Tíminn - 25.07.1976, Síða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 25. júli 1976.

Halli á ríkisrekstrinum
má ekki haldast áfram
Þótt island sé stórt v eröa sums staðar þær aðstæður að æskilegt þykir að menn leggi. á síg erfiði og
mikinn kostnaö til að stækka það enn meira. Er það að sjálfsögðu þar sem iandþrengsli skapast vegna
þéttbýiis pg aukinna umsvifa. Er þá gripið til þess ráðs, að herja á Ægi og vinna spildur af riki hans.
Mynd þessi er tekin i örfirisey, þar sem verið er að aka grjóti á norðaustur strönd eyjarinnar, sem eitt
sinn var, en hún er orðin ærið ólík þeirri náttúrulegu lögun sem henni var búin, hefur margfaldazt að
stærð fyrir tilverknað manna og stórvirkra tækja og er risið þar mikið athafnasvæði.
Timamynd: Hóbert.
Góðærið
1970-1973
bær ásakanir i garð rikissqorn-
arinnar eru ekki óalgengar, að
hún hafi ekki brugðizt nógu fljótt
og nógu róttækt við efnahags-
vandanum. Verðbólgan og við-
skiptahallinn hafi þvi orðið meiri
en þurft hefði að verða. Ef talað
er tæpitungulaust, fela þessar á-
sakanir i sér, að það hefði átt að
halda kaupgjaldinu meira niðri
og skerða kaupmáttinn á þann
hátt. Það hefði m.ö.o. átt að
fylgja fordæmi viðreisnarstjórn-
arinnar frá 1967-’70.
Til þess að svara þessum ásök-
unum er nokkur söguleg upprifj-
un nauðsynleg.
Vinstri stjórnin, sem kom til
valda á miðju árið 1971, tók við
batnandi viðskiptaárferði. Þetta
hélzt nokkurn veginn fram í árs-
byrjun 1974. í árslok 1973 var
gjaldeyrisstaðan mjög hagstæð.
Atvinnuvegirnir hafa sjaldan
búið við hagstæðari afkomu en á
árinu 1973. Þessi árangur náðist,
jM-átt fyrir stórauknar fram-
kvæmdir, sökum hinna batnandi
viðskiptakjara.
Erfilu árin
1974-1975
Skyndileg breyting varð á við-
shiptakjörunum á fyrri hebningi
ársins 1974. Viöskiptakjörin tóku
þá að versna og við það bættust
hhtir óraunsæju kaupsamningar I
febrúar 1974. Vkstri stjórnin sá
strax að hverju stefndi. A6 frum-
kvæði Ólafs Jóhannessonar lagöi
hún fram i mai 1974 frumvarp,
sem fól i sér að verulegu leyti ó-
gildingu kaupsamninganna frá
þvi i febrúar. Hefði veriö fallizt á
þær tillögur, væri efnahagsá-
standið nú alít annað. Þvi miður
brá þáv. stjórnarandstaða fæti
fyrir þetta frumvarp, ásamt
meirihluta þingmanna Samtak-
anna. Vinstri stjórnin reyndi
spmt að hamla gegn fyrirsjáan-
legum erfiðleikum atvinnuveg-
anna, m.a. með bindingu kaup-
gjaldsvisitölunnar. Þeirri stefnu
hefur núv. stjórn orðið að halda,
þar sem viðskiptakjörin hrið-
versnuðu á siðari hluta ársins
1974 og fyrri hluta ársins 1975.
Árið 1974 voru þau 10% lakari en
árið 1973, og árið 1975 voru þau
15% lakari en árið 1974. Þvi hefur
komið til sögunnar nokkur kjara-
skerðing, einkum þó ef miðað er
við árið 1974. Samkvæmt kenn-
ingum sumra þeirra, sem deila
nú á rikisstjórnina, hefði hún
þurft að verða stórum meiri.
Þessu er því að svara, að
stjórnin hefur lagt áherzlu á að
tryggja næga atvinnu og vinnu-
frið, og að spádómar hagfræðinga
hafa gengið i þá átt, að hér væri
aðeins um stundarkreppu að ræða
og efnahagsástandið myndi brátt
lagast aftur.
Ömurleg reynsla
Vegna þeirra, sem halda þvi
fram, að betra hefði verið að
gri'pa til róttæks samdráttar og
meiri kjaraskerðingar, er ekki ó-
fróðlegt að rifja upp reynsluna
frá kjörtimabilinu 1967-1971, þeg-
ar slíkum aðgerðum var beitt.
