Tíminn - 08.02.1977, Side 13

Þriöjudagur g. febrúar 1977
13
r
Óskar Halldórsson: UPPHUNI
OG ÞEMA HRAFNKELS
SÓGU. Rannsóknastofnun i bók-
menntafræöi viö Háskóia
tstands. Fræöirit 3. Hiö islenzka
bókmenntafélag. Reykjavik
1976. 84 bls.
Þessi bók stingur 1 stúf viö
fyrri fræöirit Bókmennta-
stofnunar. Þau voru handbækur
til nota viö bókmenntanám: um
ljóöagerö eftir Óskar Halldórs-
son og skáldsögur eftir Njörö P.
Njarðvlk. Þessi nýja bók er ekki
handbók, heldur deilurit.
Kynlegt má heita aö henni skuli
skipaö hér á bekk, en ekki i rit-
safniö Studia Islandica sem
stofnunin stendur einnig aö.
Heföi þó fariö vel á því, enda
birtist þar á sinni tiö sú ritgerö
sem Oskar Halldórsson beinir
aöallega spjótum gegn. En
vitanlega skiptir þetta litlu
máli.
Frá aödraganda bókarinnar
skýrir höfundur i formála. Er
þar fyrst til aö taka, aö áriö 1940
birti Sigurður Nordal fræga rit-
gerö, Hrafnkötlu, og „kvaö þar
niöur flest þaö sem eldri fræöi-
menn höföu lagt til þessara
mála (þ.e. rannsókna á Hrafn-
kels sögu) og almenningur haft
fyrir satt...” í þessari ritgerö
setur Nordal fram, meö áhrifa-
miklum hætti sem honum var
laginn, þá skoöun aö Hrafnkels
saga sé skáldsaga en ekki reist
á sögulegum heimildum eöa
munnmælum: aöalviöburöir
hennar hafi aldrei gerzt og
persónurnar aldrei veriö til.
Þessi skoðun Nordals var ekki
nýlunda aö þvi leyti aö hann
sjálfur og fleiri fræöimenn
höföu þá um langa hriö beint
athygli sinni aö sköpunargáfu,
mannþekkingu og frásagnarlist
þeirrá manna sem skráöu
islenzkar fornsögur. Þessi
skoöunarháttur, „bókfestu-
kenningin”, gekk i berhögg við
þá trú nitjándu aldar manna
(„sagnfestukenningu”) aö
höfundar tslendingasagna heföu
verið hlutlausir skrásetjarar
sem færöu I letur munnlegar
frásagnir sem borizt heföu frá
einni kynslóö til annarrar. Þetta
tengist trúnni á sannleiksgildi
fornsagnanna sem sögulegra
heimilda. Sú trú hefur verið
meö eindæmum lifseig hjá
Islenzkum almenningi. Enda fór
svo aö ritgerö Nordals um
Hrafnkels sögu sætti áköfum
andmælum leikmanna, þótt
fræöimenn tækju álit hans gilt i
meginatriöum. Það gerir til aö
mynda Hermann Pálsson sem
þó hefur gagnrýnt túlkun Nor-
dals á sögunni i ritum slnum
meö ýmsu móti.
í þessari nýju bók hafnar
Óskar Halldórsson.
sóknum munnmælafræöa.”
Eins og nafniö á ritgerö
Óskars bendir til er efni hennar
tviþætt: annars vegar rökfærsla
um uppruna sögunnar og efni-
viö, hins vegar greinargerö
fyrir þvi sem Óskar telur þema
hennar eöa grundvallarhugsun.
Skal nú vikið aö hinu fyrrtalda.
Óskar færir llkur að þvl, meö
samanburöi á Hrafnkels sögu og
frásögn Landnámu um Hrafn-
kel, aö kveikja sögunnar sé
munnmælasagnir. Er verulegur
fengur aö athugasemdum þeim
um munnmælafræöi sem hér
eru settar fram. Sú grein hefur
ekki verið stunduö af islenzkum
fræöimönnum, en Norömenn
hafa lagt við hana verulega
rækt, og hagnýtir höfundur
norskar rannsóknir. Samkvæmt
athugúnum munnmælasagna
slikum samanburöi. Auk þess
aö hafnaskoöun Nordals sem sé
reist á alröngum forsendum,
visar óskar á bug athuga-
semdum Siguröar um staöfræöi
sögunnar enda séu þær ekki
byggöar á eigin rannsóknum.
