Atuagagdliutit - 04.06.1996, Qupperneq 9

Nr. 42 • 1996
9
rimmisartumit kisitsinerit
tuttunniamissanut aalajangiisuupput
All. Kirsten Rydahl, Pinngortitaleriffik
Pinngortitaleriffiup 1996-imi
timmisartumik tuttunik kisit-
sineq naammasseqqammer-
paa. Kalaallit Nunaata kitaani
qanoq tuttoqartigineranik nal-
iliinermi tunngavissatut kisit-
sisarneq pingaaruteqarpoq,
taanna tunngavigalugu inatsi-
sartut aalajangissapput ukiaru
tuttunniartoqassanersoq, taa-
maassappallu tuttut qassit pi-
sarineqarsinnaassanersut.
Pinngortitaleriffiup sulias-
saasa pingaamerit ilagaat ina-
tsisartunik atorfilittaanillu
pisuussutit uumassusillit pil-
lugit inasuuteqartarnissaq.
Sapinngisamik eqqortumik
inassuteqarnissaq tunaartara-
lugu uumasulerituut paasissu-
tissiiffigisinnaasani assigiin-
ngitsunit nunatsinni tuttut pil-
lugit paasissutissanik katersi-
sarput. Naasut misissomerini
uumasulerituut paasissutissii-
sinnaapput tuttut qanoq uu-
maniutissaqartigisut.
Timmisartumit kisitsinik-
kut tuttut amerlassusaat sumi-
innerilu paasineqartarpoq.
Uumasulerituutut misiligutit
assigiinngitsut tunngavigalu-
git tuttut alliartorsinnaaneran-
nut paasissutissiisoqartarpoq,
tuttut qanoq utoqqaatiginerisa
agguataarneri, pannerit kula-
vaallu amerlassusaat kiisalu
tuttut amerlanerpaaffigiguna-
gaat. Kiisalu Piniarneq tuttut
pisarineqartut qanoq amerla-
tiginerinik paasissutissiisar-
poq.
Namminersomerullutik O-
qartussat tuttut pillugit pi-
ngaarnertut apeqqutaapput
tuttut qanoq amerlatigineri
kiisalu ukiumut qassit pisari-
neqarsinnaanersut nungusaa-
taanngitsumik. Apeqqutit ta-
makku akisinnaaniarlugit uu-
masulerituut ilaatigut tuttut
qanoq amerlatigineri ilisima-
sariaqarpaat, pannerit kula-
vaallu amerlassusaat utoq-
qaassusaallu. Ataani ersersin-
niarsarineqarpoq tuttut amer-
lassusaat paasiniarlugu Pin-
ngortitaleriffik qanoq iliortar-
toq.
Tuttut amerlassusaat
Tuttut amerlassusaat eqqortu-
mik paasiniaraanni ajornan-
nginnerpaassagaluarpoq tut-
tut tamaasa atatsimut kater-
suutseriarlugit kisikkaanni.
Tamannali ajomarluinnarpoq,
tuttut isorartoorujussuarmut
siammarsimammata. Taarsi-
ullugu tuttut ikinnerit tutto-
qarfiusuni ataasiakkaani min-
nerusuni ilamernga kitsiffi-
gineqarsinnaapput, taannalu
aallaavigalugu katillugu tut-
toqarnera amerlassusilerne-
qarsinnaapput. Taamak kisits-
inerit timmisartumit pisarpoq,
piffissallu sivikitsup ingerla-
nerani tuttoqarfik annertooq
kisitsiffigineqarsinnaalluni.
Timmisartumit tuttunik
kisitsineq
Timmisartumit tuttunik kisit-
sisoqaraangami tuttoqarfinni
tuttut nunap assingani titar-
nerit iluiniittut kisinneqartar-
put. Titamerit ilui kalaallisut
taariartigit kisitsiffiit, titarta-
qaq 1-imi takutinneqarpoq
tassani qanoq kisitsisoqarsi-
manersoq, qanittukkut Pin-
ngortitaleriffik Aasiaat eq-
qaannit kujammut Qeqertar-
suatsiaat avannannguanut ki-
sitsiffiani.
