Mánudagsblaðið - 16.05.1966, Blaðsíða 2

2
Mánudagsblaðið
Mánudagur 16. maí 1966
Jónas Jónsson frá Hriflu Aldamótamennt
--------------,
Sérsta&a íslenzkrar tungu
LEIKFÉLAG KÓPAVOGS:
Óbo&inn gestur
Hof.: Sveinn Halldórsson.
. Leikstj.: Klemenz Jónsson.
Þegar Island byggðist voru
hin frægu suðrænu tungumál,
griska og latína dauðar tungur
en með dýrmætum bókmennt-
um, sem geymdust í handrit-
um. Latína var þá, sem erlent
mál orðin þjónn kirkju og
sumra veraldlegra vandamanna.
Norrænir frændur íslenzka kyn-
stofnsins höfðu flætt í suður-
átt yfir Italíu, Frakkland, Spán
og lagt undir sig mikil lönd
milli Sahara og Miðjarðarhafs-
ins. Aðkomumennirnir blönduð-
ust leifum hins vestrómverska
ríkis og þegar sú þjóðablanda
hafði notið sín til fulls risu
endurfæddar þjóðir á rómvers'k-
um rústum. Kemur þar víða
fram svo mikil sköpunarorka
að seinni tima þjóðir undrast
þau stórvirki sem þá voru unn-
in. Italir urðu þjóða fyrstir
að grundvalla þjóðlegar bók-
menntir með komediu Dantes.
Var þá langt liðið frá því að
Grikkir lögðu Hómersljóðin
fram sem fyrsta þátt heims-
bókmennta í Norðurálfu. Innan
tiðar komu Spánverjar og Eng-
lendingar á vettvang nýrra
heimsbókmennta. Ekki létu
Frakkar sinn hlut eftir liggja,
Þeir höfðu öflugasta aðstöðu
meðal þjóða af rómönskum
stofni. Þar hafa aldrei frá upp-
ha¥i endurreisnartímans, kpmið
kalblettir í hinum þjóðlegu bók-
menntum. Verður síðar að því
...
vikið 1 sambandi við frönsku-
nám Islendinga. Kemur næst
að Englendingum.
Var svo mikil reisn í upp-
hafi hinna fyrstu ensku bók-
mennta, á öld Elísabetar, að
mikill fræðimaður um þann
tíma fullyrðir að samtíða
Shakespeare hafi. verið uppi í
Englandi 300 skáld með mikla
skapandi gáfu. Nú var Elísa-
betartíminn afburðaauðugur af
stórmennum í nálega öllum
bókmenntagreinum. Innan tíð-
ar varð gagnger breyting í
bókmenntum ensku þjóðarinn-
ar. Cromvell og Milton sköpuðu
algerlega nýtt tímabil, strang-
kirkjulegt þar sem-miklu þótti
skipta barátta hins guðhrædda
manns um útskúfun og synda-
fallið, en lítt hirt um hið fjöl-
breytta líf Shakespeares aldar-
innar. Enn urðu þáttaskil í
ensku þjóðlífi. Léttúðug og
spillt yfirstétt og konungsætt
tók við völdum í landinu. Þá
voru bókmenntastórverk Elisa-
betaraldarirjnar og Cromvells
gleymd og grafin um stund.
Loks kom þriðja andlega tíma-
bilið í Englandi. Úrkynjunar-
öldin var nú að mestu gleymd
en snilliverk Shakespeare og
Miltons hófust aftur til rétt-
mætrar viðurkenningar í bók-
menntum þjóðarinnar. 1 raun
og veru höfðu liðið margir ára-
tugir þannig í enskri sögu að
hið mikla skáld var að mestu
sniðgengið af leiðtogum þjóðar-
innar. Kom hér í ljós það sem
ótrúlégt má þykja, að andlegt
líf hámenntaðrar stórþjóðar
getur ef svo má segja slitnað
sundur ef ekki er nógu vel
| gætt dýrmætra verðmæta.
Nú kemur röðin að frænd-
þjóð íslendinga Þjóðverjunum.
Þó að mikill sé stærðarmunur
þjóðanna hafa þýzkir fræði-
menn löngum stutt Islendinga
í menningarbaráttunni. Reyndi
allmjög á það á öld Jóns Sig-
urðssonar og stundum endra-
nær en ekki hefir málgeymd
þeirra heima fyrir ætið verið
svo vakandi sem skyldi. Lúther
gerði tungu sína að bókmennta-
máli með biblíuþýðingu sinni.