Til aö meta réttilega þennan
siöbúna ágreining viö kenningar
Siguröar Nordals þurfa menn
vitaskuld aö lita á Hrafnkötlu-
ritgerö hans I sögulegu ljósi:
hyggja ab þvi hvert var
ætlunarverk Nordals meö henni
og hvaöa hlutverki hún gegndi á
sinum tima. Nordal taldi þörf aö
leysa söguna úr viöjum,
hnekkja barnalegri trú á sann
fræöi hennar, en opna augu
manna fyrir listrænum yfir-
burðum hennar. Og þetta tókst.
Slðan ritgerö Nordals kom út
hefur Hrafnkels saga veriö
ARFSAGNIR
OG
UPPSPUNI
Óskar Halldórsson kenningum
Nordals, jafnt um tilurö
sögunnar sem megininntak. Ekki
er þó svo aö skilja aö óskar vilji
hefja hina frumstæöu sagn-
festukenningu til vegs á ný.
Hann segir I formálanum aö sér
hafi „aldrei komiö til hugar aö
Hrafnkels saga birti raunsanna
mynd af atferli 10. aldar manna
og orðaskiptum, þvi aö veru-
leikinn hlitir yfirleitt ekki svo
einföldu mynstri listrænnar
framvindu, auk þess tjóar ekki
aö loka augunum fyrir
ágreiningi hennar viö önnur og
sagnfræöilegri rit. „En mér
þótti”, segir Óskar, „fræöimenn
hafa veri grunsamlega tómlátir
um þau atriöi slikra heimilda
sem benda 1 sömu átt og sagan
og traust þeirra á sagnfræöi-
gildi munnmæla harla tor-
tryggilegt, enda auösætt aö
afneitun arfsagna aö baki
sögunni var ekki byggö á rann-
bókmenntir
felst I eöli þeirra aö breytast I
meöförum: einstök episk atriöi,
nöfn manna og staða, staöfræði
og þess háttar brenglast. En
meginatriöin, inntak sagnar-
innar I stærstu dráttum, helzt
óbreytt. Og þaö telur óskar
Halldórsson aö sjáist glöggt á
samanburöi Hrafnkels sögu og
Landnámu. Þessu teflir hann
fram gegn skoðunum Siguröar
Nordals sem fann sannfræöi
sögunnar léttvæga, einmitt meö
stööugt viöfangsefni fræöi-
manna. Þannig haföi Siguröur
þau áhrif sem bókmennta-
skýrandi framast getur vænzt.
En hitt er eöli málsins aö rit-
skýringum er fyrr eöa slöar
vikiö til hliöar.
Þaö er ljóst aö rannsókn Nor-
dals á Hrafnkels sögu er tak-
mörkuö, og gagnrýni Óskars á
aöferöir hans er vafalaust aö
ýmsu réttmæt. Ekkert var I
rauninni eðlilegra, sé litiö til
aöstæöna, en Nordal gengi of
langt „til aö gefa höfundinum
dýröina”, eins og Óskar kveöur
aö oröi. Sjálfur leggur hann
áherzlu á frumefni sögunnar, en
nefnir skoöanir Nordals
uppspunakenningu. Gegn henni
dregur óskar fram I einkennis-
orðum ritgeröar sinnar ummæli
Snorra: „Svoskildu þeir aö allir
hlutir væri smlöaöir af
nokkurru efni” En þetta er vill-
andi og tæpast sanngjarnt.
Þegar Siguröur Nordal lagði
áherzlu á hiö mikla afrek
höfundar Hrafnkels sögu,
merkti þaö ekki aö hann teldi
söguna til oröna úr engu,
einbert „hugarleiftur” höf-
undarins, svo aö enn sé vitnaö
til oröa Óskars. Rithöfundur
vinnur úr margs konar efniviöi,
reynslu sinni gjörvallri: því
sem hann sér, heyrir og les. Og
hvaöa munur er þá i rauninni á
þvi aö gripa efniviö héöan og
þaöan og bræöa saman I heil-
steypt listaverk, eða spinna
sögu utan um kjarna úr munn-
mælum? Hversu djúpt ristir
þessi ágreiningur um tilurö
Hrafnkels sögu þegar öllu er á
botninn hvolft?
