Tíminn - 08.10.1977, Qupperneq 3

Laugardagur 8. október 1977

3
nundarmálum lokið:
i mikill vandi á höndum
ærðu í afbrotum þeirra? Er dæmt harðar i málum, sem mikið er fjallað um i fjölmiðlum?
Úr dómssal Sakadóms Reykjavlkur viö lok málflutnings I gær.
systur hans oröið aö flýja vinnu-
staöi sina af þeim sökum.
Til vara kraföist verjandi
vægasta dóms til handa Sævari I
Geirfinns og Guðmundarmál-
um.
Óvandvirkni, sem leið-
ir til tortryggni
Benedikt Blöndal kraföist
sýknu af öllum ákæruatriöum
vegna skjólstæöings slns Guö-
jóns Skarphéðinssonar, til vara
vægustu refsingar lögum sam-
kvæmt.
Hann gat þess, aö aðrir verj-
endur heföu talið ýmsa galla á
meðferö málsins og fundiö aö
rannsóknaraöferöum. Ekki
vildi hann taka undir þaö allt.
Rannsóknin heföi staöið lengi
yfir og viö erfiöar aöstæöur.
Hvarf Geirfinns Einarssonar
hafi vakiö mikla athygli og fljót-
lega hafi veriö lýst eftir vitnum
og mörg gáfu sig fram. Frum-
rannsókn fór fram hjá bæjar-
fógetaembættinu i Keflavik.
Málsgögnin þaöan eru 404 bls.
en af þeim eru aðeins 68 lagöar
fram i málinu fyrir sakadómi.
Hinar bls. teldi rikissaksdknari
ekki mikilvægar, ekki véfengdi
hann skoöun hans. Eölilegra
heföi þó veriö aö gögnin hefðu
öli verið lögö fram og dóminum
látið eftir aö meta mikilvægi
þeirra.
Fyrsta skýrsla Erlu
týnd
1 janúar 1976 heföu oröiö
þáttaskil i rannsókn málsins.
Erla Bolladóttir heföi þá komiö
rannsókninni af staö meö þvl að
greina ótilkvödd frá Geirfinns-
málinu. Engin skýrsla er til um
þessa fyrstu frásögn Erlu af
málinu.
Ýmislegt fleira vantaöi i
skýrslur rannsóknarlögregl-
unnar. 132 blaðsiður vantaöi I
málsgögn og væri nokkur skýr-
ing gefin á því, en þetta bæri
vott um óvandvirkni. Ollum
gætu orðiö á mistök, en
óvandaður frágangur ýtti undir
tortryggni. Heildarskrá yfir
skýrslur rannsóknarlögreglu I
málinu væri aöeins til I spjald-
skrárformi.
Rannsóknarlögreglumönnum
og dómarafulltrúum ber aö fara
aö lögum, en þeim eru settar
itarlegar reglur til varnar harö-
ræði gagnvart sökunaut.
Það atriöi heföi gleymzt, aö
eftir setningu nýrra laga um
meðferð opinberra mála, heföi
orðiö sú stefnubreyting, að eftir
gæzluvaröhaldsúrskurö sé þaö
meginregla aö rannsókn eigi aö
faraframfyrir dómien ekki hjá
rannsóknarlögreglu. Undan-
tekning er gerö frá þessu úti á
landi þar sem þetta getur veriö
erfiðleikum bundiö og þá eiga
ákæröu rétt á aö hafa verjanda
viö yfirheyrslur.
Benedikt vlsaöi i grein eftir
Einar Arnórsson þar sem útlist-
uö eru lögin um að ekki megi
yfirheyra menn lengur en I sex
stundir samfleytt og þeir eigi
rétt á áö njóta nægilegs svefns
og hvlldar. Sagði hann Einar
Amórsson hafa gert ráö fyrir
allt annarri rannsóknaraöferð
en hér heföi veriö beitt.
