Atuagagdliutit - 06.03.1997, Blaðsíða 10

10
Nr. 18 • 1997
GRØNLANDSPOSTEN
NUNAANNARMIINUNNGORPOQ
Nalaatsornerinnakkut Pele Møller 1967-imi helikopterimut ajuaartumut ilaanngitsoorpoq
Pele Møller inersimasunngor-
luni nipilersortalerami aatsaat
pingaartinneqartutut immik-
kullu pineqartutut misigisi-
malinngilaq. Naalungiarsuul-
linili - inunngoqqaaramilimi -
taamatut pineqalerpoq. Aat-
saat ukiualuit qaangiumata
Pele nipilersomermik pigin-
naaneqartoq paasineqaralu-
artoq inunnguinnalunili im-
mikkooruteqarluinnalerpoq.
1939-imi augustip 31-iani
Pele Møller-ip amaa, Liikkiit,
Qullissani ilaqutariit naju-
gaanni pisiniarfiliarpoq.
Naartulluni naaqangaatsiara-
luarluni eminissaminut suli
ungasiaarmat tamanna eqqar-
saatiginngilaa. Angerlamulli
apuutinngitsiarluni emisuler-
poq, pinasaarianngitsorlu Pe-
le nunameereerpoq. Liikkiip
eminini tupaallaatigeqaa.
- Illutta silatinnguani inun-
ngorpunga. Anaanaga ilu-
ngersoqaaq, kiisamilu ikior-
tissaminik takkuttoqarmat
nammineq ikioqqaaqquvoq.
Paasitinneqarporli isumagi-
neqamissara pisariaqarneru-
soq, taamaalineranimi suli a-
nersaanngilanga, Pele Møller,
qatanngutigiinni quliusuni a-
ngalullemiit pingajuulluni i-
nunngorsimasoq oqaluttuar-
p°q.
Misigisap taassuma kingor-
na Pele Møller emisussiortup
immikkorluinnaq isigilerpaa.
- Nalliunnikka tamaasa
emisussiortoq illutta silataani,
nuna paneraluarpat masakka-
luarpalluunniit inunngorfigi-
sama nalaanut nallartarpoq.
Ajortoqarpoq
Qujanartumik Pele Møller-ip
inuunini sakkortuumik aallar-
tittoq qaangerpaa. Tassanili
Pele Møller-ip iluatsitsinini
kingullinngilaa.
1967-imi Pele Møller Grøn-
landfly-mi mekanikerimut iki-
ortitut sulivoq. Taamani Grøn-
landsfly helikopteriutaannaqa-
rallarpoq, maannalu KNR TV-
p illusimaffianiilluni.
- Majimi upemaajuvoq, Pe-
le Møller eqqaamasalikker-
saarpoq.
- Ulloq taanna sakera amaq
Kunuunnguamut ilaalluni ti-
kittussaavoq. Freerumagalua-
rama misissugassatsinnik he-
likoptereqartussaammat iti-
gartitaavunga, ullormilu tas-
sanerpiaq allanik arfmeq pi-
ngasunik ilaqarlunga misili-
gummik timmeqataasussaa-
vunga. Suliffiga nuannariso-
rujussuuara paarilluartorujus-
suullungalu. Taamaammat
freeniarlunga malartaasemera
uannut nalinginnaasuunngi-
laq. Soorunami freerumanis-
sannut tunngavissaqarluarpu-
nga, kisianni ulloq taanna
sooq malartaasersimanerlu-
nga nassuiaruminaatsippara.
- Nuliaralu ualikkut mar-
luk-pingasut missaanni Ku-
nuunnguarmut niuffiorpugut,
paasivarpulli sakera amaq i-
laanngitsoq. Taamani telefo-
nit maannakkutulli atomeqar-
tiginngillat. Illoqarfiit akor-
nanni attaveqatigiittameq te-
legrammit atorlugit ingerlan-
neqamerusarpoq.
- Kunuunnguamit majuar-
luta helikopteri i lama misile-
raraat takuarput. Nuliama
ingerlanera allagalugu oqar-
poq. Oqarfigaarali illoqarfik
qimallugu misilittaagaangatta
takusinnaasaanit ajornerusu-
mik ingerlasarluta. Tassan-
ngaannarli motoria ajoqute-
qarpaluttoq tusaalerpara.
Ajoqusertoqanngilaq
- Nipaa ajorluinnarpoq. He-
likopterilu nakkariartulerpq
sangusaalerlunilu, aqunne-
qarsinnaajunnaartorlu takune-
qarsinnaalerpoq.
