Tíminn - 12.02.1976, Blaðsíða 8

TÍMINN
Fimmtudagur 12. febrúar 1976
Guðjón F. Teitsson:
FERJA OG FJÁRBRUÐL
Snemma i des. s.l. skrifaði ég
grein, sem birtist i Timanum hinn
6. janúar undir fyrirsögninni
„Uerjólfur og ferjan”.
Voru i grein þessari m.a. gefn-
ar nokkrar upplýsingar um til-
drög að smiði m/s Herjólfs og
rekstur hans fyrr og siðar með til-
liti til nýrrar ferju, sem i smiðum
er til að koma i stað Herjólfs.
Sýndi ég með gildum rökum fram
á:
1. Að neyðarsjóði landsmanna
hefði með mjög óeðlilegum
hætti verið blandað i nefnt
ferjumál.
2. Að mikið fjárbruðl væri i gerð
ferjunnar og búnaði.
3. Að á ferjunni hlyti að verða
gifurlegur rekstrarhalli á kom-
andi árum.
t grein i Morgunblaðinu hinn 21.
janúar hugðist Guðlaugur Gisla-
son alþingismaður sýna lit á að
svara ádeilu minni, en litið er um
varnir af hans hálfu, og er nefnd
grein hans aöallega ómerkilegur
skætingur til min fyrir störf i
þjónustufyrirtæki, sem hefir
vegna margþættra ástæðna og
stjórnmálalegs tilgangs ekki orð-
ið starfrækt án meðgjafar af al-
mannafé, og hefir þó sú meðgjöf
farið mjög minnkandi á siðari ár-
um i hlutfalli við framlag rikisins
til annarra samgangna, svo sem
vegasamgangna.
Strandferðir
og stjórnmál
Á 30 árum frá 1930 til 1959 námu
rekstrarframlög rikisins til
strandsiglinga Skipaútgerðar
rikisins að meðaltali 1,67% af
heildarútgjöldum rikisins skv.
fjárlögum og 15% af — eða miðað
við — framlög rikisins til vega, en
samkvæmt frumvarpi til fjárlaga
fyrir þetta ár er nefnt hlutfall
komið niður i 0,286% af heildarút-
gjöldum rikisins, en i 4,5% af —
eða miðað við — framlög rikisins
til vega.
Er það skoðun margra að nefnd
hlutfalls-breyting sé að ýmsu
leyti óheilbrigð, þvi að þarna
gripa mjög inn i stjórnmálalegar
ákvarðanir og/eða skortur slikra
ákvarðana.
Farmgjöld strandferðaskip-
anna eru að mestu án tillits til
vegalengda sem þáttur viðleitni
til að jafna að nokkru lifskjör i
hinum ýmsu byggöum, og strand-
ferðaskipin verða að rekja hafnir
samkvæmt fyrirfram-gerðum
ferðaáætlunum án tryggingar
lágmarks-verkefna eða lág-
marks-tekna, og verða tiðum að
taka á sig mikið fjárhagslegt tap i
þessu sambandi, en oft er það
svo, að fjöldi manna i aðliggjandi
byggð hafnar á öryggi sitt og af-
komu mjög bundna nefndum
þjónustusiglingum.
Sjóleiðaflutningar eru tiltölu-
lega miklu meira skattlagðir en
flutningar á landi. A skipin sjálf
eru lögð hafna-gjöld eftir stærð,
án tillits til verkefna og tekna af
hverri viðkomu, auk þess sem
vörugjöld til hafna eru lögð á
flestar eða allar vörur, sem skip-
in flytja, og er þetta auðvitað, án
beinnar tilætlunar, stefnumark-
andi gegn sjóleiöaflutningi. Þá
greiða skipaeigendur eða vá-
tryggjendur þeirra yfirleitt bætur
fyrir skemmdir, sem skipin valda
á hjálpartækjum, sem þeim eru
lögð tií, og er átt við hafnamann-
virki, en ökutæki greiða sjaldan
sérstaklega fyrir skemmdir vega,
svo sem að ausa möl og bindiefni
úr slitlagi eða rista i gegnum þaö,
ryðja úr vegarköntum og
skemma stundum brýr og vatns-
rásir vega með ofálagi eða ógæti-
legri umferð, beinar ákeyrslur á
brúahandrið eöa þvilik mannvirki
undanskildar.