Þær leiddu til stórfellds atvinnu-
leysis og stórfelldra verkfalla.
Island setti þá heimsmet i verk-
föllum og Evrópumet i atvinnu-
leysi. Þá töpuðust 700 þús. vinnu-
dagar vegna verkfalla og 1300
þús. vinnudagar vegna atvinnu-
leysis. 1 kjölfar þessa fylgdi stór-
felldur landflótti. Jafnhliða þessu
átti sér stað þrefalt til fjórfalt
meiri dýrtiöarvöxtur en i öðrum
löndum Vestur-Evrópu á sama
tima. Ekkert var gert til að
byggja upp skipaflotann eða
fiskiiðnaðinn á þessum árum.
Framsólnarflokkurinn játar
fúslega á sig þá ábyrgð, að stefn-
an frá 1967-1971 varekki tekin upp
aftur, og að ekki var gripið til
jafnstórfelldrar kjaraskerðingar
og þá. Jafnframt leggur hann
megináherzlu á, að batnandi við-
skiptakjör verði notuð til þess, að
draga úr viðskiptahallanum og
verðbólgunni og þannig bætt úr
afleiðingum þess, að þjóðin lifði
um efni fram meðan efnahags-
kreppan var mest.
Hallinn á ríkis-
rekstrinum
Vegna efnahagskreppunnar á
árunum 1974-1975 varð nokkur
halli á rikisrekstrinum fyrra árið
og miklu meiri siðara árið. Þetta
hefur á ýmsan hátt eðlilegar
skýringar. A kreppuárunum get-
ur mikill samdráttur i rikisút-
gjöldum orðið til að gera illt verra
og orsakað atvinnuleysi i stórum
stll. A krepputimum er ekki held-
ur heppilegt að hækka skattana
og reyna að jafna hallann á þann
hátt. Þessvegna er ekki óeðlilegt,
þótt halli verði á rikisrekstrinum
á krepputimum. Sú hefur lika
orðið niðurstaða i flestum ná-
grannalöndum okkar, að veru-
legur halli hefur orðið á rikis-
rekstrinum siðustu árin. T.d. hef-
ur hallinn orðið mikill i Banda-
rikjunum og Vestur-Þýzkalandi.
En mikill halli á rikisrekstr-
inum getur hins vegar ekki hald-
izt endalaust. Stefnan þarf að
vera sú, að unnið sé að þvi, þegar
árferði batnar, að draga úr hall-
anum og helzt að greiða niður
skuldir frá erfiðari árunum.
Þetta þarf vel að hafa i huga nú,
þegar viðskiptaárferði virðist
fara batnandi.
Alltaf vaxa
kröfurnar
Það er hins vegar hægara sagt
en gert að hamla gegn vaxandi
rikisútgjöldum. Framlög til
félagsmála, sem allir virðast
sammála um, að séu nauðsynleg, ’
fara stöðugt- vaxandi. Alveg sér
staklega má þar nefna heil
brigðismálin og tryggingamálin.
Af heildarútgjöldum fjárlaga
fyrir yfirstandandi ár, sem nema
um 60 milljörðum króna, fara
rúmlega 35% til þessara tveggja
málaflokka. Þrátt fyrir það eru
uppi miklar kröfur — ekki sizt af
hálfu stjórnarandstæðinga — um
að auka þau á þessum vettvangi,
án þess að bent sé þó á tekjuöflun
á móti. Framlög til skólahalds
vaxa á svipaðan hátt, og þó eru
uppi kröfur um að auka þau á
flestum sviðum. Þá virðist fyrir-
sjáanlegt, að framlög
in til dómsmála verður að auka,
m.a. til að efla rannsóknarlög-
regluna.
Um framlög til atvinnuveganna
og verklegra framkvæmda er það
að segja, að þau fara stöðugt hlut--
fallslega lækkandi, miðað við
heildarútgjöld fjárlaganna.
Hvaðanæva berast líka kröfur um
aukin framlög til vega, hafna og
flugvalla, svo að nokkuð sé nefnt.
Stjórnarandstæðingar taka öflug-
lega undir allar þessar kröfur.
Hætta verður
hallarekstrinum
Raunverulega sparnaðarmögu-
leika hjá rikinu er vafalaust helzt
að finna I mannahaldi hjá rikis-
stofnunum. Það er vissulega rétt,
að mannahald hefur aukizt gifur-
lega hjá ýmsum þeirra. Sú óvenja
hefur skapazt, að viðkomandi
stjórnvöld heimila oft svokallað-
ar lausráðningar, án þess að
heimild sé til þess I fjárlögum.