- Nuliara qitornarpullu
qimallugit helikopteri mittar-
fiup tungaanut ingerlasoq or-
nillugu arpappunga, biilillu
majuartut unitsillugit ikivu-
nga, taamaammallu helikop-
teri, mittarfiup ungasinngi-
saani illumut nakkarsimasoq
siullemut ilaalluta tikippar-
put. Ilaasut ajunaarsimanis-
saat qularinngilluinnaraluar-
parput.
- Inuit ilaasut ajoqusersi-
mannginnerat tupinnarluin-
narpoq. Tupinnartumillu ar-
naq illumi helikopterip nak-
karfigisaani isersimasoq ajo-
qusinngilaq. Illup qaliani issi-
asimagaluarpoq. Helikopterip
tuffigisaani. Nipimilli allan-
artumik tusaanerluni inimut
atersimavoq, susoqarnersoq
takuniarlugu. Taamaatsian-
ngitsoq helikopterip illu iser-
simaffigisaa tuffigaa.
- Kingusinnerusukkut paa-
sivarput helikopterip nakkari-
artornermini ledningit illup
eqqaaniittut tuffigeqqaarsi-
mallugit sarpiusaminik tussi-
manini nakkamerminut sak-
kukillisaatigisimagai timitar-
suaminullu oqimaaqisumut
oqilisaatigisimallugu. Heli-
kopteri atorsinnaajunnaavip-
poq.
- Kingunerileraa helikopte-
ri takuniarakku takuara uja-
rassuaq issiavinnaama nalaa-
niittoq. Qularinngilluinnarpa-
ralu ilaasimagaluamma aju-
naarlunga toqusimassagaluar-
lunga.
Havarikommissionip Dan-
markimit tikisitaasa paasivaat
ajunaamermi timmisartup a-
quutaani uuliap naqitsinera
atorlugu atortulersuutit (styre-
systemets hydraul-system)
ajortissimasut. Timmisartor-
tartut marluk timmisartunullu
mekanikerit arfinillit issima-
sut tamarmik ajoqusinngillat,
mekanikerilu ataasiinnaq a-
mialaarsimalluni.
Kunngip aquttua
Aammattaaq Pele Møller suli
Grønlandsfly-mi sulisoq ittua
direktør Valdemar Lauritsen
siunnersuuteqarpoq sulisumi
ilaat Kunngi Frederik-up
aamma Dronning Ingrid-ip
1968-imi augustimi Nuummi
angallanneqamerminni aqut-
torissagaat. Valdemar Laurit-
sen taamaaliorpoq, kunngik-
kormiut angallanneqameran-
ni nammineq biilini atome-
qartussaammat. Taamaalillu-
nilu Pele aquttussatut toqqar-
neqarpoq.
- Valdemar amerikarmiut
biiliannik nutaaliarsuarmik
peqarpoq, uangalu kunngimut
dronningimullu aquttooru-
sunnersunga aperineqarama
nuannaaqaanga. Ulluni pi-
ngasuni aquttuuffigigakkit
misigisakka annertoqaat nu-
anneqalutillu.
- Kunngi dronningilu inus-
siamersomjussuupput oqalo-
qatikkuminarlutillu, assullu
pitsaasumik pivaannga. Ullut
pingasut taakku qaangium-
mata Kong Frederik-up aqut-
tuulluarsimaninnik assammil-
lunga qutsavigaanga. Misigi-
saq puigugassaanngitsoq nu-
annersunillu eqqaamasaqarfi-
usoq.
Kunngikkut 1968-imi au-
gustip 7-ianiit 21-ianut Kuja-
taani Tunumilu angalaarput.
Taamani kunngikkut tikeraar-
nerannut atatillugu AG ilaati-
gut imatut allappoq:
»Kunngikkut tikisaminni
tamani qiimmattaatigineqar-
lutik ilassineqarput, erseqqis-
sarneqartuarsimavorlu kun-
ngikkormiut kalaallillu ikin-
ngutigiinnerat nakussatsuin-
neqartuarumaartoq Kalaallit
Nunaat inoqartillugu Dan-
markilu kunngikkormioqartil-
lugu«.
Kunngi angalanertik pillu-
gu AG-mut imatut oqarpoq:
»Nuuk qimatsinnagu suli
ataasiarlunga qamannga pisu-
mik dronningimit uannillu
qutsavigingaarpassi uatsinnut
ajunngisaarsimanersi inussi-
amersaarsimanersilu pillugit.
Sumiluunniit kiinnat qu-
ngujulasut tallillu aalaterisut
killissimavaatigut misigitillu-
gu Kalaallit Nunaata inui
ikinngitigigivut«.
Danmark nipilersornerlu
Kunngikkulli tikeraarnerisa
nalaanni aammalu helikopte-
rip ajunaamerata nalaani Pele
nipilersortartutut tusaamane-
qalereersimavoq.
