Mánudagsblaðið - 07.02.1966, Blaðsíða 2

2
Mánudagsblaðið
Mánudagur 7. febrúar 1669
Jánas Jónsson frá Hríf/u:
Aldamótamennt
Verndun og fógun móðurmálsins
Það er óvenjuleg og dýrmæt
erfð íslenzkra manna að fá í
foreldraheimkynnum furðu
gamalt og fágað móðurmál,
samgróið landinu og sjálfum
kynstofninum. Þessi arfur legg
ur skyldur á herðar hverri
nýrri kynslóð. Nýjum Islend-
ingum er nauðsynlegt að meta
og virða réttilega þá gæfu að
vera svo vel arfborinn þó að
litlir eða engir fjármunir fylgi.
ELZTA LJÓÐABÓK
NOBÐAN ALPAFJALLA
Fyrir skömmu var gefin út
hér á landi lítil en merkileg
bók, ljóðmæli Egils Skalla-
grímssonar. Landnámsmennirn-
ir voru vel færir til vanda-
samra búverka, erfiðra sjóferða
og hættulegra vopnaviðskipta.
Þeir voru vel færir til marg-
breyttra starfa í lífsbaráttu
sinnar aldar. Þeir höfðu full-
komið vald yfir' móðurmáli
sínu, líka í Ijóðrænu formi. Þeir
eignuðust mörg skáld þó að
ekki væri í höndum þeirra
pappír, blek eða pennar. En
minni þeirra var gott og ekki
ofhlaðið eins og á dögum há-
menningarinnar. Forn-lslend-
ingar voru svo ljóðgefnir að
þeir lögðu fram tugi þeirra
skálda sem ortu ljóð um frægð-
arverk norrænna valdamanna.
BEZTU
MIÐALDABÓKMENNTIK
Islenzk skáld ortu ljóð og
sömdu sögur. Þá kom ritlistin.
Nú er kapphlaup milli mennta-
stofnana í mörgum löndum um
handrit heil eða í slitrum frá
frá þessum fjarlægu öldum,
þegar iðjufærir skrifarar fluttu
gömul og ný fræði kynstofns-
ins á skinnblöðin. Þannig liðu
aldir.
Islendingar breyttu ekki móð-
urmálinu og geymdu í hug sér
og bókfestum heimildum feikna
mikinn og margbreyttan fróð-
lei'k. Þar voru Edduljóðin, hetju
sögurnar, gömul og ný ljóð, æf-
intýri, trúarmál, sálmar og að
síðustu ný tegund ljóða, rím-
urnar. Höfundar þeirra skipta
hundruðum. Nöfn flestra eru
óþekkt. Þeir kváðu sér til
hugarhægðar, en hvorki lofs né
frægðar. Um skálda- og höf-
undalaun var ekki að ræða þá,
né á dögum Fjölnismanna.
En Islendingar komu heilir
úr hildi á tímum nýrar aldar.
Þeir áttu sjálfa sig og landið,
þó að kóngur í öðni landi hefði
flutt burt flest sem hönd á
festi. í skjóli gróðurlítilla en
fagurra fjalla var landnáms-
þjóðin enn sjálfstæð og þrótt-
mikil með sitt mál, ljóð, sögur
og furðulega fjölbreyttar bók-
menntir.
SAGA SUÐRÆNNA ÞJÓÐA
TVlSKIPT
Stærri og voldugri þjóðum
hafði farnast miklu ver. Grikk-
ir áttu fagurt land og glæsi-
legasta menningu allra forn-
þjóða, en þeir misstu frelsi sitt.
Fyrst kom Alexander mikli, þá
Rómverjar og síðast Tyrkir
Fyrsti sigurvegarinn gerði
grísku að heimsmáli, en á löng-
um kúgunaröldum slitnaði
þráður griska þjóðlífsins undir
harðstjóranum. Þeir voru hver
öðrum eigingjarnari. Sú þjóð
sem nú byggir landið er slitin
frá fornöld sinni. Hún skilur
ekki tungu Periklesar. Hún á
engin ný listaverk, en því
meira af brotnum súlum frá
horfinni öld. Gríska þjóðin er
auðug að farsælum skipaeig-
endum og getur haft mikla at-
vinnu af gistihúsarekstri á
sólríkum sævarströndum með
ömurlegar grýttar melhæðir að
baki. Grikkland reynir að rísa
úr rústum en styðst ekki við
tunguna, bókmenntirnar eða
hinn frjálsa anda tímans.
Við Tíber myndaðist lítið
ríki. Það varð að stórveldi og
drottnaði j nálega þúsund ár
kringum Miðjarðarhafið. Róma-
borg lærði af Grikkjum list og
mennt en bjó sjálf og mörg
önnur lönd að rómverskri
stjóm. Latina varð heimsmál á
vörum Rómverja. Síðar tók
páfavaldið latínu í sína þjón-
ustu, þegar kirkjan erfði jarð-
nesk völd í álfunni og eftir að
keisaradómur Rómverja var
hruninn í rústir.
