Tíminn - 13.09.1978, Qupperneq 17

Mi&vikudagur 13. september 1978
l»M 1\ i| i ^ r
Göngum
í lið með
lífinu
Landbúnaður ofar stóriðju
'|$fí A/x
Framkvæmdir viö járn-
blendiverksmiðjuna hófust
sumarið 1975. Fyrstu framk-
væmdir gengu vægast sagt
hörmulega. Menn þurftu jafnvel
aö standa i höröu öl að fá laun
sin greidd hjá þeim verktaka,
sem valinn var. Enn i dag hafa
ekki allir fengið lauh sin, og er
það vissulega blettur á fram-
kvæmdasögu þessa fyrirtækis.
Það blés í öndverðu illa fyrir
verksmiðjunni og það i fleiri en
einum skilningi. Bandariski
auöhringurinn Union Carbide,
sem Magnús ráðherra Kjart-
ansson haföi fengið til fulltingis
i þessu máli, hætti þátttöku i
fyrirtækinu, greiddi Islending-
um 850milljónir króna og þóttist
vel sleppa.
Hvers vegna gerði auðhring-
urinn þetta? Varla vegna þess,
að þessir slungnu fjármála-
menn hafi verið hræddir við
breytingar og nýjungar 1 at-
vinnurekstri, eða viljað kasta
frá sér milljörðum með þvi að
ganga frá málinu. Þeir vissu
einfaldlega, að þetta fyrirtæki
var ekki arðbært, ekki hag-
kvæmt, jafnvel þó að það ætti að
fá dýrmæta islenzka orku fyrir
margfalt, margfalt lægra verð,
heldur en fslenzkir atvinnuvegir
verða fyrir hana að greiða og
þessi útlendi auðhringur skyldi
njóta margs konar forréttinda
fram yfir þegna þessa lands.
En iðnaðarráðherra og aðrir
forystumenn stóriðjunnar gáf-
ust ekki upp við áform Magnús-
ar Kjartanssonar og flokks-
bræðra hans um að koma er-
lendri stóriöju inn 1 þessa blóm-
legu landbúnaðarbyggð. Samið
var við annan erlendan auð-
hring og gengið banka úr banka
á erlendri grund til að leita eftir
lánum, svoað milljörðum skipt-
ir, til aö reisa verksmiðju, sem
yrði rekin með gifurlegu tapi,
jafnvel milljarða tapi á árs-
grundvelli, eins og komið hefur
fram á liðnum mánuðum.
Það skyldi þó ekki vera, aö
hinu gífurlega fjármagni, sem
til byggingar járnblendiverk-
smiðjunnar fer, væri betur var-
ið til annarra hluta og skilaði
þar meiri arði? Fróðlegt væri til
dæmis að fá reiknað út, hvað
mætti leggja mikið af varanleg-
um vegum um landiðfyrir þetta
fjármagn og hvaða arði slik
fjárfesting skilaði.
Ný andófsalda
rís
Snemma á s.l. ári höfðu að-
stæður mjög breytzt í þessu
máli og erfiðlega gekk að koma
hinu nýja járnblendifrumvarpi
gegnum þingið. Þingmenn, sem
áður höfðu fylgt málinu, voru nú
hikandi og óráðnir. Margir
munu þóhafa látið binda hendur
sinar fyrir fram og talið hæpiö
að snúa við úr því, sem komið
var. Vissulega var þeim nokkur
vorkunn. Framkvæmdir við
verksmiðjuna voru þá i fullum
gangi, verk höfðu verið boðin út
og samningar gerðir, áður en
Alþingi haföi tekið lokaákvörð-
un um málið. Slik vinnubrögð
geta tæpast talizt lýðræðisleg og
eru ekki til þess fallin að auka
síðarigrein
virðingu Alþingis meðal al-
mennings.
Um þessar mundir fór mikil
og sterk andófsalda gegn stór-
iðjunni hér um sveitirnar
beggja megin Hvalfjarðar. Var
þá að nýju boðaö til fundar i
Heiðarborg. Sá fundur haldinn
hinn 1. maí og var vel sóttur.
