Atuagagdliutit - 25.02.1999, Page 13

GRØNLANDSPOSTEN
MARLUNNGORNEQ 25. FEBRUAR 1999 • 13
Taarsiiffigeqqusaaneq ukiuni 46-ni
utaqqineqarluni aallartilerpoq
Ataasinngornermi Avanersuarmiut qallunaallu naalakkersuisui
eqqartuussivimmi naapissapput
KØBENHAVN (CSL) - Ava-
Innuttaasut kilometerit untritillit arlallit Qaanaamut
avannarpartertinneqarput. Eqqartuussinermi pingaarnerit
ilagaat innuttaasut suli inuusut utersinnaatitaalenrissamik,
annikinnerpaamilluunniit najugatoqqaminni
aallaaniarsinnaalemissamut aalisarsinnaalernissamullu
piumasaqamerat.
Beboerne blev flyttet flere hundrede kilometer nordpå til
Qaanaaq. Et af kernepunkterne i retssagen er de nuværende
beboeres krav på retten til at bosætte sig eller i det mindste
jage eller fiske frit i det gamle Thuledistrikt.
nersuarmiut 1953-ip uper-
naavani ullunik sisamaannar-
nik piffissalemeqarlutik Uum-
mannamit Qaanaamut nooq-
qusaammata, amerikamiut
sakkutooqarfiata ilaneqamis-
saa inissaqartinniarlugu, qal-
lunaat naalagaaffiannik aaq-
qiagiinngissuteqameq aallar-
nerpoq, ukiullu 46-t ingerla-
reersut suli naammassineqan-
ngilaq.
Pisimasup mamianartup a-
taasinngornerup ullaavani
naggataasersomeqarnera aal-
larnissaaq, takussutissanik
5000-it sinnerlugit imaqar-
toq. Østre Landsret-imi pis-
saaq, Peqatigiiffik Hingitaq
53 Avanersuarmiullu 61 O-t
eqqartuussissuserisullu Hen-
rik Karl Nielsen aamma
Christian Harlang qallunaat
naalagaaffiat taarseeqqullu-
gu eqqartuussisunut tunnius-
sisuullutik. Piniarnermit pis-
sarsiakinnerulemeq 158 mili.
kroninik taarsiiffigitikkusun-
neqarpoq kiisalu Thule-toq-
qami najugaqaqqilersinnaa-
neq taamaassinnaanngippalli
pituttorsimanani piniarsin-
naaneq aalisarsinnaanerlu.
Piumasaqaatit naalagaaffiup
itigartilluinnagai, isumaqar-
toqarmat nammineq piumas-
sutsimik nuuttoqarsimasoq.
Avanersuarmiut nuutsin-
neqamerat sioqqullugu oqa-
luttuassaq isumannaallisaa-
nermut illersornissamullu
politikkikkut mianernartoqa-
qaaq, sorsunnersuarmi qallu-
naat USA-mi aallartitaat
Henrik Kauffmann 1941-mi
namminersuutigalugu ameri-
kamiut avaqqunneqarsin-
naanngitsumik isumaqati-
giissuteqarfigigamigit Ka-
laallit Nunaanni sakkutoo-
qarfiliorsinnaanerannik. Isu-
maqatigiissut tunngavimmi-
gut taamaatinneqarsinnaan-
ngitsoq, imarisaalu sorsun-
nersuup kingorna sorsunner-
mi nillertumi aamma pi-
ngaaruteqalersoq.
Kangiani akeraq
Sorsunnersuup kingorna a-
merikamiut paasilertorpaat
sakkutoqqarfiit Europami
sorsuffiusimasunut aqqusaa-
ginnarfittuinnaanngitsoq a-
torneqarsinnaasut. Sakkutoo-
qarfiit akeqqarartaamut silli-
maffittut sallertut atorneqar-
sinnaapput: Sovjetunionen.
Minnerunngitsumik Thulemi
sakkutooqarfik, ukiut inger-
laneranni sillimaffittut sal-
lertut atorneqarsinnaavoq,
USA-p timmisartui qaartar-
tunik nakkaatitsissutit sillim-
matit Moskva-mut anngus-
sinnaaneri qulakkeerniarlu-
git, kiisalu Sovjetunionimi
qitiusumik suliffissuaqarfii-
nut, taamatullu Amerikap
nunavittaata timmisartukkut
illersomeqamissanut kalerri-
saariffittut atorneqarsinnaal-
lunni.