Einnig gat Benedikt þess aö
lögum um sakbendingu hefði
ekki veriö fylgt, þegar Kristján
Viöar var látinn sjá Guöjón
Skarphéöinsson viö yfirheyrslu
aö honum óvitandi, og slðan var
hann látinn þekkja hann úr hópi
manna I venjulegri sakbend-
ingu. Þetta var áöur en Guöjón
var handtekinn.
Þá gat Benedikt einnig um
uppdráttinn af húsinu viö
Hamarsbraut og myndina, sem
Erla teiknaöi, sem hefðu týnzt
— mikilvæg gögn I málinu.
Viljum við kasta
grundvallarreglum um
mannréttindi fyrir
borð?
Benedikt Blöndal sagöi rann-
sóknalögreglumennina hafa
unnið vandasamt.verk við erfiö-
ar aöstæöur, og brot á reglum
gætu e.t.v. verið réttlætanleg.
Hér væri þó um grundvallar-
reglur um mannréttindi aö
ræöa, og þegar brot á þeim yröu
aö vana, yröi þaö hættulegt. 011
þekktum viö dæmi um rlki þar
sem þessum reglum hefur al-
fariö verið kastaö fyrir borð og
þaö vildu við ekki að yröi I
réttarríkinu Islandi.
Akæra var gefin út á hendur
Guöjóni Skarphéöinssyni 8. des.
1976. Kæran var hins vegar ekki
birt honum fyrr en eftir áramót,
og áður höföu komið fréttir um
þetta i blööum og útvarpi. Hér
heföu grundvallarréttindi
sakaðra manna veriö brotin.
Verjandi krefst sýknu af
fikniefnabroti. Guðjón hafi ekki
vitað aö hass var I bifreið hans,
sem send var meö skipi frá
Rotterdam til Islands i lok nóv.
1975. Honum hafi hins vegar
orðið það ljóst áður en bifreiðin
kom til Islands.
Eins og fleiri verjendur lagði
Benedikt Blöndal áherzlu á það,
að sökuðum manni er það refsi-
laust samkvæmt lögum aö
breyta framburði sínum.
Hann gat um tilhneigingu
manna til aö dæma menn of
snemma. Dómsmálaráöuneytiö
hafi I bréfi til útlanda stimplaö
Guðjón Skarphéöinsson sem
„alþjóðlegan eiturlyf jasala”.
Verjandi gat um „dæmalaus-
an misskilning” rannsóknarlög-
reglumanna, að þeir geti meö
samningi viö fanga brotið lög,
t.d. þegar þeiryfirheyröu Sævar
Ciesielski klukkustundum sam-
an, og nefndi hann aö Guöjón
var tekinn fastur án handtöku-
skipunar.
Hanngat þessaö bréf frá Erlu
Bolladóttur til Karls Schiitz
heföu ekki veriölögö fram, þótt
getið væri um þau hvaö eftir
annaö I málsgögnum. Hins veg-
ar hefðu minnisblöð, sem Guð-
jón notaði til upprifjunar fyrir
skýrslugjöf, veriö lögð fram og
upp úr þeim lagt. Þar haföi
Guðjón krotaö niður aö hann
væri sekur. A hvern hátt spyr
verjandi, siöferðilega, vegna
þess að hann haföi oröiö þátt-
takandi f ferö sem lauk meö
þessu hryllilega slysi?
Verjandi nefndi þaö, aö Erlu
Bolladóttur hafi veriö sagt viö
yfirheyrslu aö fariö yröi meö
framburö hennar sem algert
trúnaðarmál. — Ég skil ekki
svona yfirlýsingar lögreglu-
manna við fanga.