Þar var samþykkt meö sam-
hljóða atkvæðum ályktun, sem
mælt var fyrir af bónda i sveit-
inni, hógværum, greindum og
traustum manni. í ályktuninni
var skorað á rikisstjórnina að
,,hlutast til um það, að fram
færi almenn leynileg atkvæða-
greiðsla meðal fólks 1 ná-
grannasveitum fyrirhugaðrar
verksmiöju, þar sem könnuð
yrði afstaða þess til verksmiðj-
unnar.”
Þessari áskorun var að sjálf- _
sögðu fyrst og fremst beint til
iðnaðarráðherra, sem nokkru
áður hafði lýst yfir þvi á Al-
þingi, að hann mundi ekki beita
sér fyrir rdtstri stóriðju við
Eyjafjörö gegn vilja heima-
manna, eða án þess að álits
þeirra hefði verið leitað.
Vildu menn nú láta á það
reyna, hvort ráðherrann stæði
við þessi orð sin, þegar Borg-
firðingar ættu i hlut. Frá þvi er
skemmst að segja, að þessari
beiðni okkar Borgfirðinga og
áþekkum óskum Kjósverja
hafnaði iðnaðarráðherra af-
dráttarlaust. Þannig var virð-
ing ráðherrans gagnvart félags-
legum óskum fólksins i gróand-
anum árið 1977.
Mjög brýnt er að breyta um
stefnu og stjórnun i orkumálum.
Það veröur bezt gert undir for-
ystu Framsóknarflokksins,
enda hafa Alþýðubandalag og
Sjálfstæðisflokkur sýnt að þeim
er ekki að treysta i þessum mál-
um.
Landbúnaður
eða stóríðja
Islenzkir bændur framleiða
einhvern þann bezta og hollasta
mat, sem völ er á i þessu landi.
Borgfirzkir bændur eru engin
undantekning frá þessu, enda er
héraðið gott og blómlegt land-
búnaðarhérað. Sveitirnar sunn-
an Skarðsheiðar eru grónar og
blómlegar byggðir er henta
mjög vel til landbúnaðar ekki
sizt mjólkurframleiðslu. Það
sætir eðlilega tortryggni og
gagnrýni bænda, að erlend stór-
iðja skuli nú vera sett niður i
þessa blómlegu landbúnaðar-
byggö.
Margir spyrja, hvort stóriðja
og landbúnaður geti starfað og
þróazt eðlilega hliö við hliö I
sömu sveitinni. Égtel hæpið, að
svo sé eða að svo muniverða.
Ég hygg, að verksmiðjan muni
ekki hafa jákvæð áhrif á land-
búnað hér, þó að þvi hafi verið
haldið fram af formælendum
hennar. Þvert á móti mun hún
valda byggðarföskun, gjör-
breyta ásjónu landsins og draga
úr landbúnaði, einkum mjólkur-
framleiðslu, svo sem hún hefur
þegar gert.
Þeir, sem fastast mæla meö
stóriðju, telja, að svonefnt
„næturrafmagn” sé ekki unnt
að nota til annarra hluta og færi
það þvi forgörðum ella. Þvi sé
það sérstakur búhnykkur að
seija þessaorku til stóriöju fyrir
litið verö. Nú ber þess aö gæta,
aðbændur nota einnig næturraf-
magn, svo sem til súgþurrkunar
og fóðurframleiðslu. Ég tel, að
nú þegar eigi að veröa viö rétt-
mætum óskum bænda um það,
að þeir fái rafmagn til land-
búnaðarframleiðslu, einkum
vegna fóðuröflunar, fyrir
áþekkt verð og erlendir auð-
hringir þurfa fyrir hana að
greiða i okkar eigin landi.
Islenzkur landbúnaður á nú að
ýmsu leyti i vök að verjast, ekki
sizt vegna hins skefjalausa og
ódrengilega áróðurs, sem haldið
er uppi gegn bændum, jafnvel i
rikisreknum og rikisstyrktum
fjölmiðlum.
Bændur hafa verið og eru enn
kjölfesta og styrkur hinna
dreifðu byggða landsins. Verði
landbúnaður hinna beztu og feg-
urstu byggða smám saman látin
þoka fyrir erlendri stóriðju, þá
er vá fyrir dyrum i þessu landi.