Þannig hefur verið farið framhjá
þinginu i stórum stil. Með öflugra
aðhaldi i þessum efnum má vafa-
laust spara talsvert, en þó er
hæpið, að gera sér miklar vonir
um að starfsmönnum veröi fækk-
að að ráði. Hitt mætti sennilega
frekar takast, að sporna gegn
fjölgun þeirra, ef sýnd væri nægi-
leg einbeitni.
Það er þvi ekkert auðvelt verk
að koma ríkisrekstrinum aftur i
það horf, að hann verði hallalaus.
En að þvi verður nú hiklaust að
stefna, þegar viðskiptaárferði fer
batnandi. Hallinn er afsakanleg-
ur á krepputimum, en ekki i batn-
andi árferði.
Viðræður við
Efnahagsbanda-
lagið
Eins og skýrt hefur verið frá
hér i blaðinu, fara fram fyrir
mánaðamótin viðræður milli
Islands og Efnahagsbandalagsins
um fiskveiðimál. Þetta verða
hreinar könnunar viðræður og
mun sendiherra Islands i Brussel
taka einn þátt i þeim af hálfu
Islands, en viðræðurnar fara
fram þar. Það er Efnahags-
bandalagið, sem hefur óskað eftir
þessum viðræðum og lagt áherzlu
á, að þær gætu farið fram fyrir
mánaðarmótin sökum sumar-
leyfa hjá þvi I næsta mánuöi.
Það hefur verið sjálfsögð venja
Islendinga að ræða við alla, sem
hafa óskað eftir viðræðum um
fiskveiðimálin. Vitanlega gildir
það einnig um Efnahagsbanda-
lagið.
ísUndingor
munu fara
»ér hægt
ÞOtt keammarviðræður hefjist
nú fyrir mánaftamótin, munu
tslendingar fara sér hegt i þess-
um málum. Endanleg afstaða
þeirra mun ráhast af mati þeirra
á . ástandi fiskstefnanna og þá
einkum þorskstofnsins. Fyrir-
sjáanlegt er, að þorskveiðar
veröa meiri á þessu ári á Islands-
miðum en heppilegt er. Þetta
verður að reyna að vinna upp með
betri stjórn á veiðunum á næsta
ári. Allt þarfnast þettá gaum-
gæfilegrar athugunar, sem hlýtur
að taka sinn tima. Ekki er heldur
hægt að ræða um þetta til hlitar
fyrr en eftir að Alþingi hefur
komið saman.
Bókun sex
Af hálfu sumra aðila innan
Efnahagsbandalagsins hefur þvi
veriðhótað, að bókun 6 verði felld
úr gildi, ef ekki verði búið að
semja við Efnahagsbandalagið
fyrir 1. desember, þegar Oslóar-
samningurinn fellur úr gildi. Af
hálfu Islendinga yrði ekki aðeins
litið á þetta sem óvináttu af hálfu
Efnahagsbandalagsins, þar sem
átta af niu aðildarrikjum Efna-
hagsbandalagsins eru innan
Atlantshafsbandalagsins. Islend-
ingar munu ekki fremur bogna
fyrir viðskiptastriði en þorska-
striði. Islendingar settu sér það
mark að ræða ekki við Breta
meðan þeir héldu uppi herskipa-
innrás. Alveg eins er liklegt að
þeir myndu ekki ræða við Efna-
hagsbandalagið meðan beitt væri
viðskiptaþvingunum eða hótun-
um um viðskiptaþvinganir af
hálfu þess.
í fótspor Ber-
linguers
Það má segja Þjóðviljanum til
hróss, að nýlega birti hann grein
eftir Arna Bergmann, þar sem
rakin er breytt afstaða
Berlinguers, leiðtoga italskra
kommúnista, til þátttöku ítaliu I
Nato. Berlinguer telur, að brott-
ganga ttaliu úr Nato myndi raska
valdajafnvæginu og geta valdið
nýrrispennu. Hann telur, að hægt
sé á grundvelli hernaðarbanda-
laganna að vinna að afvopnun og
spennuslökun. Hann telur siðast
en ekki sizt, að þátttaka I Nato
auki öryggi viðleitninnar „til að
byggja upp sósialisma i frelsi”.
Er ekki kominn timi til að leið-
togar Alþýðubandalagsins endur-
skoði afstöðu sina til Nato og fylgi
þannig fordæmi þess erlends
flokksbróður sins, sem þeir dá
mest um þessar mundir?
Þ.Þ.