Ukiut 1948-50-iuinnartuta-
merikamiut Thule pilersaaru-
siorfigilerpaat qallunaat oqar-
tussaat ilisimatinnguarnagit.
Pilersaarutit aatsaat ilisimane-
qalerput Danmark aamma
USA 1951-imi illersomissa-
mut nutaamik isumaqatigiin-
niuteqarmata. Taamani paasi-
narsivoq amerikamiut Thule
sakkutooqarfissuaasussatut
pilersaaruteqarfigigaat. Sak-
kutooqarfissuaq taavanimiu-
nut qanoq kinguneqassaner-
soq aallaqqaammulli ilisima-
neqareersorinarpoq. Misissui-
sitat 4. juni 1987 nalunaarusi-
amini Thulemi 1951-53 sak-
kutooqarfiliomeq pillugu ima
isummerput:
»Qularutissaasorinanngi-
laq isumaqatigiinniarnerit na-
laanni kinguninngualuunniit
paasinarsimassasoq Thulemi
sakkutooqarfiliomermut ata-
tillugu taavanimiunut qanoq
kinguneqassanersoq, taama-
tullu ilimagineqarsimasaria-
qarnani 1953-imi taavanimi-
ut nuussanersut«.
Rigsdagen (ullumikkut
folketing, aaqq.) illersornis-
samut isumaqatigiissut 8.
juni 1951 akueraat, Thulemi
Nunatsinnilu allani sakku-
tooqarfiit allilerneqarsinnaa-
nerannik tassani periarfissii-
soqarluni. Rigsdagen-ip aku-
ersineranut atatillugu kalaal-
lit oqartussaat tusarniaaffigi-
neqanngillat. Taamani ka-
laallit Landsråd-iat qulaatin-
narlugu iliortoqarpoq, ukiap
tulliani isumaqatigiissummik
ilisimatitsissutituinnaq saq-
qummiussiffigineqarlutik.
Illersornissakkut
amigaatit
Illersomissaq eqqarsaatigalu-
gu Danmark amerikamiut kis-
saataannut akuersinissamin-
nut peqqutissapassuaqarpoq.
USA sakkutooqarfiliortinne-
ratigut Danmarkimi taamaat-
tunik sakkutooqarfiliortitsi-
nissanut naaggaamermit ajor-
naanneruinnanngilaq. Aam-
mattaaq Kalaallit Nunaat ilu-
aqutsiullugu ataatsimoorussa-
mik illersoqatigiinnissamut
imaallaat qallunaat ilapittuu-
taapput. Sunaaffalu kingusin-
nerusukkut paasinarsisoq sak-
kunik atom-italinnik Kalaallit
Nunaanniititsinissamut peri-
arfissiisoqartoq, naak Dan-
mark pisortatigoortumik na-
lunaarsimasoq Danmarkip
nunaataani sakkunik atom-
italinnik uninngasoqarnissa-
mut akerliulluni.
1951-imit 1953-imut Ava-
nersuarmi oqartussaasut, Pi-
niartut isumasioqatigiit, a-
kornanni pisortatigoortuunn-
gitsumik Avanersuarmiut
nunaqarfiata nuutseriataame-
qarsinnaanera eqqartomeqal-
lattaarpaat. Amerikamiut su-
liaminnik taavani annertusit-
siartuinnamerat ilutigalugu,
motorit nipiliomerannik uu-
liamillu akornusersorneqar-
nernik kinguneqartoq, piniar-
sinnaaneq ajorsikkiartortiin-
narpaa. Taamaattorli Piniar-
tut Isumasioqatigiit nuunnis-
samik ataasiarlutilluunniit i-
summeqatigiinngillat.
