Tíminn - 28.12.1978, Síða 11

10
Jafngildir
heilum lítra
af hreinum
i appelsínusafa
frá Florida
Mjólkursamsalan í
Reykjavík
liiiiili
Fimmtudagur 28. desember 1978.
Olafur Jóhannesson forsætisráðherra:
Smáþjóðir verða að
standa vörð um hagsmuni
sína
Hververöur framvinda nor-
rænnar samvinnu i næstu
framtlö? A hver viöfangsefni
veröur þyngst áhersla lögö á
þessum vettvangi sem erfyrir
löngu oröinn fastur liöur I
hverju Noröurlandanna?
Þessum spurningum veröur
ekki svaraö á einn veg þar eö
þessi samvinna á samkvæmt
upphaflegum tilgangi aö
endurspegla á hverjum tima
þau viöfangsefni sem þing og
rlkisstjórnir landanna eru aö
fjalla um.
Fjögur meginmál
Fundur norrænu forsætis-
ráöherranna, samstarfsráö-
herra og forsætisnefndar
Noröurlandaráös, sem hald-
inn var I Kaupmannahöfn 9.
nóv. sl., fjallaöi einkum um
fjögur meginmál: Efnahags-
og atvinnumál, alþjóöleg
gjaldey rismál, málefni
byggöaþróunar og viöfangs-
efni á sviöi vfeinda og rann-
sóknastarfsemi.
Um þessar mundir berjast
rlkisstjórnir Noröurlandanna
viö margvfeleg efnahagsleg
vandamál eru vfesulega mjög
mismunandi en efnahags-
stefnan, sem fylgt er i öllum
löndunum, miöar aö þvi aö
tryggja atvinnuöryggiö, hafa
hömlur á veröbölgunni og
minnka viöskiptahalla land-
anna. En af þessu vaknar þá
spurningin, hvort unnt sé meö
sameiginlegu norrænu átaki
aö ná þessum markmiöum?
Sérstaða
tslensKa hagkerfiö hefur
sérstööu þar sem þaö hvilir á
aöeins einni undirstööu, sem
er ffekveiöarnar. Af þessu
leiöir aö sveiflur I litflutnings-
verölagi fiskjar og i afla-
brögöum hafa áhrif á allt hag-
kerfiö. Þaö hefur tekist aö
standa vörö um fuila atvinnu,
en veröbólguvandinn er mjög
alvarlegur.
Samkeppni
Þaö hefur veriö rætt um
samkeppni milli Islands og
hinna Noröurlandanna, eink-
um Noregs um markaöi fyrir
fiskafuröir. 1 þessu efni stönd-
um viö frammi fyrir þvi, aö I
Noregi er sjávarútvegurinn
studdur beinum rlkisstyrkj-
um, en útgeröá Islandi veröur
aö laga sig eftir markaösaö-
stæöum. Ef litiö er á utan-
rfkisviöskipti er þaö staöreynd
aö tslendingar flytja miklu
meira inn frá hinum Noröur-
löndunum en þeir flytja út til
þeirra, og þannig hafa tslend-
ingar lifað viö mjög mikinn
viöskiptahalla andspænis hin-
um Noröurlöndunum. Enn
fremur ber að taka fram aö i
islenskum iönaöi rlkir tölu-
veröóánægja, sem á rætur aö
rekja til þess aö I öörum nor-
rænum löndum tiökast rlkis-
Islendingar
hafa sérstöðu
veena ctoahafis-
aðstæðna sbma
Danska blaöiö Börsen hefur
um nokkurt skeiö birt greinar
eftir forsætisráöherra Noröur-
landanna, þar sem þeir gera
grein fyrir efnahags- og viö-
skiptamálum iandanna hvers
fyrir sig. Um miöjan
desembermánuö birtist I blaö-
inu grein eftir Ólaf Jóhannes-
son forsætisráöherra um þessi
efni, aö þvl er tsland og ts-
lendinga varöar. Þessi grein á
ekki siöur erindi til islenskra
iesenda, sem stutt og greinar-
gott yfirlit yfir afstööu og aö-
stööu okkar í norrænni sam-
vinnu I þessum máium.
styrkir eöa annar opinber
stuöningur viö iönaöinn, en af
þeim sökum stendur islenskur
iönaöur einnig höllum fæti i
samkeppninni.
Ósamkomulag
Hér aö ofan hef ég nefnt
nokkur vandamál, sem menn
standa andspænis þegar rætt
er um auknar sameiginlegar
aögeröir Noröurlandanna á
sviöiefnahagsmála. Enda þótt
i langflestum atvikum sé sam-
staöa um markmið efnahags-
stefnunnar á öllum Noröur-
likidunum, þá má vera aö ekki
sé samkomulag um raunhlitar
aögeröir, eöa meö hverjum
hætti ná eigi þessum mark-
miöum.
Gjaldeyrismál
Staöan i alþjóöagjaldeyris-
málum er ótrygg um þessar
mundir, og eins og greinilega
kom fram á fundinum I Kaup-
mannahöfn, er töluveröur
munur á þvi meö hverjum
hætti einstök Noröurlandanna
haga þátttöku sinni I alþjóða-
samstarfi á þessu sviöi. Staöa
tslands er einnig mjög sérstök
I þessu efni, og stafar þaö enn
af þvl hve þeir eru háöir fisk-
veiöum. Þaö hefur ekki tekist
aö finna leiö til þess aö losa
efnahagslif tslendinga undan
því ástandi, aö reyna aö
tryggja afkomu sjávarútveg-
sins, þrátt fyrir miklar
kostnaöarhækkanir, meö
gengisfellingum á islensku
krónunni. Þrátt fyrir aö nokk-
uö hefur verið unniöaö þvi aö
auka fjölbreytni atvinnulifsins
á sviöi iönaöarins — m.a. meö
járnblendiverksmiöju, sem
reister i samvinnu viö norska
fyrirtækiö Elkem-Spiegel-
verket og meö miklum fram-
lögum úr Norræna fjár-
festingarbankanum — er Is-
lenskakrónan enn alltof háö
sveiflunum sem veröa á fisk-
veiöunum. Þaö er meginverk-
efni i islenskum efnahagsmál-
um að styrkja gjaldmiöilinn
og auka stööugleika hans.
Fn Itowdtmmsw M,