Það var mikið afrek, en því var
ekki um langa stund sinnt eins
og málefni stóðu til. Kynslóðir
liðu. En erfingjar Lúthers
gæftu ekki móðurmálsing sem
skyldi.- Friðrik mikli Prússa-
konungur var samtíðannaður
Skúla fógeta og talinn einn
skarpvitrastur sinna samlanda
og samtíðarmanna. Hann neit-
aði að viðurkenna þýzkuna sem
móðurmál og að hana ætti að
þjálfa sem menningarmál. Þess
vegná talaði og ritaði hinn ris-
mikli konungur á frönsku, því
að sú tunga. var þjálfuð til
langra átaka. Þetta var áfall
fyrir þýzkuna en þjóðin var
fjölmenn, gáfuð í bezta lagi og
sigursæl í át.ökum. Kynslóðin
sem erfði hinn mikla herkon-
und sýndi og sannaði að hon-
um hafði mjög yfirsézt í móð-
urmálsdómi sínum. Risu nú í
Þýzkalandi ódauðleg stórskáld.
Goethe, Schiller og Heine svo
ekki séu fleiri nefndir. Heim-
spekingar og snillingar í flest-
um vísindagreinum gerðu þýzku
eitt af höfuðtungumálum hins
menntaða heims.
Norðurlöhdin, Svíþjóð, Dan-
mörk og Noregur, týndu öll
forntungu norrænu þjóðanna og
svignuðu undan áhrifum stór-
þjóðanna einkum Þjóðverja og
Frakka. Svíar og Danir fylgdu
í spor Lúthers og gerðu mál
almennings í landinu að kirkju-
og ritmáli. Sú biblíuþýðing varð
undirstaða ritmáls þessara
frændþjóða. Norðmenn höfðu
lengst haldíð i tryggð við nor-
rænt mál, en nú fékk þjóðin
frá Danakonungi danska biblíu.
Þegar kirkjumálið var orðið
dönsk tunga slitnaði brúin milli
íslenzkrar og norskrar tungu.
Þegar rómantísku skáldin í
hinum stóru löndum álfunnar
lögðu bókmenntir álfunnar
undir veldi sitt gekk samtímis
mikil vakningaralda yfir Norð-
urlönd. Eiga norrænu þjóðirnar
á meginlandinu Danir, Norð-
menn, Svíar og Finnar miklar
snillibókmenntir frá þeim tíma,
hver á sínu móðurmáli. Islend-
ingar fylgdust með' og ortu ó-
dauðeg ljóð á þúsund ára nor-
rænu. En hér var önnur að-
staða. íslendingar voru eina
þjóð álfunnar sem áttu í fullri
fágun og stælingu algerlega
sjálfstætt fullræktað og tamið
móðurmál frá þeim tíma þegar
Karlamagnús réði löndum
suður í álfunni, þar sem dauð-
ar timgur geymdu gömul og
verðmæt handrit, ,þar sem fólg-
in var viZka og speki fomþjóð-
anna, en kringum hinn fræga
keisara vom tungur fólksins
allar tómt brotasilfur. Þar var
Framhald á 8. síðu.
S.l. mánudagskvöld frum-
sýndi Leikfélag Kópavogs nýtt
gamanverk eftir óþekktan höf-
und, Svein Halldórsson, er nefn
ist „Óboðinn gestur“. Sveinn
reit verkið fyrir allmörgum ár-
um og var það sýnt vestur á
landi en síðan sett í skúffu unz
L.K. ákvað að taka það til sýn
inga í tilefni 75 ára afmælis
Sveins, sem verið hefur einn
aðalmaður L.K. og komið við
leiklistarsögu okkar nær alla
ævi.
Gamanleik sinn byggir höf-
undur á atviki, sem skeði hér
í Reykjavík fyrir rúmum aldar-
fjórðungi, en þá slapp vistmað
ur af Kleppi og tók sér ból-
festu í sumarbústað meðan
hann var laus. Var smávegis
ritað um þetta í blöðin á sínuni
tíma og skop gert að. Er því
sýnilegt, að hér er talsvert
efni í gamanþátt, ef vel er úr
unnið og ímyndunaraflinu gef-
inn laus taumur. I upphafi
mun leikþáttur þessi hafa ver-
ið enn skemmri en nú (sýning-
artími með hléi er innan við
tvær stundir) en höfundur hef
ur bætt inn í smellnum gaman-
vísum, ástarsöngvum og aukið
við samtölin nokkuð, eins og
séð verður á terta.
Sveinn hefur unnið léttilega
ur verkefni sínu, þótt viða, eins
og hann sjálfur hefur látið í
ljós, sé nokkuð lauslega beisl-
aður gæðingurinn, en hann hef-
ur sýnilega auga fyrir hinu
gamansama og, einkum í seinni
þætti, ,koma fyrir allsnjöll sam-
töl, tilsvörin hnyttin og lipur.
Eins og margir af eldri leikur-
um okkar, þeim, sem fengizt
hafa við að setja saman stutta
þætti, tækifærisþætti, ef svo má
segja, vill skína í gegn, að þeir
hafa vissar „týpur“ í huga þeg-
ar þeir semja verk sitt. Er
þetta' í talsverðu samræmi við
gömlu reviuhöfundana, sem
sömdu verk sín með vissa leik
ara í huga, leikara, sem skópu
þær gamanpersónur, sem borg-
arbúar þekktu gjarna — gömlu
sveitamennina, hreppstjóratýp-
urnar, yfirvaldið almennt, aul-
ana úr kaupstaðnum o. s. frv.