1953-imili maj-imi ameri-
kamiut paasilerpaat Thule-p
silaannartaanik illersuinissaq
amigaateqartoq, taamaattu-
millu qeqertaasami avanersu-
armiut nunaqarfigisaani qa-
mutilinnik silaannarmik il-
lersuutissanik ikkussuinissa-
mik kissaateqalerput. Pilertor-
tumillu isumagineqartariaqar-
poq. Qallunaat nalunaarput
»pisortaqarfiup ajomartoqar-
tinngilaa qeqertaasap sakku-
tooqarfimmut ilanngutsinne-
qassappat, nunaqarfiup avan-
narpasinnerusumut nuunnis-
saanut aningaasartuutissat a-
merikamiut akilerusussappati-
git«. '
Isumaqataasut
akerliusullu
Taanna killigalugu pisut i-
ngerlanerat assigiinngitsunik
isumaqarfigineqarput. Ava-
nersuarmiut illersuisui Hen-
rik Karl Nielsen aamma
Christian Harlang malillugit
Avanersuarmiut nuutsinne-
qamissaat Piniartut Isumasi-
oqatigiiannit arfiniliusunit
eqqartorneqarnanilu akueri-
neqanngilaq, tassani ilaasor-
taallutik piniartut pingasut
kiisalu niuertoq qallunaaq,
palasi aamma nakorsaq. Qal-
lunaat naalagaaffiannik isu-
maqatiginninniartuuvoq na-
korsaq, taannalu Piniartut I-
sumasioqatigiit tamaasa sin-
nerlugit akuersinissaminut
pisinnaatitaanngilaq, illersui-
sut isumaqarput, taamaattu-
millu aamma isumaqarput
pinngitsaaliissumik nuutsit-
sisoqarsimasoq, taamaattu-
millu amerikamiut Thule-mi
sakkutooqarfimminnik alli-
liinerat inatsisinik unioqqu-
titsilluinnartoq.
Qallunaat oqartussaasa aar-
leritsakkunarlutik paasinnin-
nerat ilaatigut uppemarsame-
qarpoq - illersuisut malillugit
- pisortat allakkiamik sulia-
rinninnerannik, ilaatigut nuut-
sitsinermut tunngavilersuute-
qarlutik, pisariaqassappat i-
somartorsiuineq akerlilemiar-
lugu FN-imi allaniluunniit a-
tomeqarsinnaasunngorlugu.
Qaanaamut nuutsitsineq
Avanersuarmiut inuuneran-
nut annertuumik akornusii-
voq. Nutaanik pitsaanerusu-
nillu illutaaraluarput, piniar-
nerli, minnerunngitsumik te-
rianniarniarneq Thule-toq-
qamit ajornerulluinnarpoq.
1954-innguinnartoq Piniartut
Isumasioqatigiit siullermeer-
lutik taarsiiffigineqarnissa-
mik piumasaqarput, illersui-
sorli Henrik Karl Nielsen
malillugu piumasaqaat qallu-
naat pisortaannit ukiorpassu-
arni kinguarsarneqarpoq.
Taamatuttaaq 1960-imi qal-
lunaat statsministeriannut
toqqaannartumik saaffigin-
ninneq taamaalineqarpoq.
Aatsaat atuakkiortut marluk
Thule-mi pisimasut pillugit
atuakkiormata suliaq aallar-
tikkiartorpoq. 1987-imi Ava-
nersuup Kommunia statsmi-
nister Poul Schliiter-imut na-
lunaarput taarsiiffigineqar-
nissamik piumasaqaat suli
tunngavissaqartoq, eqqar-
tuussissutigoortumillu misis-
suisitsisoqarnissaa kissaati-
gineqartoq. Kissaatigisaq
statsministerip itigartippaa,
arlaatigullu taarsiisussaati-
taasinnaaneq akuererusunna-
gu-
Kingornali Ziegler-udvalg-
imik taaneqartumik misissui-
sitsisoqalerpoq, misissuisi-
tallu isummerput Avanersu-
armiut taarsiiffigineqarsin-
naanngitsut, tamatumalu nas-
sataraa maanna eqqartuussi-
nerup aallartinnera, 1996-imi
eqqartuussisunut tunniussi-
soqameratigut.