- Meeraallungali nipilersor-
neq soqutigisorujussuuara,
aatsaalli 16-inik ukioqarlunga
guitarertalerpunga. Paarlattu-
anik pitsaanerpaamik ilinniar-
titsisoqarpunga. Jens Henrik-
sen-ip, Vaigat-ip nipilersor-
tartuisa ilaata guitaremermik
ilinniartippaanga, taannalu ul-
lumi piginnaasannut qutsavis-
saraara.
Pele Møller-ili aatsaat
Atlantikoq ikaarlugu angala-
reerami imminut akuersaar-
sinnaalerpoq.
- 1960-ikkut aallartinneran-
ni Danmarkiliarpunga, Hun-
dested-imi Teknisk Skole-
mut ilinniariartorlunga, taa-
manilu inuusuttuullunga nu-
annaarumattoruttorlunga gui-
tarillaqqinnera qularinngillu-
innarpara. Kisiannili inuussu-
tissarsiutigalugu nipilersor-
tartut nipilersoqatigisalerak-
kit amigaateqangaatsiarlunga
paasivara.
- Unnuit qanoq amerlatigi-
nerpat qullima kuulemissaasa
tungaanut sungiusartarpunga.
Pele Teknisk Skole-mut
ilinniariartorluni Hundested-
imut pigami akunnittarfim-
mut inissinneqarpoq.
Pele-p Danmarkimi ilinni-
artut taama pitsaatigisumik
pineqamerat taqimasuutigaa.
llami akunnittarfimmut inis-
sinneqartussaavoq. Paasinar-
sivorli ini najugassaa qaliar-
paamiittoq mikisuararsuusor-
lu, aammalu asattorfissaqan-
ngitsoq atisanillu errorsiffius-
innaanngitsoq imaluunniit
ikinngutinik pulaartoqarfiu-
sinnaanani. Torsuusami error-
torfeqarpoq nillertuinnarmik
imilimmik. Ukiunilu sisama-
ni tassani najugaqartussaa-
voq.
- Ilinniarfigisannik misigi-
saqarfigaara, Pele taamani
pisimasut pillugit oqarpoq.
Akunnittarfimmiinnini tullu-
usimaarutigivallaarsinnaan-
ngikkaluarlugu ilinniakkani
naammassivaa, minnerun-
ngitsumillu nipilersorsinnaa-
nerminut perorsaatigisaminik
ikinngutitaartorluni.
Tamakkuli tamarmik na-
laatsomerinnaanerusumik pi-
simapput.
Seqineq, aasaq arnallu
- Ullut ilaanni motoriliorfim-
mit suliffigisannit soraajaar-
lunga sissamut pisuttuarpu-
nga. Taama siusitsigisukkut
sissaq inoqarpallaameq ajor-
poq. Nalunnguarsinnarlunga
seqinnisaarpunga nuannisa-
qalungalu. Taamaalluni amat
pinnersut marluk sissamut
takkupput. Maluginiarpal-
laanngilakka, aatsaallu im-
mami arsamik pinnguarlutik
suaartalermannga maluginia-
lerlugit. Pinnguaqatigerusup-
paannga.
- Imaanut avalallunga arsa-
qatigaakka. Nuannisartoru-
jussuuvugullu. Arnap aappaa
taamaalluni oqarpoq immi-
aaqqanik pingasunik nassarsi-
mallutik, aperaanngalu immi-
aarartoqatigerusunnerikka.
Taamani imertorsuunngila-
nga, neqeroorfigeriarmannga-
lu akuersaarpakka.
- Sissami issiasinnarluta
angerlarnialerpunga. Arnalli
marluullutik qimaguteqqun-
ngilaannga. Aasarsiortarfim-
minnut qaaqquaannga. Illu
kusanaqaaq, pisoorsuusima-
nissaallu qulariunnaarpara.
Nuannisamertik ingerlati-
innarpaat, arnallu marluullu-
tik Pele aperaat neriniartar-
fimmut neriartoqataarusun-
nginnersoq.
- Ajoraluartumik taamaali-
orsinnaanngilanga, ilinniar-
tuullungami sapaatit akunne-
rannut 10 kroninik akissarsi-
sarpunga, taamaammallu a-
kissaqanngivillunga. Taman-
na amat paasisinnaanngilaat.
Taamaammat ilinniarnera,
Kalaallit Nunaat allarpassuil-
lu pillugit nassuiaateqqaarlu-
git aatsaat paasitippakka ilu-
moorlunga oqaluttunga. Nu-
annarisimagaminngali aalaja-
ngerput namminneq neriar-
toqqullunga qaaqquniarlunga.
Itigartinngilakkalu.