Túlkun Óskars Halldórssonar
á sögunni er einkar ljós. Hún er
rökvisleg, en ekki hrifandi eins
og greinargerð Nordals. Óskar
visar á bug skoðun Hermanns
Pálssonar sem litur á Hrafnkels
sögu sem dæmisögu, innblásna
af siöfræöi kristinna miöalda-
manna. Óskar les söguna pdli-
tiskt, enda hefur slik túlkunar-
aöferð veriö ofarlega á baugi
hin siðustu ár og raunar mátt
sjá dæmi þess aö þvi er tekur til
þessarar sögu (sbr. grein
NjarðarP. Njarövlk: Hrafnkels
saga I pólitisku ljósi,
Samvinnan 1973).. Samkvæmt
skilgreiningu Óskars er þema
sögunnar „fyrst og fremst póli-
tlskt: valdastreita I stetta-
þjóöfélagi sem býr viö ófull-
komiö réttarfar”. Einnig I þessu
er gengið gegn skoöunum
Nordals er leit á Hrafnkötlu sem
örlagasögu einstaklinga.
Hér er ekki ráörúm til aö
fjalla nánar um túlkun óskars á
sögunni. En taka má undir þau
orö á bókarkápu, aö þetta rit
eigi „erindi, ekki aöeins til
fræöimanna, heldur til allra
sem láta sig varöa forna
menningu Islendinga og fornar
bókmenntir”. Bókin einkennist
af ljósri framsetningu og trau^t-
vekjandi vinnubrögöum, og hún
er aögengileg hverjum áhuga-
sömum lesanda. Hitt kemur
varla til aö þeim skoöunum sem
hún flytur veröi tekið gagn-
rýnislaust til lengdar. Enda
myndi þá dauflega horfa um
framtíö rannsókna i islenzkum
fornbókmenntum.
Gunnar Stefánsson
Kjötbeinaverksmiðia KEA
framleiðir áriega 60*70 tonn
af mjöli
Árni Jónsson vinnslustjóri f kjötbeinaverksmiöjunni og Agnar
Guömundsson aöstoöarmaöur hans, sjást hér vera aðtaka á móti
vagnifullum af beinum til vinnslu. Timamynd: Karl
KS-Akureyri — i Timanum var
ekki alls fyrir löngu skýrt frá
kjötbeinaverksmiðju I Borgar-
nesi og hún talin ein sinnar
tegundar hérlendis. Þetta er
ekki alls kostar rétt, þvi að á
Akureyri hefur Kaupfélag Ey-
firðinga rekið slika verksmiöju
siðan árið 1953.
Kjötbeinaverksmiöjan vinnur
alls kyns bein og kjötúrganga,
sem berast frá sláturhúsi KEA
og einnig úrgang frá kjöt-
iðnaðarstöðinni. 1 upphaff var
hráefni einnig flutt úr slátur-
húsum nágrannabyggðanna, en
i dag er aðeins unnið úr hráefni
frá Akureyri.
Aöal vinnslutimi er á meðan á
sláturtiö stendur, en siðan er
verksmiðjan starfrækt eftir
þörfum. A þessum 23 árum, sem
verksmiðjan hefur verið starf-
rækt, hefur hún skapað mikil
verðmæti úr hráefni sem ella
hefðu farið á sorphaugana. Or
framangreindu hráefni er unnið
mjöl og feiti, mjölið er notaö I
fóöurblöndu sem er mjög auöug
af steinefnum, en efnaverk-
smiðjan Sjöfn vinnur úr feitinni.
Mjölið fer aðallega til fóöur-
blöndunar KEA, en einnig er
það selt beint ti! bænda i nokkr-
um mæli. Arieg framieiösla
verksmiöjunnar er 60-70 tonn af
mjöli og 16-17 tonn af feiti.
Starfsmenn verksmiðjunnar
eru 1-2 eftir þörfum, en þeir
vinna einnig önnur störf. Fram-
leiðsla mjölsins I kjötbeinaverk-
smiðjunni fer þannig fram, að
fyrst eru beinin soöin I tveim
kötlum I um hálfa klukkustund
með miklum gufuþrýstingi. Að
þvi loknu er efnið látið malla i
1-1 1/2 klukkustund, þar til það
hefur brotið sig að fullu. Þegar
þeim þætti er lokið er hráefnið
tekið úr kötlunum og sett i potta
með botnsium, þannig að fitan
skilur sig frá og rennur i þar til
gert fitukar. Siöan er efniö tekiö
úr pottunum og sett i þeytivindu
og þurrkaö þar. Að lokum er
efnið sett i mjölkvörnina og siö-
an sekkjaö.
$ KAUPFÉLAGIÐ

0