A siðastliðnu vori benti ég
stjórnarráðinu á, að i Noregi' væri
vörubil, sem vægi allt að 22 tonn-
um með hlassi og æki 50.000 km á
ári, gert að greiða n.kr. 28.400,-,
þá samsvarandi 855 þús. isl. kr., i
vegaskatt á ári, en hér á landi var
tilsvarandi skattur aðeins kr.
275.500,-. Er þó varla hægt að
álita, að vegakostnaður sé tiltölu-
lega minni — og allra sizt svona
mikið minni — hér á landi en i
Noregi, enda mun ástæðan ekki
sú, heldur hitt, að annað hag-
stjórnarfyrirkomulag gildi i
Noregi. Norðmenn vilja nýta
fjárfestingu sina i járnbrautum
og strandferðaskipum og draga
úr langleiðaflutningi þungavarn-
ings um þjóðvegina til sparnaðar
á þvi sviði, en hér er lögð minni
áherzla á að spara vegakostnað.
1 Vestur-Þýzkalandi var fyrir 3-
4 árum beinlinis bannaður lang-
leiðaflutningur ýmiss konar
þungavarnings um hraðbrautir
landsins, og vildi rikisstjórnin
með þessu einkum vinna þetta:
a. Létta umferðarþunga á hrað-
brautunum.
b. Draga úr viðhaldskostnaði
hraðbrautanna.
c. Beina þungavöruflutningi á
langleiðum i vaxandi mæli yfir
til rikisjárnbrautanna, sem
reknar eru i Þýzkalandi, sem
viðast annars staðar, með
verulegum rekstrarhalla á lik-
an hátt og t.d. strandferðaþjón-
ustan hér á landi.
I framhaldi af þessu skal bent
á, að augljóst er, að Norðmenn og
Vestur-Þjóðverjar hafa á undan-
förnum árum yfirleitt haft hyggi-
legri stjórn en Islendingar á sin-
um efnahagsmálum, og er það
m.a. staðfest i traustu peninga-
gengi þessara þjóða, meðan verð-
gildi hins Islenzka gjaldmiðils
hefir hrunið sem i skriðuföllum
með fylgjandi hóflausri skatt-
lagningu til að standa undir ófor-
sjálni i fjármálastjórn og ofmetn-
aði i eyðslu, sem hefnir sin á ýms-
an hátt og veldur upplausn og
gifurlegu ranglæti innan þjóð-
félagsins.
1 áðurnefndri grein minni 6.
jan. var á það bent, að mikið
vantaði á, að flutningsgjöld
strandferðaskipa rikisins heföu á
undanförnum árum verið hækkuð
til samræmis við aukna dýrtið og
hefði þvi rekstrarhallinn aukizt
verulega. En það er rikisstjórnin,
sem hefir ákveðið að halda flutn-
ingsgjöldunum niðri, og er þvi
litil háttvisi i þvi að kenna for-
stjóra Skipaútgerðarinnar um
hinn aukna halla af þessari
ástæðu, eins og Guðlaugur Gisla-
son i vandræðum sinum reynir að
gera.
Vestmannaeyingum, sem fara
til „útréttinga” i Reykjavik, eins
og Guðlaugur orðar það, bendir
hann á, að samanborið við flug
muni nú reynast helmingi ódýr-
ara að ferðast með Herjólfi og
taka heimilisbilinn með sér, og er
þetta auðvitað mjög athyglisvert
með tilliti til ádeilu hans á mig
sem forstjóra Skipaútgerðarinn-
ar fyrir rekstrarhallann. En hvað
finnst lesendum um svona mál-
flutning eða það, að „dýra ferj-
an” muni halda uppi flutningum
meö samsvarandi flutningsfjöld-
um? Hver á að borga brúsann?
Gönuhlaup Guðlaugs
Guðlaugur Gislason talar um,
að ég hafi „hreinlega staðnað I
starfi” og skilji ekki einföldustu
atriði I rekstri strandferðaskipa.