Neriniartarfik
Unnukkut Pele amat marluul-
lutik biiliminnik aavaat.
- Akunnittarfiup eqqaanut
aangaminnga kiinaat allana-
kujupput. Tamatuma saniati-
gut atisarissaarpunga, taama-
nimi Grønlandsministeriaqar-
fimmit tunisittarpugut. Eqqar-
saateqartut takusinnaavakka.
Kisianni neriniartarfiliarpugut.
Misigisaqarluarpunga.
Nipilersomeq nuannareqaara,
neriniartarfimmilu inunnik
nipilersortoqarpoq. Amat sa-
nilikka oqaloqatigingaatsiar-
nerlugit eqqaamanngilara, ni-
pilersortut tiguartisimaffigi-
nermit.
Pele arnallu aqqi ilisiman-
ngisani marluk jazz-inik nipi-
lersortut qanillugit issiapput.
Taamaalluni Pele-p tusaaler-
paa nipilersortut guitarertortik
oqaluuserigaat, tusamaartitsi-
nialeraangaminngooq aala-
koortuaannarami atorsinnaar-
pianngitsoq.
- Tassanngaannaq angut
nipilersortarfimmut qaqilluni
aperivoq guitarertartumik
nuutersorsinnaasumik isersi-
masoqannginnersoq. Nipiler-
sortartut guitarertartumik a-
migaateqarmata. Guitarertor-
tik aalakoortoq anisinniarsi-
mavaat.
- Neriniartarfik nipaatsom-
jussuanngorpoq piumasoqan-
ngilarlu. Angut guitarertussa-
minnik pissarsiortuarpoq.
Tassanngaannarlu atuaqatima
ilaa nikuippoq, tikkuarlu-
ngalu oqarluni guitarillaqqis-
sorujussuusunga.
- Angut nipilersortarfim-
miittoq nalornikujuppasip-
poq. Ilisarisimasakkali arlallit
nikutserlutik atuaqatiga taper-
serpaat. Taamatut pineqaria-
rama pulaffissaarutiinnarpu-
nga.
Nipilersortartunut
ilannguppoq
- Naggataagulli qanoq iliuu-
sissaaruppunga. Nipilersor-
tartut qaqiffigisariaqalerpak-
ka. Nikuinnavissunga inuit
pattaallunga aallartipput,
taamaalineranilu guitari suli
attorianngilaraluunniit. Uum-
matiga kassuttomjussuuvoq,
kisianni iluatsilluangaarama
nipilersortartut ukiuni arlalin-
ni nipilersoqatigisarpakka.
Péle-p misigisani nuanne-
raluaqisoq ataatsimik isuma-
nerluuteqarpoq:
- Amat marluk taakku, ul-
lormi tassani ikiuisut qutsavi-
ginngitsoorpakka, misigisi-
malluinnarpungami qutsavis-
saralugit. Nipilersoqataasar-
ninni kaasarfimmiussannik
pissarsisinnaasarpunga, ukiu-
nilu tulliuttuni nipilersomeq
tunniusimaffigilluinnarpara.
Unnuit tamaasa assigiinngi-t-
suni nipilersortarpugut. Nu-
kigut suminngaannit pissarsi-
arisarsimanerlutigit paasisin-
naanngilara.
Pele-p nipilersortartut taak-
ku nipilersoqatigisaleramigit
paasilerpaa guitarillammas-
suunani.
- Nipilersomeq nuutersor-
nerlu ilikkagaqarfigilluarpak-
ka. Nipilersortartut nipilersor-
nermik inuussutissarsiutilli
iluatsitsillunga nipilersoqati-
gisarpakka. Arlallit nipiler-
somermik ilinniarfimmi ilin-
niarsimapput.
Angerlarpoq
Pele angerlarsimalerluni sam-
misaqamiapiloorpoq, taama-
lineranilu aamma erinniortar-
neq taalliortamerlu suli sam-
milersimanngilai.
- Nuliara Bibiane 1965-imi
ilisarisimalitsiarlugu Hotel
Godthåb-imut neriartoqati-
geqqullunga qaaqquara. Taa-
mani koorbunnik qarleqaan-
narsinnaanngilagut. Jakke-
qartarpugut, skuugut qillaris-
sarlugit qilemerusaqartarlu-
talu, arnallu kjoleqartarput.
Pele Møller Ilulissani Qaqortumilu jazz-klubbinik pilersitseqataasimavoq. 1975-imi jazz-er-
tartut Danmarkimut qaaqqimeqarput, unalu asseq tassani assilisaavoq.
Pele Møller har været med til at danne jazz-klubber i Ilulissat og i Qaqortoq. 11975 blev
jazz-bandet inviteret til Danmark, hvor billedet er taget.