Nú er orðið öllu erfiðara að
fylla þessi gömlu „standard"
hlutverk. Leiklistin hefur
breytzt og kröfur orðnar aðrar.
fyndnin meira „modeme" en
áður, hvort heldur til góðs eða
ills.
Leikstjórinn er af nýja skól-
anum í þessum efnum en hefur
gamla skólann til að vinna úr.
Ekki tekst Klemenz Jónssyni
að vinna þetta að fullu því per
sóbur hans passa ekki alveg í
hlutverkin, . fylla ekki út í
þröngan ramma höfundar að
undanskildum þrem leikendum.
Gallinn er sá, að leikstjóra,
sem unnið hefur að flestu sam-
vizkulega, tekst klaufalega í
vali aðalleikenda en sk'ínandi
vel í öðrum hlutverkum ef mið-
að er við þann efnivið sem úr
er að velja. Þá er gallinn sá,
óafsakanlegi, að hjá hinum
sömu gætir kunnáttuleysis, sem
er því bagalegra sem þeir eru
einir á sviði þegar ógæfan dyn
ur yfir. Geir, Kleppsmann, leik-
ur Theodór Halldórsson, af mik
illi innlifun en minni sannfær-
ingu. Hann kunni fremur lítið,
sönghæfileikinn er takmarkað-
ur en hreyfingar helzti ýktar,
þótt liprar séu. Þá sást aldrei
að hann væri „skrítinn" virtist
reyndar bera af öllum hinum í
þeim efnum. Auður Jónsdóttir,
læknisfrúin, slapp miklu betur
úr hlutverki sínu, lék eðlilega
með góðum svipbrigðum og
hæfilegum tilburðum. Guðrún
Hulda Guðmundsdóttir, vinpu-
kona, söng fallega en ívið há-
tíðlega, lék snoturlega en alls
ekki meira. Júlíus Kolbeinsson,
Feilan læknir, hreyfði sig vel,
en ekki aðeins „gataði“ heldur
var framsögnin öll hinn mesti
óskapriaður, viðvaningsleg og
óeðlileg í hæsta máta. Sigurð-
ur Jóhannsson, bílstjórinn,
gerði hæfileg skil hlutverki,
sem krafðist lítils, er laglegur
maður með þokkalega rödd.
Það var Gestur Gíslason, Jón
vinnu- og leitarmaður frá
Kleppi, sém ,,átti“ kvöldið. Var
þar snilldarlega vel valið í hlut
verk og Gestur ekki seinn að
nýta það sem bezt. Framkoma
hans, talsmáti allur og tilburð-
ir voru áberandi beztir, hreyf-
ingarnar, endurtekningár og
innborinn aulaháttur komu svo
snilldarlega í Ijós, að hann bar
af öllum öðrum. Höfundurinn
lék þar Pétur aðstoðarleitar-
mann o gsýndi skemmtilega per
sónu og ekki var lélegri hlut-
ur Bjöms Magnússonar, Páls,
sem þarna lék skínandi vel
einskonar Jóns-sterka-rullu og
skóp skemmtilfega persónu.
Tjöldin voru í stuttu máli hin
herfilegustu, bæði sköpun og
málning.
Hér er á ferðinni skemmtileg
ur en gloppóttur gamanleikur,
sem gæti ,verið enn betri
skemmtun ef vanari menn og
betri typur væru um borð. Höf
undurinn hefur sjálfur sairiið
skínandi skemmtilega gaman-
söngva en hefði mátt hefla bet-
ur fyrri þáttinn, skeyta saman
atburðarásina þannig, að ekki
væru um of margir lausir end-
ar. 1 leikslok klöppuðu áhorf-
endur höfundi geysilegt lof í
lófa, bæjarstjórinn, Hjálmar
Ölafsson, þakkaði Sveini störf
hans í þágu leiklistarmála
Kópavogs. Barst honum fjöldi
blóma en áhorfendur klöppuðu
hann upp og stóðu úr sætum
sínum, hrópuðu húrra og þakk
aði hinn aldni listamaðuiTgést-
um fyrir sig hrærðum huga.
Er vissulega bæði Ijúft og skylt
að þakka þessum gamla braut-
ryðjanda vel unnin störf í þágu
leiklistarinnar á Islandi og óska
honum hins bezta á ókomriúm
árum.
A. B.
Aug/ýsfö i
Mánudags-
blaðinu
Sjónvarpskaupendur athugið
að hin heimsfrægu PHILIPS sjónvörp eru fyrir bæði kerfin.
Mikið úrval af 19 — 23 — 25 tommu sjónvarpstækjum.
Bjóðum 19 v- 23” sjónvörp með aðeins 2000,00 kr. útborgun.
Sérfræðingur frá PHILIPS sér um viðgerðarþjónustu.
Véla- og Raftækjaverzlunin hJ.,
Bankastræti 10 — Sími 12852-