Já, mikiö er hvernig músin læt-
ur.
Bjargaöi ég ekki Herjólfi á sin-
um tima úr höndum óvita, sem
buðu út smiði samkvæmt teikn-
ingu og smiðalýsingu fyrir Akra-
borg, og var ekki Guðlaugur
Gislason höfuöpaurinn i hópi óvit-
anna?
Minnist ég þess, að eftir jólafri
þingmanna 1967 eða 1968 kom
Guðlaugur Gislason i skrifstofu
mina með miklum valdsmanns-
brag og heimtaði, að ég iéti gera
fullbúna svefnklefa i Herjólfi, þar
sem nú er borðsalur i tvennu lagi
með möguleikum til að breyta 6
sófum i 12 vara-hvilurúm.
Þetta var nokkru eftir að far-
gjöld höfðu verið hækkuþ, svo að
litlu munaði á flugfari og nætur-
fari i svefnklefa á Herjólfi, en áð-
ur hefi ég skýrt, að þetta varð til
þes^, að svefnklefar skipsins
reyndust á þessum tima yfirleitt
ijla nýttir og skipið notað af far-
jíegum á Reykjavikurleiðinni
sem hrein varaskeifa, þegar ekki
var fært að fljúga. Benti ég Guð-
laugi á þetta, jafnframt þvi að
spá min væri sú, að farþegaflutn-
ingar Herjólfs milli Vestmanna-
eyja og Þorlákshafnar myndu i
náinni framtið fá vaxandi þýð-
ingu, og yrði fallizt á nefnda kröfu
Guðlaugs um breytingu á skipinu,
væri búið að stórskemma það
sem dagfarþegaskip á milli Vest-
mannaeyja og Þorlákshafnar.
Neitaði ég þvi þverlega að fall-
ast á nefnda kröfu Guölaugs, þótt
hann léti ótæpt i það skina, að
hann myndi sjá um að ráðuneytið
gæfi mér fyrirmæli um þetta, sem
þó ekki varð.
Nú skal á það bent, að 2-3 árum
eftir nefnt atvik hafði það rætzt,
sem ég spáði, aö Þorlákshafnar-
ferðum Herjólfs var fjölgað, og
skipið fékk vaxandi þýðingu i far-
þegaflutningi á þessari leið. Var
þá Guðlaugur sjálfsagt áhuga-
maður um þetta. En siðan hefi ég
oft um það hugsað, hvað gerzt
hefði, ef ég hefði hlaupið eftir áð-
ur nefndri firru um breytingu á
farþegarými Herjólfs. Rökrétt
hefði verið að rifa nefnda inn-
byggingu niður á ný og breyta i
fyrra horf, þegar Þorlákshafnar-
ferðum var fjölgað.
óábyrg ályktun
Ég vil vikja að starfi nefndar,
sem fjallaði um samgöngumál
Vestmannaeyja á árinu 1972.
Við lok starfa samþykkti nefnd-
in (4 menn) gegn atkvæði minu
svohljóðandi ályktun:
„Að athuguðum þeim skjölum
og upplýsingum, sem nefndin
hefur aflað sér, og með hliðsjón
af félagslegum og vistfræðileg-
um atriðum málsins, samþykk-
ir nefndin að leggja til, að nýtt
skip verði byggt fyrir Vest-
mannaeyjaferöir, til farþega-
og vöruflutninga og jafnframt
sérhæft til bifreiöaflutninga, en
telur það hins vegar vera
ákvörðunarefni réttra stjórn-
valda að taka afstööu til þess,
hvenær það verður gert.”
Áöur hafði ég I ýmsum bréfum
lagt fram i nefndinni rökstuddar
athugasemdir um ferjusmiðar-
málið og flausturslega og bruðl-
kennda smiðalýsingu. Taldi ég,
að þar sem nefndin yrði væntan-
lega út á við skoðuð sem sérfræði-
leg nefnd, þá myndi áður greind
lokasamþykkt nefndarinnar
verða notuð af litt hófsömum
áróðursmönnum til þess að leggja
óeðliiegan þrýsting á stjórnendur
fjármáia á alþingi og i rikis-
stjórn, sem fæstir hefðu skilyrði
til að þekkja málið eða kanna,
eins og nefndin átti að hafa gert.
