Tíminn - 21.12.1976, Qupperneq 8

8
Þriðjudagur 21. desember 1976
Sigfús Eymundsson:
LJÓSMYNDIR
Formáii og myndatextar:
Þór Magnússon.
Almenna bókafélagið 1976.
OKKUR hættir oft til þess aö
lita á þau gæði, sem við njótum I
daglegu lifi, sem sjálfsagðan og
óumbreytanlegan hlut, — aö
svona hafi þetta alltaf verið, eða
að minnsta kosti mjög lengi, og
svona haldi þaö áfram að vera
um einhverja ótiltekna óra-
framtið. Við leiðum sjaldan að
þvi hugann, hve margt af þvi,
sem okkur þykir nú jafnsjálf-
sagt og að draga andann, á sér
skamma sögu að baki, og hve
stutt leiöin er aftur til þeirra
manna, sem aldrei hefðu látið
sig dreyma um þá tækni og þau
þægindi, sem nú eru sjálfsagöir
þættir daglegs lifs.
Það sem hér hefur veriö sagt,
á meðal annars viö um ljós-
myndaiðnina. Flestum nútlma-
mönnum finnst það sjálfsagöur
hlutur að geta látið taka mynd
af sér hvenær sem þeim dettur
það I hug og flestir geta lært að
taka mynd — aö minnsta kosti
einhvern veginn mynd.
Hitt mun mörgum vera
ókunnugt um, að ekki eru nema
rösklega hundrað og þrjátíu ár,
siðan fyrst var tekin ljósmynd
með likum hætti og nú tiðkast.
Og ljósmyndun sem formleg
iðngrein, er vitaskuld enn yngri.
Þvi er á þetta minnzt hér, að
nýlega kom á markaðinn bók
með nokkrum hluta af ljós-
myndum Sigfúsar Eymunds-
sonar, en eins og ýmsum mun
kunnugt, þá var hann einn af
frumkvöölum ljósmyndunar hér
á landi. 1 bókinni eru tæpar
hundraö myndir, um það bil
tveir þriöju hlutar þeirra teknar
I Reykjavik, þar sem Sigfús átti
lengst heima, en þriðjungurinn
er frá landsbyggðinni, og er
hvort um sig sjálfstæður kafli i
bókinni. Myndimar, sem tekn-
ar eru utan Reykjavikur, eru
m.a. frá Vopnafirði, Stykkis-
hólmi, tsafiröi, Akureyri og
Borgarnesi, en auk þess eru
myndir af einstökum sveitabæj-
um, og má þar nefna Odda á
Rangárvöllum, Gilsbakka i
Hvitársiðu og Selkot undir
Eyjaf jöllum.
Þær myndaplötur, sem varð-
veitzt hafa frá ljósmyndastofu
Sigfúsar Eymundssonar, eru nú
allar geymdar I Þjóðminja-
safninu. Þaðvar þvi vel viöeig-
andi, og raunar sjálfsagður
hlutur, að þjóðminjavöröur
hefði hönd i bagga með þessari
útgáfu, enda er það svo, góðu
heilli, Þór Magnússon þjóð-
minjavörður valdi myndimar
og skrifaöi skýringartexta með
þeim, og auk þess ritar hann
ágætan formála. Þar segir svo
meðal annars:
„Svo er talið, að fyrsti læröi
islenzki ljósmyndarinn, Helgi
Sigurðsson frá Jörva, siðar
prestur á Melum i Melasveit og
þekktastur sem annar stofnandi
Forngripasafnsins, hafi komið
út aðeins 19 árum eftir að fyrsta
& '
; 4 4 'r fíffcC
* **' *’■ ‘r~~r :
- ,■ -'V ■ *-.>- ’■ <lí"* f
Ein af mörgum athyglisverðum myndum i bókinni. Ekki hefur þá grunaö, gömlu mennina, aö þetta
andartak úr ævi þeirra myndi geymastsvo sem raun varöá, og myndin af þviveita óbornum kynslóðum
ánægju, löngu eftir aö þeir væru horfnir af sviöinu.
Sagnfræði
myndarinnar
eiginlega ljósmyndin var tekin,
og haft þá iðn sina með sér
hingað.”
Nú, ljósmyndun virðist þá
hafa borizt hingað strax á fyrstu
árum sinum, ólikt flestum öðr-
um tækninýjungum fyrri tima.
Aftur skal gripið niður i
formála þjóðminjavarðar:
„Það mun hafa verið Frakk-
inn Niépce, sem fyrstur manna
varð til þess að taka myndir og
festa þær á málmplötu, - sem
hlotið hafði sérstaklega efna-
lega meöferð i þeim tilgangi.
Það var um 1827, sem Niépce
tók sina fyrstu ljósmynd, en
hann er þó sjaldnast nefndur
faðir ljósmyndunarinnar,
heldur landihans Dagurre, sem
studdist viö uppfinningu hins
fyrrnefnda og fullkomnaði
hana.”