Verjandi talaði um þann hátt
sem hafður var þegar Guðjón
var handtekinn, og kallaöi
Indiánaaöferðir. 1 Indiána
sögunum voru menn bundnir viö
staur og pyntaöir meö eldi. Hér
eru enn brotin lög við meöferö
opinberra mála. Viö þessa at-
hugasemd lögmannsins sýndu
þeir þremenningarnir ákæröu i
réttarsalnum, Sævar, Tryggvi
Rúnar og Kristján Viöar, aö
þeir geta enn hlegiö, og klmdu
sumir lengi yfir þessari likingu
verjandans.
Guðjón var haldinn
þunglyndi
Verjandi talaði um aö sak-
sóknari teldi Guöjón hafa haft I
frammi hártoganir og útúr-
snúninga. Þvi til skýringar gat
hann þess, aö Guöjón heföi feng-
ið taugalost viö atburðinn i
dráttarbrautinni og gleymt at-
burðum, sem gerzt hefðu fyrir
hann og eftir. Um þetta leyti,
1974, hefði hann veriö oröinn
mjög þunglyndur. Þvl heföi
fylgt þreyta og hann heföi veriö
rólegur. Astæöuna telur Guöjón
lát fööur sins um sumariö en þá
slasaðist dóttir hans einnig.
Guöjón hafi verið út á þekju.
Hann hafi hins vegar lagt sig
fram við aö rifja upp og reyna
aö upplýsa máliö.
Guöjóni finnist einn mann
vanta enn i máliö, sem hafi ver-
iðmeðþeim SævariogErlu um-
rættkvöld. Sá á aö hafa veriö I
ljósum leðurjakka og ljósum
buxum. Þá gat Benedikt Blön-
dal eins og fleiri verjendur um
ökumann sendiferöabifreiðar-
innar, sem þeir telja reikult
vitni. Hann fór á undan Sævari
til Keflavikur.
Verjandi telur varlegt aö
byggja á framburöi Sævars,
Erlu og Kristjáns Viðars, sem
hafi umrætt kvöld og um þaö
leyti tekið mikið af lyfjum, og
róandi og örvandi lyf á vixl.
Jón Oddsson hafi margitrek-
aö, að Guðjón hafi veriö kennari
Sævars. Raunin sé þó ekki sú.
Hann hafi liklega aldrei kennt
honum, heldur aðeins starfaö
viö skólann, sem Sævar var i.
Samlikingin um lærimeistara
og nemanda sé á hæsta máta
óviðkunnanleg. Sævar heföi
sótzt eftir félagsskap Guöjóns
og hann hefði af óttalegri slysni
lent i þessu voöalega máli.
Benedikt taldi þaö aldrei hafa
veriðásetning Guðjóns að drepa
Geirfinn og raunar ekki ásetn-
ing neins hinna. Hann hafi ekki
tekið þátt I aö drepa Geirfinn,
heldur ætlaö aö leiöa hann burt
þegar honum var oröiö ljóst aö
stefnumótiö i dráttarbrautinni
var á misskilningi byggt.
Refsilækkunarástæöur taldi
verjandi hreint sakavottorö,
játningu, og vilja til aö upplýsa
máliö.
Verjandi sagði máliö hafa
vakið mikla athygli, svo sem
þaö sýndi, aö sifellt væri f jöldi
áheyrenda i réttarsalnum.
Dómarar störfuðu undir mikl-
um þrýstingi. Sjálfstæöi dómar-
anna skipti þvi miklu, og skylda
þeirra væri aö vega og meta öll
gögn, en allur rökstuddur vafi
skyldi skoöast sem hagur söku-
nauta.
fikki þriðju gráðu yfir-
heyrslur
Guömundur Ingvi Sigurösson
krafðist þess að Erla yröi sýkn-
uö af aðild i morði Geirfinns
Einarssonar og hlyti vægustu
refsingu fyrir önnur brot. Kæmi
til álita aö hún hlyti skilorös-
bundinn dóm.
Verjandi talaöi um gagnrýni
sem fram heföi komiö á meö-
ferö málsins og þá, sem aö
henni heföu unniö, hún lyti þó
ekki að meöferö þess viröulega
dóms,sem nú fjallaði um máliö.