Reyndist spá min um þetta rétt
samanber tillögu til þings-
ályktunar nr. 26 i sameinuðu
þingi (94. löggjafarþing) 1973, en
þar segir m.a.:
„Með álitsgjörð nefndarinnar
til samgönguráðuneytisins
fylgdi teikning og útboðslýsing
á skipi, sem nefndin taldi að
henta mundi til siglinga milli
lands og Eyja og uppfylla þær
kröfur, sem fram eru settar i
álitsgjörð nefndarinnar um
búnaþ skipsins og flutnings-
getu.
Má þvi segja, að málið sé
komið á lokastig hvað undir-
búning varðar. Aðeins er eftir
að taka ákvörðun um byggingu
skipsins og leita tilboða i smiði
þess, eins og tillaga sú, sem hér
er flutt, gerir ráð fyrir.”
Samkvæmt þessu orðalagi
greinargerðarinnar voru hinar
skrifiegu athugasemdir minar i
áður greindri nefnd algerlega
sniðgengnar og reynt að láta lita
svo út, að fullkomin samstaða
hefði verið i nefndinni um smiða-
lýsinguna ásamt áliti um nauðsyn
þess að hraða framkvæmdum,
enda býst ég við að flestir þing-
menn hafi samþykkt nefnda
þingsályktunartillögu með nefnd-
um skilningi.
Varað við bruðli
Til glöggvunar skal rifja upp
helztu rök min i Vestmannaeyja-
nefnd (1972) fyrir þvi að fresta
bæri ákvörðun um smiði nýs
ferjuskips fyrir Vestmannaeyjar,
enn fremur helztu athugasemdir
minar um smiðalýsingu þá, sem
nefndinni hafði borizt, og geta
lesendur þá sjálfir dæmt um minn
hlut. Ég benti á eftirgreint:
1. Að Herjólfur væri enn I góðu
standi, öruggur I sjó að leggja
og gæti vel dugað i nokkur ár til
viðbótar, ekki sizt vegna þess
að Vestmannaeyingar hefðu
fengið hlutarbót i afnotum
skipsins við niðurfellingu hálfs-
mánaðarlegra Hornafjarðar-
ferða frá 1971, samtimis þvi
sem tvö ganggóð farþegaskip
með samtals rúmlega 300
svefnrúmum hefðu nýlega ver-
ið seld frá viðtækari strand-
ferðaþjónustu, og væru
hugsanlegar úrbætur vegna
þessa komnar i biðröð á undkn
nýrri ferju fyrir Vestmanna-
eyjar.
2. Þar sem vitað væri að fyrst og
fremst flutningur heimilisbila
Vestmannaeyinga á sumar-
leyfatimanum þætti reka á eftir
nýrri ferju, benti ég á, að með
fyllri nýtingu gæti Herjólfur
flutt mun fleiri bila en beðið var
um að flytja á þvi ári, sem
nefndin starfaði, 1972, og auk
þess væri miklu nær, ef þess
sýndist nokkur þörf, að láta
hringferðaskipin, Esju og
Heklu, hlaupa undir bagga um
nefndan bilaflutning á sumar-
leyfatimanum fremur en að
festa fé i rándýrri ferju, sem
myndi sigla með stóran belg
galtóman mestan hluta ársins.
3. Ég taldi óhóflegt að gera ráð
fyrir 2000 ha. aðalvél i ferjunni,
t.d. miðað við 960 hö. i Herjólfi
og 1600 hö. i hringferðaskipun-
um, Esju og Heklu, en nú virð-
ist komið fram, að aðalvél ferj-
unnar eigi að hafa 20% meiri
orku en gert var ráð fyrir i fyrri
smíðalýsingu eða 2400 hö, og er
fróðlegt að vita, hvort 80%
rikisábyrgðin gildir fyrir
breytinguna, sem veldur aukn-
um stofn- og rekstrarkostnaði,
svo sem oliueyðslu, en olian
hefir nærri 7-faldazt i verði frá
1972.