Kisitsiffik siulleq tuttoqar-
fimmi nalaatsornerinnarmik
toqqagaavoq, kisitsiffiillu sin-
neri aalajangersimasumik im-
minnut ungasitsillugit aala-
jangerneqarput. Timmisar-
tortartup kisitsiffiit eqqorluar-
lugit timmisarpoq. KNAPK-
rmiut marluk ilaasoralugit
kisitsisorisarpai. Timmisartu-
mi illuatungeriillutik tuttut
takusinnaasatik tamaasa kisit-
tarpaat. Tuttut 700 meterisut
atitutigisumiittut tamarmik
immikkut kisittarpaat, tassa
katillugit tuttut 1400 mete-
risut atitutigisumiittut kisittar-
lugit. Kisitsiffimmi tuttut a-
merlassusiat kisitsiffiullu an-
nertussusiat ilisimaneqaler-
poq, taakkulu najoqqutaralu-
git tuttoqarfimmi tassanut tut-
tut qanoq amerlatigissanersut
naatsorsomeqarsinnaavoq.
Tuttut amerlassusiat taa-
mannak naatsorsorneqaraa-
ngat inemera nalorninarsin-
naavoq. Nalorninerli annikil-
lisinneqarsinnaavoq kisitsif-
fiit amerlisinnerisigut, taman-
nalu assersuutini sisamani
ersersinniassavarput tuttoqar-
finni 343 kvadratkilometer
timmisartumit kisitsiffigisi-
masatigut.
Toorneq tuttuuvoq
Titartakkani toomeq ataaseq
tuttuuvoq, timmisartumillu
kisitsereernermi nalunngilar-
put tamaani 156-inik tutto-
qartoq. Assersuutini sisamani
tuttut agguaqatigiinneri assi-
giipput, kisitsiffiilli tamarmik
assigiinngillat.
Assersuut I aamma 2-mi
kisitsisut pingasuinnik kisit-
siffeqarput, katillutik 35 kilo-
meterisut isorartutigalutik.
Immikkoortut tamarmik 1400
meterisut atitutigaal. Immik-
koortup atitussusia timmiffi-
up isorartuneranut naatsorsor-
aanni 49 kvadratkilometerit
iluanni tuttut tamarmik kisin-
neqarsimapput, tuttoqarfiup
14,3 procentia.
Assersuut 1-imi tuttut 49
kvadratkilometerimiittut 28-t
kisinneqarput. Tuttoqarfiup
14,3 procentia kisitsiffigine-
qarmat assigaa tuttoqarfiup
arfineq marloriarnera kisitsif-
figineqartoq. Uumasulerituut
tuttut 196-iussasut naatsor-
sorpaat, tassa amerlassusaan-
nut taqamoriaasinnaaneq pit-
saanerpaaq. Paasinarluaipoq
tuttoqarfiusumi tassani tuttut
amerlassuserpiaannut naa-
pertuulluanngitsoq. Peqqu-
taavoq tuttoqarfiup ilaannaa
kisitsiffiummat, naatsorsor-
parpullu tuttut amerlassu-
saannik kisitsiffigisimanngi-
sagut kisitsiffigisimasatsitut
Kisitsinermi assersuutit marluk allaaserisami eqqartorneqartut. To eksempler på tællinger som er nævnt i artiklen.
tuttoqartigissasoq.
Assersuut 2-mi tuttut asser-
suut 1-imisut agguataarput,
kisitsiffilli allamiilluni. As-
sersuummi kisitsisut katillu-
git tuttut 18-it takuaat, uuma-
sulerituullu naatsorsorpaat
tuttut tamaaniittut katillugit
126-usut. Tuttut amerlassu-
serpiaannut aamma taanna
naapertuulluanngilaq, tutto-
qarfik tamaat kisitsiffigin-
nginnatsigu.
Tuttoqarfiusumi tuttut qas-
serpiaanersut ilisimanngila-
gut, assersuutinilu qulaaniit-
tut takutippaat, kisitsiffiit su-
miinneri apeqqutaallutik, qa-
noq amerlassusilernissaat as-
sigiinngiijaartoq.
Isorartunerit
Assiginngiijaassutit nikinga-
vallaartinnianngikkaanni tut-
toqarfinni kisitsiffiit akulikin-
ninngorsinnaapput. Taamaa-
lilluni tuttoqarfik annertuneq
ilanngussinnaalluni. Taman-
na assersuut 3 aamma 4-mi
takutissavarput. Tuttoqarfik
aamma 343 kvadratkilomete-
riuvoq, tamaaniippullu tuttut
156-it, tuttullu assersuut I
aamma 2-misulli agguataar-
put. Tassanili 70 kilometeri-
sut isorartutigisoq timmisar-
torfiuvoq, kisitsiffiit immin-
nut qaninnerummata. Asser-
suutini kisitsiffiuvoq 98 kva-
dratkilometer, tassa tuttoqar-
fiup to-syvende-deleriarnera
kisitsiffigineqarluni.