Piffissaq ingerlavoq
Piffissamillu atuisimanerpiaq
aalajangiisuulluarsinnaavoq,
illersuisut Henrik Karl Niel-
sen aamma Christian Har-
lang-ip kammeradvokat Ha-
gel-Sørensen-ip (naalagaaf-
fiup illersuisua, aaqq.) tunn-
gavilersuutai akerlilemiassa-
gunikkit. Kammeradvokat-ip
tunngavilersuutigissavaa taar-
siiffigineqamissamik piuma-
saqaat qallunaat inatsisaat
malillugu pisoqalisoorsima-
soq, illersuisulli eqqartuussi-
sut sunnemiartussaavaat suli-
ap ingerlanneqamera qalluna-
at oqartussaannit kinguarsar-
neqartuarsimammat, taamaat-
tumillu pisoqalisoomissamut
piffissaliussatut aalajangersa-
gaq atomeqarsinnaanngitsoq.
Tamatuminnga isumaqatigi-
neqarluarsinnaapput, siusin-
nerusukkummi pisoqalisoor-
nermut piffissaliuttagaq im-
mikkut suliarineqamissaanut
eqqartuussivimmi itigartit-
sissutigineqarsimavoq, taa-
maaliornikkullu eqqartuussi-
soqarnissaanut ilumut tun-
ngavissaqartoqamersoq misi-
liisoqassalluni.
Paarlattuanik nunaminer-
tanik piumasaqaatit pisoqali-
soorsinnaanngillat, Kalaallit
Nunaannili nunamik pigin-
nittussaasoqarsinnaanngim-
mat kammeradvokat Avaner-
suarmiut piniartarfitoqqatik
pillugit taarsiiffigineqarnis-
samik piumasaqarsinnaasut
itigartitsivoq.
Apeqqutaalissaarli nuutsit-
sinerup nalaani Kalaallit Nu-
naat qallunaat tunngaviusu-
mik inatsisaannut ilaatinne-
qarnersoq, ilaatigut tassani
pineqarluni illugisap miane-
rineqarluinnarnissaa kiisalu
naalagaaffiup illunik pissa-
misut tigusigaangat taarsiif-
figineqarnissamut piumasa-
qartoqartarluni. Qanorluun-
niit isumaqartoqaraluarpat
qallunaat naalagaaffiat 1947-
mik FN-imut nalunaarute-
qarpoq kiffaanngissusermik
pisinnaatitaaffiit Tunngaviu-
sumik Inatsimmi eqqartorne-
qartut Kalaallit Nunaanni a-
torneqarsinnaasut, taamallu
tunngavilersuineq Avanersu-
armiut illersuisuisa sillimaf-
figalugu atomiarpaat.
Tamatuma saniatigut ame-
rikamiut Kalaallit Nunaanni
sakkutooqarfiliortamermikkut
sumiiffimmiut ataasiakkaat a-
taatsimoortillugilluunniit pini-
ariartarfimminnik annaasa-
qartut taarsiiffigisarsimavaat.
Taarsiiffiginnittamermik ileq-
quusoq Avanersuarmiunut
aamma atuuttariaqartoq, iller-
suisut isumaqarput, eqqartu-
ussivimmilu uppemarsariniar-
paat nunat tamat akomanni
isumaqatigiissutit arlallit,
soorlu Inuit Pisinnaatitaaffii
pillugit Isumaqatigiissutit, A-
vanersuarmiut nuutsitaane-
rannut atatillugu unioqqutin-
neqarsimasut.
Taarsiiffigereerpaat
Naalagaaffiup illersuisuata
Hagel-Sørensenip eqqartuus-
sisut sunnersinnaanngikkuni-
git taarsiiffigineqarnissaq pi-
soqalisoorsimasoq, kiisalu
nunaminertanik piumasaqar-
sinnaaneq atorsinnaanngit-
soq, taarsiullugu sakkugini-
akkani saqqummiutissagu-
narpaa, tassa Avanersuarmi-
ut qangali taarsiiffigineqa-
reersimasut.
