Tíminn - 21.08.1977, Page 12

12
mrnxn.
Sunnudagur 21. ágúst 1977
gróður og garðar
Vallhumall 20/7 1977
Lokasjóöur 27/7 1977
Blómguð, ilmandi
smárabreiða býður
jafnan af sér góðan
þokka. óblómgaður er
smárinn auðþekktur á
þriskiptum laufunum.
Stöku sinnum eru blöðin
margskiptari. Börnin
leita að fjögurra laufa
smára, þvi að þá má
óska sér einhvers, og
samkvæmt gamalli
þjóðtrú, átti óskin að
rætast.
Hér vex hvitsmári viöa, renglur
hans skriða við jörð. Þær voru
seyddar til matar fyrr á tið viða i
norðlægum löndum. Smári er á-
gæt fóðurjurt. Á rótum hans lifa
bakteriur, sem vinna köfnunar-
efni úr loftinu og bæta þannig
jarðveginn. Sé smárafræi sáð i
jörð þar sem hann hefur ekki vax-
ið áður, þykir vænlegt að smita
fræið með „bakteriumold” þá
þrifst smárinn betur en ella.
Steinefnarikur jarðvegur á bezt
við hann,enda er hann gróskuleg-
ur á áreyrum og fram með lækj-
um. Mikil áburðargjöf verður oft
til þess að hann hverfur úr túni,
grösin vaxa honum yfir höfuð.
Blömakolla smárans má nota til
litunar, og fallegir eru þeir i
blömakeri. Hve margra laufa
smára hafið þið fundið? Eitt
sumarið komu börn með 5, 6 og 7
laufa smára til undirritaðs!
Margir þekkja vallhumal, ein-
hverja frægustu lækningajurt
fyrri tima — og enn hagnýttan.
Hér gefurað lita vallhumalvönd i
flösku, hann endist lengi i vatni.
Þið sjáið finskipt blöðin og hvita
körfusveigina. Stundum eru þó
blómin bleik eða rauð. Vallhum-
all sést allviða út um hagann og
rautt afbrigði er ræktað til
skrauts. öll jurtin ilmar. Vall-
humall er einkum algengur i
sendnu landi og harðbalajörð, en
vex lika viðgarða og viðar. Sagn-
ir herma að griski fornkappinn
Akkilles hafi notað vallhumal til
sáralækninga. Herlæknir Nerós
Rómverjakeisara kallaði vall-
humalinn hermannajurt, og öld-
um saman höfðu hermenn hann i
töskum sinum, bæði sem græði-
jurt og seyði af honum til að bæta
meltinguna, m.a. gegn niður-
gangi, enda er i honum sútunar-
sýra o.fl. virk efni. Trésmiðum
þótti lika gott að geta gripið til
vallhumals og kölluðu Frakkar
hann smiðsjurt.
Smyrsl til geymslu hafa löng-
um verið gerð með þvi að sjóða
saman vallhumal og ósaltað
smjör. Voru smyrslin einnig not-
uð i bakstra. Seyði af blómguðum
vallhumli drukkið gegn lystar-
leysio.fi. meltingarkvillum, (lofti
i þörmum m.a.) kvefi og hósta.
,,Sá sem hefur ofetið eða ofdrukk-
ið að kveldi drekki að morgni til
vel sterkt vallhumalsseyði, og
hefur hann gott af þvi”, segir i
gömlu bókinni „Grasnytjar” eftir
séra Björn i Sauðlauksdal.
Kannski hafa forfeður vorir á
söguöld drukkið vallhumalsöl,
áður en humallinn kom til sög-
unnar,einhversstaðar að sunnan
og austan. Rannsóknir hafa leitt i
ljós, að beiskjuefni vallhumals
bæta geymsluþol öls — og þetta
var kunnugt af reynslunni fyrir
löngu. Vallhumall vex viða um
lönd. Hann var notaður til lækn-
inga austur i Kina löngu fyrir vort
timatal.A 16.öld settu Þjóðverjar
aldin vallhumals i vin, svo það
geymdist vel. A Bretlandseyjum
þvoðu skartkonur andlitið upp úr
vallhumalsseyði fyrr á tið, til að
eyða hrukkum og fegra húðina.
Vallhumallinn á sannarlega sina
sögu.
Garðrækt mun hafa verið sára-
litil hér á landi á umliðnum öld-
um, alltfram á okkar öld. Liklega
hafa þó verið til einstaka garðar
þegar á landnámsöld, það er ólik-
legtannað, þvi að landnámsmenn
ýmsir haf hafa þekkt eitthvað til
garðyrkju i heimalöndum sinum,
Norðurlöndum og Bretlandseyj-
um. Enda getið laukagarða og
talsverðrar kornræktar. Menn
hagnýttu sér og ýmsar villijurtir
til matar, krydds og lækninga.
Hér á landi hafa fjallagrös, söl
og hvönn verið mikilsverðar mat-
jurtir öldum saman, jafnvel
helzta „grænmeti” okkar Islend-
inga. Skal hér litillega vikið að
fjallagrösunum. Þau eru
mógrá og margflipótt (ljósgrá
eða dökkgrá), ofurlitið brjósk-
kennd. Þau liggja flöt nema i
vætu risa þau nokkuð upp og þá er
auðveldastaðtina grösin. Myndin
sýnir fjallagrös, tind norður i
Aðalvik á Ströndum i júli. Þetta
eru væn grös, skæðagrös voru slik
grös oft kölluð.
Fjallagrös vaxa mjög hægt og
eru mörg ár að ná fullri stærð.
Þau voru algengur matur fyrr á
tið, einkum soðin i mjólk (grasa-
Slý úrTjörninni iReykjavik 2. ág.
Smári 20/7 1977
Ingólfur Davíðsson:
Blóm á
hundadög