Assersuut 3-mi kisinneqar-
put tuttut 46-t, naatsorsuiner-
milu eqqoriaaneq pitsaaneq
tassaavoq tuttoqarfimmi tut-
tut 161-iuneri. Tuttulli amer-
lassuserpiaannut naapertuu-
tinngilaq, assersuut 1 aamma
2-mulli naleqqiulluugit kisit-
sisit tutsuiginamerupput. As-
sersuut 4-mi 39-t kisinneqar-
put. Tuttoqarfiusumi tassani
137-uneri eqqoriameqarput.
Takuneqarsinnaavoq asser-
suut 1 aamma 2-mut naleqqi-
ullugu tutsuiginamerugaluar-
lutik suli nalorninartoqarpoq.
Assersuut 3 aamma 4-mi
kisitsisut tuttut amerlanerit
takuaat, assersuut 1 aamma 2-
mut naleqqiullugit, isumaqar-
narsinnaavorlu tuttoqarfimmi
tassani amerlanemi tuttoqar-
toq. Assersuutinili sisamaasu-
ni tuttut amerlaqatiilluinnar-
put. Tuttut takuneqartut amer-
lassuisat kisitsiffimmut tim-
misartumik qulaassamut nal-
lersuunneqartussaavoq tut-
toqarfimmi tuttut amerlassu-
saat inaarutaasumik oqaatigi-
sinnaaniassagaanni. Uumasu-
lerituut namminersomerullu-
tik oqatussat ilisimatittarpaat
kisitsisit nalorninartoqartar-
neranik.
Tuttulli amerlassusaat kisi-
mi pingaamteqanngilaq, aam-
mali amerliartortamerat naa-
tsorsomeqartartussaavoq. Ta-
manna pisarpoq timmisartumi
kisitsinemii norraat qanoq a-
merlatigineri naatsorsorneri-
sigut, nammineerlutillu toqu-
sartut ilanngaatigalugit. Taa-
maalilluni ilanngaatissat ta-
maasa ilanngaatigereerlugit
amerliartorneri naatsorsome-
qartarput, tuttut amerlassu-
saannut ilanngunneqarsin-
naapput imaluunniit pisassan-
ngortinneqarsinnaallutik.
Uumasulerituut inassutaat
tamaanga killittarpoq. Tuttun-
niartoqassanersoq tuttunni-
artoqassannginnersorluunniit
politikerit aalajangigassaraat.
Tuttut
amerliartorusaaiput
Tuttunik kisitsinermi paasineqarpoq
tuttut amerliartorusaartut - kisiannili
aamma taamaattoqarnera
qularnartortaqartoq
NUUK(ark) - Tuttunik kisi-
tsinerit naammassisimalerput,
uanilu quppernermi allaaseri-
sami allami kisitsinermi peri-
aatsit qanorlu tatiginartigineri
nassuiameqarput.
Paasisarpaaluit tunngavi-
galugit tuuttut amerliallassi-
masorineqarput, kisiannili ta-
matuma nalomissutigineqar-
nera annertungaatsiarluni.
Taamaalilluni qularneq na-
lorninnginnermit annertune-
ruvoq, naatsorsoqqissaakkal-
lu isumalluarnissamut
tunngavigineqarsinnaanatik.
Taamaalilluni sioma kisitsi-
nermut naleqqiullugu tuttut
kisinneqartut amerlaqatigipa-
jaaginnarpaat. Tuttut 20.000-
it missaanniinnerameqarput.
Taamaattoqarsimappat tut-
tut sioma pisassiissutigine-
qartut amerlaqataannik pisas-
siisoqarsinnaanera ilimanar-
poq. Politikerit makitsisoqas-
sanersoq aammalu akiliisit-
sisoqassanersoq aalajanger-
tussaavaat - inuillu ilaat isu-
maqassagunarput sioma tut-
tunniamemp aqunneqamera-
tut »eqaatsigisumik« politike-
rit ingerlatsinissaat ilimanas-
sasoq.
llisimasallit eqqoriaanerat
naapertorlugu sioma tuttut-
tassiissutigineqartut amerle-
qataannik makitsisoqassagu-
narpoq, kisiannili massakkut
akiliisitsisoqassagunarani.