Þar er ekki að finna þær fram-
farir, sem verða islenzkum
bændum og islenzkri þjóö til
þurftar.
Framtið heilbrigðs og ham-
ingjusáms lis i þessu landi verð-
ur ekki reist á erlendri stóriðju.
Nú mun vera mjög um það
rætt, einkum þó á bak við
byrgðardyr, aö járnblendiverk-
smiðjan sé aðeins fyrsta skrefið
að fleiri og stærri verksmiðjum
i byggðum Hvalfjaröar. Fram-
kvæmdastjóri verksmiöjunnar
hefur sagt, að verksmiðjan sé
„upphaf að meiri slikum iðn-
aði.” Hefur iðnaðarráðherra
kannski i hyggju að láta byggja
hér fleiri slikar verksmiðjur og
hefur ef til vill veriö tekin um
það ákvörðun á .bak við tjöldin?
A þessu vil ég vekja sérstaka
athygli og vænti þess að fá svar
við þessum spurningum nú.
Jafnframt vil ég æskja þess, að
þingmenn og varaþingmenn
þeir sem kjörnir hafa veriö með
atkvæðum i Vesturlandskjör-
dæmi láti i ljósskýrtog afdrátt-
arlaust skoðun sina á þessum
málum, tjái afstöðu sina til er-
lendrar stóriðju yfirleitt og geri
grein fyrir þvi, hvort þeir viilja
heldur styðja landbúnaö eða
stóriðju i þessum byggðum.
Hver eru áform þeirra og skoð-
anir i sambandi við frekari er-
lenda stóriðju á Vesturlandi?
Hin jákvæða hlið
s
Járnblendiverksmiðjan gnæf-
ir nú þegar yfir byggöir Hval-
fjarðar. Fæstum mun finnast,
að hún setji svip vors og fegurð-
ar á ásjónu byggðarinnar.
Verksmiðjan er staðreynd, sem
menn veröa að sætta sig við,
horfa á hinar björtu hliöar og
vinna úr þeim til þeirra hags-
bóta fyrir byggðina, sem unnt
kann að vera að ná.
Þrátt fyrir allt hefur járn-
blendiverksmiðjan ýmislegt já-
kvætt i för með sér, og svo er
sem betur fer um flesta hluti.
SR. JON
EINARSSON
— Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd
Hún skapar hér aukið og fjöl-
breyttara atvinnulif, og vissu-
lega þurfum við meiri fjöl-
breytni i islenzkum atvinnu-
rekstri. Hún mun einnig færa
nokkurt fjármagn inn i þessar
byggðir. Þá getur höfnin á
Grundartanga orðið lyftistöng
fyrir Vesturland, ef rétt og
skynsamlega er að málum stað-
ið. Þá mun fólki væntanlega
fjölga hér um slóðir.
Ég veit, að þeir, sem valizt
hafa til forystu og fram-
kvæmdastjórnar á Grundar-
tanga, eru góðir og gegnir
menn, sem ég berfullt traust til,
býð velkomna i byggðina og
vænö þess, aö þeir vilji setjast
aðmeðal sveitamannanna, taka
þátt i þeirra menningu og lifa
þeirra lifi.
Mérer kunnugt um, að gerður
hefur verið uppdráttur að
byggðakjarna f Skilmanna-
hreppi. Égtel,aö nú þegar eigi
að hefjast handa um frekari
skipulagningu og byggingar.
Þarna á Byggöasjóöur að koma
tilaðstoðarog stjórnvöld að láta
þessi mál til sin taka.
Komiö að
áfanga
Svo sem flestum mun kunn-
ugt, er hið mikla bil, sem oröið
er milii mannsins og umhverfis-
ins, eða það sem hér á landi
hefúr verið túlkað með orðinu
mengun.að veröa mikiö vanda-
mál meðal margra menning-
arþjóða heims. Margar þjóðir
þurfa að verja gífurlegum fjár-
munum til umhverfisverndar,
þar á meðal til varnar mengun-
ar frá verksmiðjum og af völd-
um stóriðju.