4. Hjálparvélabúnaður, rafalar
t.d. samtals 1560 KVA, var tal-
inn óhóflegur.
5. Tengt 4. lið var bent á, að óhóf-
legt bruðl væri i þvi að reikna
með tveim skiptanlegum
hliðarskrúfum 350+300, sam-
tals 650 ha. Esja og Hekla, 8
metrum lengri en „ferjan”
milli lóðlina, hafa hvor fyrir sig
200 ha. bógskrúfu með þrepa-
hraða, en ekki skiptanlega, og
hafa nefnd skip reynzt vel
stjórnhæf að þessu leyti.
6. Talið var vafasamt að kosta til
21 farþegaklefa með tveim
svefnrúmum i hverjum klefa,
einkum þar sem ráðgert var að
skipið ætti eingöngu að sigia
milli Vestmannaeyja og Þor-
lákshafnar á 2 1/2-3 timum
hvora leið að deginum. Far-
þegaklefunum viröist siðar
hafa verið fækkað niður i 19
með 38 svefnrúmum.
7. Flest sæti i farþegasal skyldu
vera á 14-16 sófabekkjum, og
sennilega 14 sófarnir breytan-
legir i efra- og neðra-hvilurúm
hver, samanber eftirfarandi
grein i smiðalýsingu Ankerkon-
sult a/s, sem lá fyrir Vest-
mannaeyjanefnd og vitnað var
til i áður- nefndri þings-
ályktunartillögu.
„The passenger saloon to be
provided with approximately
60 seats at tables. The seats to
be of a convertibel type, mak-
ing it possible to use the seats
as extra sleeping facilities.”
Ekki er annað vitað en að smiði
skipsins hafi verið boöin út með
nefndu ákvæði og það innifalið i
smíöasamningsverði, en hafi
það verið, og skipið eigi ein-
göngu að sigla milli Vest-
mannaeyja og Þorlákshafnar,
þá er þarna um að ræða hreint
bruðl við hlið eða i viðbót við
tiltölulega mörg hvilurúm i
svefnkiefum.
Að breyta sófabekkjum i efra
og neðra rúm er töluvert fyrir-
tæki, og þarf sterkar, væntan-
lega járnaðar rúmbrikur, til að
hindra slys, en einnig fyrir
sjúkrabakka og helzt stiga i
sambandi við efri hvilur. Eru
lesendur beðnir að hugleiða,
hvernig salur fyrir farþega,
einn i skipi, venjulega i aðeins
3ja tima siglingu að degi til, lit-
ur út, þegar búið er að taka
flestöll sætin burt og breyta i
hvilurúm með fyrrgreindum
hætti.
Algengt er að flugferðir milli
Islands og nálægra landa taki 2-
4 eða 5 tima, stundum um næt-
ur, og virðist samkvæmt
nefndu fordæmi liggja beint
íivið, að kröfur komi fram um,
að fólk hafi svefnhvilurúm i
slikum ferðum, og verði rikis-
ábyrgð veitt til flugvélakaupa i
þvi sambandi.
8. Gerð var athugasemd við
leiðinlega staðsetningu ibúða
nokkurra skipverja i 2ja manna
klefum frammi i stafni á neðra
þilfari og að á sama þilfari væri
farþegaklefum blandað saman
við skipsmannaklefa, en slikt
er mjög óheppilegt frá sjónar-
miði flestra, sem eitthvað
þekkja til útgerðar farþega-
skipa.
Athugasemd þessi viröist að
nokkru hafa verið tekin til
greina skv. siðari teikningu,
skipverjum ætlaðir eins manns
klefar og farþegaherbergi flutt
saman út að bakborðssiðu.
9. Innan um nefnt bruöl i smiða-
lýsingu var svo gerð athuga-
semd um þann ófullkomleika i
öryggisbúnaði, að vélarúm i
framanverðu skipinu á banda-
bili 46-76 ætti að vera á einföld-
um botni. Bersýnilega var það
gert i sparnaðarskyni að fá hin-
ar þungu vélar niður i botn á
skipinu og spara öryggis- og
kjölfestutanka, sem jafnframt
voru I rýrasta lagi, en einkenni-