Vildihannekki taka undirþung-
ar ásakanir I garö rann-
sakaranna. — Ef beitt heföi ver-
iö þriðju gráöu yfirheyrslum,
hefði játningar legiö fyrir miklu
fyrr, sagöi Guðmundur Ingvi.
Guömundar og Geirfinnsmálin
hafa veriö snúin og erfiö og þaö
er litill vandi aö vera vitur eftir
á.
Sakáóknari heföi flutt máliö af
fullri einurö og hlutlægri rétt-
sýni.
Hvaö þaö snertir aö skýrslur
hefðu ekki veriö bókaöar og
upphaf og endir yfirheyrslna,
heföu rannsakarar dansaö á
markalinu þess réttlætanlega,
það hefði hins vegar ekki áhrif á
sekt eöa sýknu sakborninga. Ef
um alvarleg brot hafi veriö að
ræöa hafi rannsakararnir sjálfir
bakað sér refsingu.
Verjandi sagöi þaö rýra
sönnunargildi gagna ef leik-
reglur eru brotnar.
Æföir rannsakarar yröu oft
meöan á rannsókn stendur
sannfæröir um sekt þess
ákæröa. Eölilega mótaöi þaö
framkomu þeirra. Eöli starfs
þeirra byöi ekki upp á kurteisis-
framkomu borgaranna. Þaö
væri þvf aö vonum að þeir
ákæröu bæru til þeirra allt ann-
aö en hlýjar tilfinningar.
Verjandi gat þess að Erla
Bolladóttir heföi ekki veriö stór-
tæk I auögunarbrotum sinum aö
undanskildu póstsvikamálinu
svonefnda. Þar væri um nokkr-
ar 2000-5000 kr. falsanir aö ræöa.
Póstsvikamáliö væri hugmynd
Sævars. hún heföi verið hrædd
viö hann, viljalaust verkfæri i
höndum hans.
Hefði vilji Erlu ekki komið til,
hvildu Geirfinns og Guö-
mundarmálin sennilega enn á
þjóöinni eins og mara. Þetta
ættu dómendur aö sjá viö hana,
þab væri ekki svo litið afrek tvi-
tugrar stúlku. Þaö væri fyrir-
gefanleg sjálfsbjargarvibleitni
að hún heföi sagt ósatt um þátt
sinn i málinu. Lokaframburöur-
inn hefði siöan verið sann-
leikanum samkvæmur.
Verjandi taldi framburö Sæv-
ars og Kristjáns Viöars hvorki
„einlægan né skuggalausan”
eins og saksóknari lýsti honum i
upphafi málflutnings. Þeir
heföu verið margsaga og marg-
sinnis berir aö þvi aö segja
ósatt. Dómararnirhlytu aö vera
ivafa um hvort réttværi að fella
áfellisdóm um morö á grund-
velli slikra játninga. Þaö væri
rikjandistefna i islenzku réttar-
fari aö gera mjög miklar kröfur
um sannanir og þeim mun
strangarisem afbrotiö er alvar-
lega.
Fékk Geirfinnur
hjartaslag?
Lík Geirfinns heföi ekki
fundizt. Þvi væri ekkisannaö aö
hann væri látinn eða heföi veriö
myrtur. Hann hefði verið veill
fyrirhjarta og því væri hugsan-
legur möguleiki að hann heföi
dáiö úr hjartaslagi, en hjart-
veikum mönnum væri ráöiö til
aö forðast geöæsingu og átök.
Llkskoðun og krufning væri
taliö mikilvægt I morðmálum.
Hér væri slikt ekki fyrir hendi.
Guömundur Ingvi og fleiri
verjendur gátu um dóminn yfir
Sveinbirni Gislasyni, en þar
taldist ekki fært aö dæma hann,
hvorki fyrir morð né aðild að
moröi, þarsem ekki var vitaö til
að huglægar ástæöur fyrir
verknaðinum væru fyrir hendi.