Fyrr eða siðar getur þetta
einnig orðið vandamál hér á
landi, ef áfram veröur haldið i
álvera- og járnblendibraut.
Þrátt fyrir alla tækni i mengun-
arvörnum, þá er ástæða til að
vera á varðbergi, læra af
reynslu annarra þjóða og minn-
ast þess, að lifriki Islands er
viðkvæmt og auösært og þolir
illa snöggar byltingar.
Fyrir nokkrum árum héldu
Sameinuðu þjóðirna ráðstefnu
tilaðræöa um umhverfi manns-
ins ogathuga þörfina fyrir sam-
eiginleg viðhorf og sameiginleg
stefnumið til hvatningar og leiö-
sagnar þjóðum heims varöandi
verndun og endurbætur á mann-
legu umhverfi.
I yfirlýsingu sem gefin var út
að lokinni þessari ráðstefnu,
segir meðal annars: „A okkar
dögum getur hæfi mannsins til
að breyta umhverfinu, ef rétti-
lega er aö fariö, fært öllum þjóð-
um ágóða hagþróunar og tæki-
færi til bættra lifshátta. Ef
sama valdi er hins vegar beitt
ranglega og tillitslaust, getur
þaðorsakað óútreiknanlegt tjón
fyrir mannkyniö og mannlegt
umhverfi. Viö sjáum i kringum
okkur vaxandi ummerki um
tjón af mannavöldum i mörgum
heimshlutum: Hættulega mikla
mengun i vatni, lofti, jarðvegi
og lifverum, meiriháttar ósæki-
lega röskun á vistlægu jafnvægi
lifrfkisins, eyðileggingu og
uppurun auðæfa, sem ekki
verða endurnýjuð. Og i þvi um-
hverfi sem maðurinn hefur mót-
aö, sjáum við stórfeUd mistök,
skaðvænleg likamlegri, and-
legri og félagslegri heilbrigöi
manna.
Komið er aö þeim áfanga i
mannkynssögunni, þar sem við
verðum að móta athafnir okkar
. um heim allan með meira tilliti
til umhverfisahrifa þeirra. Með
fáfræði og skeytingarleysi get-
um við valdið stórfelldu og
óbætanlegu tjóni á þvi umhverfi
jarðar, sem lif okkar og velferö
byggist á. A hinn bóginn getum
við með aukinni þekkingu og
vitrænum aögerðum náö fram
U1 betra lifs fyrir okkur sjálf og
afkomendur okkar i umhverfi,
sem er i meira samræmi viö
mannlegar þarfir og vonir. Við
eigum margar hugsýnir um
bætt umhverfi og sköpun góös
lifs”.
Ganga í lið
með lífinu
Þessi orð úr yfirlýsingu Sam-
einuðu bjóðanna um umhverfi
mannsins held ég að okkur ís-
lendingum sé hollt á ihuga. Ég
vænti þess, aö íslendingar
„móti athafnir” sinar i orkuöfl-
un og orkunýtingu meö fullu til-
liti til umhverfisáhrifa þeirra
og hins viðkæma lifrikis móður
jarðar.
Ég vil mega vona þaö og óska
þess, að Islendingar beri gæfu
til aðnota orku landsins fremur
til framleiðslu matvæla i svelt-
andi heimi, heldur en til fram-
leiðslu á áliog stáli og til annars
mengunarvaldandi efnaiönaöar
i samvinnu viö og undir valdi
erlendra auðhringa. Þær
„framfarir” sem eru þjóðinni
fyrir beztu, verða að ganga i lið
með lifinu og taka mið af þörf-
um mannsins sem mennskrar
og hrifandi persónu.
Islendingar eiga land að elska
og lif að vernda. A þessum dög-
um er það von landsins og bæn
til þegna sinna allra, að þeir
hjálpi þvi til aö lifa heilbrigt og
óskemmt, að þeir vilji rétta þvi
vormannsins græðandi hönd og
standa ávallt vörð um fegurð
þess og frelsi, lif þess og lán.
Saurbæ á Hvalfjaröarströnd,
i fardögum 1978,
Jón Einarsson.