Freistandi væri að Vitna
meira i hinn fróðlega og góða
formála þjóðminjavarðar, en þá
liggur sú hætta opin fyrir, aö
sjálfar myndirnar fái of litið
rúm i þessu greinarkorni, en
vissulega eru þær meginefni
bókarinnar, ásamthinum ágætu
skýringartextum, sem Þór
Magnússon þjóðminjavörður
skrifar með hverri mynd.
Viö skulum byrja á mynd
númer 1. Þaö er elzta myndin
sem til er af Reykjavik, tekin
einhvern tima laust fyrir 1870.
Þar ber mest á tjörguðum
timburhúsum, en Lærði skólinn,
Dómkirkjan og Stiftamtmanns-
húsið (nú Stjórnarráðshúsið),
skera sig úr, en tvö þau siöast
töldu mega heita einu steinhúsin
i bænum.
En hér ber fleira fyrir augu en
hús. A mynd no. niu sjáum við
uppskipunarbát viö bryggju i
Reykjavik, fullan af fé, all-
margar kindur eru enn á
bryggjunni og menn standa i
kring. Þaö er veriö að skipa út
fé, sem á að fara til Skotlands,
og fjártökuskipið liggur
skammt undan landi. Þessi
mynd mun mörgum islenzkum
bónda þykja átakanleg, en þá er
ráð að lita á blaðsiöuna við
hliðina, — á sömu opnu. Þar er
önnur mynd frá Reykjavikur-
höfn, en næsta ólik hinni.
Franskar skonnortur og gufu-
skip liggja á höfninni, og margt
smábáta. Timburstaflar eru i
fjöru, menn á bryggju, allt ber
vott um lif og starf, og þó er ein-
hver einkennilegur friður yfir
myndinni, skipunum á spegil-
sléttum sjónum og fjöllunum i
baksýn. — Til nánari skýringar
skal þess getið, að fjárflutn-
ingamyndin er tekin um siðustu
aldamót, en myndin af frönsku
skonnortunum o.fl. er tekin árið
1884.
Alveg sérstaklega er gaman
að einni mynd, hinni þritugustu
ogfimmtui röðinni. Bændur eru
komnir i kaupstað með ullina
sina og biða eftir afgreiðslu.
Það er búið að taka ofan af hest-
unum, einn bóndinn er að leysa
utan af klyf, en annar hefur
setzt á ullarpoka, hann er með
hatt, eins og vera ber, og fallegt
virðulegt alskegg. — Hið
skemmtilegasta við þessa mynd
er það, að mennirnir vita
bersýnilega ekkert að veriö er
að taka mynd af þeim. Annars
hefðu þeir ekki verið svona
aðdáanlega eðlilegir! Slikar
skyndimyndir úr daglegri önn
forfeðra okkar — fullkomlega
sannar og réttar eru blátt áfram
ómetanlegar.
Næst skulum við lita á mynd
aftarlega i bókinni. Hún er af
ísafirði. Þaö er hafishrafl á
Skutulsfirði, gamli bærinn á
prestssetrinu Eyri við Skutuls-
f jörð stendur enn og sést vinstra
megin við kirkjuna. Samkvæmt
upplýsingum þjóöminjavaröar i
texta þessarar myndar, hefur
gamli Eyrarbærinn verið rifinn
árið 1870, svo eftir þvi að dæma
ermyndin rösklega hundrað ára
gömul. (1 myndatexta er hún
talin tekin „að likindum 1868”).
Siðan hefur margt handtakið
verið tekið á ísafirði, enda er sá
Isafjörður sem nútimamenn
þekkja næsta ólikur þvi sem var
fyrir hundrað árum, enda ekki
við öðru að búast.
Að lokum er viðeigandi að
nefna mynd af Vopnafiröi, þvi
að þangað er að leita upphafs
þess manns, sem myndirnar
tók, Sigfúsar Eymundssonar.
Myndin af Vopnafirði er tekin
árið 1883. Fjórarfleyturliggja á
höfninni, og er ein þeirra sýnu
stærst. Það er vesturfaraskipiö
Camoens. Sjálfsagt hefur það
ekki fariö erindisleysu á Vopna-
fjörð, svo margir sem lögðu upp
þaöan vestur um haf á þeim
niðurlægingarárum, þegar
landflótti varð mestur frá Is-
landi. Ekki stendur neitt um
það, hvenær á árinu myndin er
tekin, en trúlegt er að það hafi
verið að vorlagi. Og þá hefur
þaðsjálfsagtveriöhartvor: það
er snjór niður eftir öllum
Krossavikurfjöllum.
Sigfús Eymundsson, sem
frægur hefurorðið af ljósmynd-
un sinni, bókasölu og • fleiri
störfum, fæddist á Borgum i
Vopnafirði 24. mai 1837. For-
eldrar hans voru Eymundur
Jónsson bóndi á Borgum og
kona hans Þórey Sigurðardóttir.