En með veldi Rómverja var
latínan eins og bam sem vesl-
ast upp í umkomuleysi. Gríska
og latína dóu sem lifandi mál
en lifðu langar stundir sem
bókmennta- og sendiherramál,
þar til ný ríki og þjóðir urðu
til á endurreisnar- og siða-
skipta öldunum.
DÁIN heimsmál
A ISLANDI
Alla þessa stund bjuggu Is-
lendingar að sínu norður við Is-
haf. Lærdómsmenn notuðu suð-
rænu hiemsmálin í alþjóða-
skiptum líkt og Kínverjar beita
ensku í skiptum við vestrænar
þjóðir, en suðrænu stórmálin
höfðu lítil eða engin sýnileg
áhrif á íslenzka þjóðmenningu.
Hún bjó að sínum erfðaforða.
ÞJÓÐTUNGUR ENDUR-
REISNARTlMANS
Suðrænu endurreisnarþjóð-
irnar Italir, Spánverjar, Frakk-
ar og Bretar (að hálfu leyti)
byggðu þjóðtungur og nýjar
bókmenntir á latneskum gmnni,
en þar var um að ræða nýjar
og sjálfstæðar þjóðir, en hvergi
beina arfleifð. I mörgum grein-
um t.d. margháttaðri nýsköpun
urðu endurreisnarþjóðirnar
fremri sínum forfeðmm frá
Tíberbökkum.
Nokkur dæmi sýna hve þýð-
ingarmikil bókmenntaerfðin
reyndist Islendingum. Þegar
tekið var að þýða bíblíuna hér
á landi í Skálholti og Hólum,
var starfið auðvelt, því að hér
á norðurhjara veraldar fyrir-
hitti hin heilaga bók þjóðtungu,
sem var þjálfuð um margra
alda skeið við nálega allar teg-
undir andlegra viðfangsefna. I
Þýzkalandi réðist Lúther í bibl-
íuþýðingu sína með ofurmann-
legri orku. Þýzkan var ekki
orðin bókmenntamál en með
þýðingu sinni ruddi siðaskipta-
foringinn veginn. Samt bera
aðrir erfiðleikar í málsögu
Þjóðverja vitni um að þar var
löng þróun. Einhver gáfaðasti
og bezt mennti Þjóðverji á
fræðsluöldinni var Friðrik H.
Prússakonungur. Hann orti og
ritaði á frönsku en ekki á móð-
urmálí sínu af því, eins og
hann komst að orði, að þýzk
tunga væri ekki enn bókmennta-
hæf. Þíðan leið hálf öld, þá
blómgaðist þýzk tunga í hönd-
um nokkurra stórskálda, sem
gerðu garðinn frægan.
STÓRSKALD týndust
Bretar urðu fyrir því happi
að eignast á siðaskiptaöldinni
William Shakespeare og fjöl
mörg önnur andrík skáld. En
síðan kom í næstum heila öld
dásvefn yfir bóklegt og andlegt
líf í Englandi að kalla má, að
jafnvel Shakespeare var að
mestu 'leyti gleymdur þar til ný
bylgja bar hann í varanlegt
öndvegissæti. En þessi ótrúlegu
mistök í bókmenntasögu hinnar
miklu brezku þjóðar verður
hvorki skilin eða skírð nema í
sambandi við áðurnefnd þátta-
skipti í enskri sögu.
Framhald á 4. síðu.
PHILIPS sjónvarpstæki
Fyrst um sinn munum við halda áfram að selja hina vinsælu INDESIT ísskápa með aðeins kr.
2000,00 útborgun og eftirstöðvar eftir samkomulagi.
Véla- og raftækjaverzlunin h.f. Bankastræti 10 — Sími: 1 28 52.
Fyrst um sinn munum við halda áfram að selja hin heimsþekktu Philips 'sjónvarpstæki með báðum
kerfunum með aðeins kr. 3000,00 útborgun og eftirstöðvunum eftir samkomulagi. Erum að taka
heim tæki með 25” skermi í mjög fallegum teak-kassa. Einnig fyrirliggjandi borðloftnet fyrir ís-
lenzku sjónvarpsstöðina.
Véla- og raftækjaverzlunin h.f. Bankastræti 10 — Sími: 1 28 52.
INDESIT ísskápar
ÍBÚÐARHÚS
úr timbri útvegum við frá Póllandi
Stærðir 51 fermeter, 72 fermetrar og 115 fermetrar. Mjög hagstætt verð.
Húsum þessum fylgir parket-gólf rörlagnir og raflagnir.
Uppsetningu annast erlendir sérfræðingar og verður húsunum skilað tilbúnum
til að flytja í þau. Leitið upplýsinga.
Ásbförn Ólafsson h.f.
Grettisgötu 2 — Sími 2 44 40.