Huglægar ástæöur væru ekki
fyrir hendi i þessu máli hvorki
hjá Erlu né Wrum.
Ef Erla heföi átt hlutdeild aö
moröi Geirfinns eins og hún er
ákærö fyrir, ættu Spánarfarinn
úr Guömundarmálinu og öku-
maður sendiferöabifreiöarinnar
úr Geirfinnsmálinu og Erla sjálf
i Guömundarmálinu einnig aö
veraákærð fyriraöild aö morði.
Hvaða aðstoö Erlu viö lík-
flutninginn snerti, væri þaö
refsilaust fyrir Erlu því Sævar
heföi verið náinn vandamaöur
hennar. Hér kæmi til sjálfs-
bjargarhvöt fjölskyldu og ætt-
rækni.
Erla hafi veriö ofurseld valdi
Sævars. Um þaö hafimóöir Erlu
vitnað. Hún reyndi þó aö losna
frá honum, en hann grátbændi
hana að gera þaö ekki og beitti
fortölum og ógnunum.
Áhrif fjölmiðla
Hollt væri aö minnast þess aö
I réttarsögunni væru fjölmörg
dæmi þess aö menn hafi veriö
dæmdir fyrirmorð sem þeir alls
ekki frömdu.þóttallirhafi veriö
af vilja geröir aö láta sannleik-
ann koma i ljós. Svo auövelt
væri að fara villur vega.
Islenzkur sálfræöingur Ernir
Snorrason hefur kannað hversu
mjög skrif fjölmiðla hefðu áhrif
á dómara, og komst að þeirri
niðurstööu aö þau heföu geysi-
mikil áhrif. Tók hann fyrir tvö
mjög hliðstæö mál. Um annaö
var ekkert skrifaö en hitt mjög
mikiö. Sá ákæröi I siðara málinu
fékk miklu þyngri dóm en
ákæröur I fyrra málinu.
Verjandi gat oröa dómsmála-
ráöherra viö lok rannsóknar
Geirfinnsmálsins I sumar, aö
„martröö” væri af þjóöinni létt,
og ummæli vararíkissaksókn-
ara, aö nú væri „oki” aflétL
Þetta væri Erlu Bolladóttur aö
þakka.
Strax eftiraöhún heföi losnað
úr fangavistinni i des. sl. heföi
hún farið að leita sér að vinnu. I
febrúar heföi hún fengiö vinnu
hjá Bæjarútgerð Reykjavíkur.
Hún heföi hættþar i júni, er hún
haföi enga dagvistun fyrir dótt-
ur sina, sem nú er tveggja ára.
Hún heföi siöar i sumar fengiö
vinnu I brauögerð. Hún væri I
sambúö meö manni og byggju
þau hjá foreldrum hans. Erla
hefur dóttur sina hjá sér. Hún
lifirmjög reglubundnu llfi, enda
hefði hún þegar fengiö sinn
skammt. Hún heföi fullan hug á
að bæta ráö sitt og veröa ekki
alla tiö baggi á þjóðfélaginu.
Erla heföi þegar setiö I átta
mánuöi ifangavist I algerri ein-
agrun. Væri þaðekki næg refs-
ing og rétt aö skilorösbinda
frekari dóm?
Nærvera ekki næg
ástæða til sönnunar um
hlutdeild.
Þá tók til máls örn Clausen
verjandi Alberts Klahns Skafta-
sonar og krafðist sýknu fyrir
meinta hlutdeild hans I moröinu
á Guðmundi Einarssyni. Albert
vareinnigákæröurfyriraö hafa
aöstoöaö Sævar Ciesielski tvisv-
ar viö flutning á áfengi, sem
Sævar haföi stolið úr vöru-
skemmu Eimskips og haföi
Framhald á bls. 19.