Hann fór ungur að heiman. Tvi-
tugur fór hann til Kaupmanna-
hafnar og læröi þar bókband.
Siðan var hann bæði i Osló og
Bergen i Noregi. Hann átti
heima i Reykjavik frá 1866 og
stundaði þar ljósmyndagerö,
bókband og bókaverzlun. Sú
verzlun starfar enn undir nafni
hans, svo sem alkunna er.
Þær myndir, sem hér eru
saman komnar innan spjalda
einnar bókar, eru ekki nema
hluti þess safns, sem eftir Sigfús
Eymundsson liggur. A blaöa-
mannafundi, sem haldinn var
þegar bókin kom út, lét
þjóðminjavöröur svo um mælt,
að nóg efni væri til i fleiri bæk-
ur, jafngóðar þessari. Til þess
er gott aö vita, og vonandi verð-
ur þessari menningarlegu út-
gáfu fram haldið á næstu árum.
Við íslendingar höfum
löngum talið okkur sagnaþjóö,
og rétt er það: marga söguna
höfum við skrifað. Myndabækur
með sagnfræðilegu gildi ættu
þvi að vera sérstakir aufúsu-
gestir okkar og heimilisvinir.
— VS
Gott sem
gamlir
kveða
Erlingur Daviösson skráði.
Aldnir hafa oröið.
Frásagnir og fróðleikur.
Bókaútgáfan Skjaldborg.
Þessi flokkur Erlings Daviös-
sonar ritstjóra er góö þver-
skurðarmynd af þjóðlifi okkar.
Það er töluverö fjölbreytni i
hverju bindi eða árgangi en
þetta mun vera fimmta bókin
með þessu nafni.
Þeir sem hér lita yfir farinn
veg eru Guðjón Hallgrimsson á
Marðarnúpi, Helgi Simonarson
á Þverá, Jóhanna Gunnlaugs-
dóttir frá útströndum Eyja-
fjarðar, óli Bjarnason i Grims-
ey, Stefán Halldórsson á Akur-
eyri, Tryggvi Helgason sjó-
mannafélagsforingi og Þuriður
Gisladóttir i Reykjahliö. Þessi
upptalning sýnir fjölbreytnina.
Þetta fólk er misjafnlega við-
kunnugt. Sumt er þjóðfrægt, af
sumum hafa litlar sögur farið,
aðrir eru þar á milli. En hér
verður hlutur þeirra engan veg-
inn eftir annarri frægð. Fram-
lag þeirra sem við höfðum
aldrei heyrt nefnd stendur hin-
um jafnfætis.
Ég ætla ekki að raða þessum
þáttum eftir gæðum. Allir eru
þeir læsilegir og að minu viti
merkir. Það fer nokkuö eftir
smekk og lifsreynslu hvaö
hverjum finnst. Dýravemdar-
inn mætti birta I viðhafnar-
ramma frásögn Stefáns Hall-
bókmenntir
dórssonar af tikinni Buslu, og
raunar lika geta forustusauös-
ins á Kaöalsstöðum. Og þá
mætti Morgunn segja frá vernd-
arengli Guðjóns á Marðarnúpi.
En fyrst minnst er á verndar-
engilinn hans Guðjóns er rétt aö
geta þess að viðar i þessum
þáttum kemur fram trú manna
á þau áhrifaöfl sem ekki verða
mæld eða vegin né skýrð og skil-
in til hlitar. Sumir hafa viljað
kalla þaö hjátrú og hindurvitni,
en öðrum er það lifsreynsla,
áþreifanleg reynsla, staðreynd-
ir. Þetta er svo rikt i þjóðlifi, og
segjum þjóðtrú án þess að
leggja i þaö neikvæða eöa niör-
andi merkingu, að það væri tak-
mörkuö aldarfarslýsing sem
gengi fram hjá þvi. Og það hygg
ég að við verðum ýmsir að játa,
þó að enga höfum ófreskigáf-
una, að margt hefur skipazt og
farið betur en til var stofnað af
okkar hálfu. Það var ekki ráð-
deildin og fyrirhyggjan sem
bjargaði. Kannski það hafi verið
tilviljun. En undarlegt er þaö
hve láni virðist misskipt og lög-
mál hamingjunnar torráðin.
Hér verða ekki teknar upp til-
vitnanir eða vitnað til einstakra
atriða fremur en orðið er. Þvi
einu skal við bætt að þetta bindi
mun ekki valda þeim vonbrigö-
um sem lesið hafa hin fyrri
með velþóknun. Og svo vil ég
þakka þeim öllum sem hafa gert
mér þá ánægju að leyfa Erlingi
að hafa eftir sér það sem þessi
bók geymir. H.Kr.