Tamanna pisimasorineqar-
poq statsminister Poul Nyrup
Rasmussen aamma taamani
naalakkersuisunut siulittaa-
soq Lars Emil Johansen 31.
januar 1997 isumaqatigiissut
atsiormassuk, Qaanaami mit-
tarfiliomissamut qallunaat
naalagaaffiat 47 mili. kroni-
nik tapiissuteqassasoq. Isu-
maqatigiissutip immikkootu-
ani kingullermi ima allassi-
masoqarpoq:
»Illuatungeriit isumaqati-
giipput qallunaat kalaallillu
naalakkersuisui Thule pillugu
suliani apeqqutaasinnaasut
tamaasa taamaalillutik naam-
maginartumik iluarsigaat«.
Taamalli tunngavilersuineq
illersuisup Henrik Karl Niel-
sen-ip soqutiginngilaa, isu-
maqannginnamimi Nammi-
nersornerullutik Oqartussat
Avanersuarmiut sinnerlugit
aaqqiinissamut isumaqatigin-
ninniarsinnaanngitsut, ta-
mannami sioqqullugu taar-
siiffigineqamissamik piuma-
saqarlutik eqqartuussivimmut
tunniussereermata.
T aarsiif f iginninnissaq
Avanersuarmiut taarsiiffigi-
neqarnissamik piumasaqar-
lutik eqqartuussisunut tunni-
ussipput, piumasaqaatit mar-
lunnut immikkoortillugit a-
vinneqarlutik.
Ataatsimoorussamik 138
mili. kroninik nalilimmik,
nuutsitaanermut atatillugu
piniarnikkut aningaasarsio-
rnermik annaasaqarnermut.
Aningaasartai naatsorsorne-
qarput Avanersuarmi piniar-
nermut periarfissat pillugit i-
summanik naliliinemillu na-
lunaarusiaq saqqummiunne-
qaqqammersumi paasissutis-
sat naapertorlugit.
Saniatigut ataasiakkaat A-
vanersuarmiutoqqat maanna
suli inuusunut tamanut im-
mikkut 250.000 kroninik taar-
siiffigineqamissamik piuma-
saqaat. Illersuisulli piareersi-
mapput aningaasartaasa amer-
lassusiat assigiinngiiaarsin-
naammat. Apeqqutaalluinnar-
poq Avanersuarmioq nuutsi-
taanerup nalaani qassinik uki-
oqarsimanersoq qanorlu sulia-
qarsimanersoq. Taamaalilluni
piniartorsuaq inoorlaamit a-
merlanemik taarsiiffigineqar-
nissamut pisariaqartitsivoq.
Østre Landsret-imi eqqar-
tuussisut Avanersuarmiut ta-
persissappatigit qallunaat
naalagaaffiat imaannaanngit-
sumik ajornartorsiuteqalis-
saaq, tassami Thule-mi sak-
kutooqarfik qallunaat inatsi-
saannik unioqqutitsilluni sa-
naneqarsimammat. Amerika-
miullu taamani ajunngitsu-
mik isumaqarlutik iliorsima-
galuarlutik qallunaat statsmi-
nisteriata suliassarilissavaa
Avanersuarmiut Thule-toq-
armiut nunaseqqinnissamin-
nut piniaqqissinnaanermin-
nullu pisinnaatitaaffiinik eq-
quutsitsisariaqarluni. Tama-
tumuuna isumaqatigiinniaqa-
taasussaapput Namminersor-
nerullutik Oqartussani politi-
kerit, nunanut allanut iller-
somissamullu politikki Ka-
laallit Nunaannut tunngasu-
nut apeqqutini peqataatin-
neqamissaminnut ullumikkut
pisinnaatitaaffeqaramik.
Peqatigiiffik Hingitaq a-
ningaasaateqarfimmik piler-
sitsereerpoq, taarsiiffigititto-
qassagaluarpat aningaasanik
aqutsisussamik. Aningaasaa-
teqarfik taaguuteqarpoq
»Tukummeq«, nuukkiartor-
nerup naalaani niviarsiaraq
toqusoq Tukummeq Majaq
atsiullugu. Aningaasaateqar-
fiup siunertaraa Avanersu-
armi suliniutit tamanut ilua-
qutaasinnaasut tapersersus-
sallugit kiisalu inuussutissar-
siomermik ineriartortitsiner-
mik tapersersuineq.
ASS./ FOTO-ARKIV: AG