassuit tulleriinneri
ilisimaqqissaanngikkaluarik-
ka eqqaamanninnerali malis-
sagukku Pavia Lynge-mut
tulliusoraara:
Efraim Lyberth, inuusoq
1920-1966. Angut taanna
aamma Nuummi Ilinniarfis-
suarmi atuarsimasoq ilitsori-
vunga Agdluitsumi ajoqiu-
nertut atuartitsisutullu suli-
soq. Ukiuni 1938-1940 semi-
nariami ilinniartuusimasut
ilagaat. Ilaatigut atuaqatigisi-
mavai, maani Qaqortumi pa-
lasitut, kujataanilu visitats-
provstiusimasoq Samuel Ol-
sen. Ajoqiuneq palasinngor-
titaq maanna Qeqertarsuarmi
soraarnerulluni najugaqartoq
Qaqortormiu Abia Hansen,
inuusoq 1919-, Aamma suli
maannamut inuusut ilaat
Martin Ilmgivåkeq, inuusoq
1918-, Qaqortumi soraarner-
ulluni najugaqartoq.
Inuk pikkorissoq
Efraim Lyberth, Maniitsorm-
iuusoq Nuummi Ilinniarfis-
suarmi 1940-mi ajoqitut ilin-
niartitsisutullu inerami Ag-
dluitsumut ajoqitut kingorna-
lu ajoqiunertut sulisimavoq
pikkorilluni. Eqqaamavara o-
qaluffimmi atuarfimmilu
pattallaqqilluinnartoq nuu-
tersullaqqilluni. Asulumi nu-
natsinni organistit/pattagi-
arsuarsortartut siullersaannut
tusaamasaasumullu pattan-
nermik nuutersornermillu i-
linniarsimasoq organimut Jo-
nathan Petersen-imut, inuu-
soq 1881-1961.
Efa, Agdluitsumiinnermini
sunniuteqarfigisaasa ilagaat,
sunngiffimmini sammisassa-
qartitsinermik pingaartitsi-
suugami. Inuusutut arsamer-
mik sammisassaqartinniarta-
ramigit eqqaamasama ilaat
ilaanni allagarsiivimmi ta-
kusassatta ilagaat (meeraal-
luta) arsartussat aqqisa nala-
asigut aviisinik qiortaalluni
assitalersuisimanera torralla-
tanik ilaatigullu quinavissu-
nik assitalertarsimasaminik.
Isiginnaartitsineq soqutigi-
saasa ilagimmassuk Angak-
koq Papik aamma isiginnaar-
titsissutigineqartoq eqqaa-
masatta ilagaat. Eqqaamava-
ralu ukiumi 1952-imi kun-
ngikkut nunatsinnut tikeraar-
nerat nalerorlugu nunaminut
Maniitsumut tikeraarsimam-
mat nammineq pujortuaqqa-
minik 22 fodsinik angissusil-
immik Aron Lange aappara-
lugu marluinnakasiullutik.
Sinersorfiat arlaleriarlunga
umiarsuarmik aqqusaartarsi-
magakku kakkaginaartarpak-
ka »pernaammik« sapiisia-
taarsimammata, ajoratillumi
Agdluitsumut tikilluarlutik.
Ajukkunnanngitsoq
Efraim Lyberth-ili Kalaallit
Nunatsinni eqqaamaneqartu-
artussatut uanga aamma nali-
lerusuttarsimagakku maanna
mianersortunnguamik taasa-
riaqarpara. Brugsen-ip Ka-
laallit Nunatsinni niuertarfis-
suit pingaaruteqartut ilagiler-
simavaat ukiuni 25-ini atu-
unnermini. Efraim Lyberth,
1950-ikkut naalerneranni
Nanortalimmut nuutitaavoq
tassani sulissalluni. Nanor-
talimmiinnermini sulissutigi-
saasa ilagisimavaat - aamma-
Agdluitsoq qangali inoqart-
arsimavoq, ukiup 1774-ip
siomatigullt, Simon Poulsen
allappoq. (Asseq toqqorsi-
vimmiit: Narsaq Foto)
Agdluitsup oqaluffia. (Asseq toqqorsivimmiit: Narsaq Foto)
mi Efa qallunaatut allannis-
saminut atuarnissaminullu
ajukkunnannginnami atuar-
takkamigut paasilersimavaa
Brugsen-it Kalaallit Nunat-
sinni atorfissaqartinneqarsin-
naasut. Taamaalillunilu
Grønlandimi Brugsenit siul-
lersaat Nanortalimmi piler-
sinneqarlunilu atulersinne-
qarpoq, pisortaralugu maan-
na Sisimiuni Knud Rasmus-
senip højskoliani ilinniartit-
sisoq, uddeler Adam Niel-
sen, siulittaasoralugu Efraim
Lyberth. Manna Efraim Ly-
berth, Nanortalimmi qasuer-
saarfeqartoq ilerra immik-
koortittariaqannginnerluni?
Ajoqi, Christian Semion-
sen, inuusoq 1927-1986. Qa-
qortumi efterskolimi atuaree-
rami Aasianni ajoqeeqqat
atuarfianni kateketskolimi
atuareerami Aasianni ajo-
qeeqqat atuarfianni kateket-
skolimi atuarsimasoq aamma
Agdluitsumi arlaleriarluni a-
joqiusarsimavoq. Aamma
maani Qaqortumi ajoqiusar-
simalluni, maanilu iliveqar-
luni. Taalliorneq soqutigisaa-
sa ilagaat, torrallatamillu
1960-ikkunni biskop Køben-
havnip nunattalu biskoppia
Agdluitsumiimmat taalliuus-
simallugu: Naalakkap kiffar-
aatit tarninnik paarsisoq, il.il.
Ataqqinartut
Ajoqiuneq Andreas Poulsen,
inuusoq 1912 Nuummiu.
Nuummi Ilinniarfissuarmi
1928-1932 atuarsimasoq Na-
nortalimmi aamma ajoqiu-
nertut sulisimavoq. Radiuk-
kut naalagiartitsisamera na-
luneqanngilaq.
Ajoqiuneq Amandus Pe-
trussen, inuusoq 1927-1993,
1971-imi palasinngortitaa-
gami »nuttartitaasimaqisut
ilaat«. Taalliortuuvoq erinni-
ortuullunilu pikkorissoq, kii-
salu atuakkiarpaaloqarluni.
Angutit nalimini eqiasuillu-
innartut ilaat, nunatsinni kif-
fartuussilluartut ilaattut eq-
qaamasassaalersimasoq.
Akorninnakkut 1950-ikkut
qiteqqunneranni ukiiginnar-
lutik taartaasarsimasut ilaat
ukuupput: Miki Poulsen, i-
nuusoq 1936-, Abia Poulsen,
Tasiusami ilinniartitsisuutil-
luni immakkut ajunaaqataa-
soq. William Jessen, maanna
Maniitsumi soraarnerusoq.
Naggataatigullu ataqqillu-
gil eqqaalaassavakka ilu-
moortumik peqqusersuitsu-
millu aamma ajoqitut Agdlu-
itsumi sulisimasuni ilaatigut
makkuummata:
Ajoqit, Otto Josefsen, An-
ders Korneliussen, Otto Kor-
neliussen, kiisalu meeqqat a-
tuarfianni atuartitsisutut suli-
simasut ilaat Rebekka Isak-
sen.
Taakku tamaasa matumuu-
na ataqqiniarpakka!