f^j
"T*. '■ . .... '

Særprmgét
I De smá jgg
i nationer má f§|
varetage Hl
e9ne líH
ͧÍ|s?s interesser gp
Sawlige problemer g«
^ 9»ld«nd« for Islands okonomi

Byggðastefna
Stefnan i byggöamálum á
Islandi er aö sjálfsögðu mótuö
afþvi'aö landiö er mjög strjál-
byit og náttúrulegar aöstæöur
mjög öröugar. Viö leitumst viö
aö ná betri samræmingu I iön-
þróuninni um leiö og viö reyn-
um aö leysa staöbundin
vandamál, þar sem rekstrar-
aöstæður eru sérstaklega
erfiöar og stefaa byggö i
hættu. Aþvileikurekki vafiaö
viö getum margt lært af
reynslu annarra Noröurlanda-
þjóöa á þessu sviöi, en af þvi
leiöir, aö væntanlega mun ná-
in samvinna I þessum málum
geta leitt til bættra ltfskjara á
Noröurlöndum.
Rannsóknastarfsemin
Efnaleg velmegun og traust
staöa I utanrlkisviöskiptum
byggist nú á dögum ekki slst á
þvl, aö möguleikar rann-
sóknastarfseminnar séu nýtt-
ir. Þaö er nauösyn aö leita
betri samhæfingar á þessu
sviöi meö sameiginlegu nor-
rænu starfi. Norræna eld-
fjallastööin, sem starfar á Is-
landi, er vettvangur norræns
samstarfs í þessum efnum,
sem hefur mikiö gildi fyrir ts-
lendinga. A vegum stofnunar-
innar hefur verið staöiö aö vls-
indalegum athugunum á jarö-
eldasvæði á Noröurlandi, þar
sem eldsumbrot hafa hamlað
starfsemi efnaverksmiöju og
tafiö áætlaöa orkuframleiðslu
I mikilvægri raforkustöð sem
nýtir jarövarma.
Eiginhagsmunir
Viö lslendingar æskjum
frekari aögeröa á þeim sviö-
um norrænnar samvinnu, þar
sem viö teljum aö við getum
lagt okkar skerf af mörkum.
Smáþjóöirnar eru veikar hver
fyrir sig I alþjóðasamskiptum,
en þær veröa fyrst aö gæta
þess aö standa vörð um hags-
muni sina, og síöan aö vinna
aö þeim hagsmunamálum
sem þær eiga sameiginlegar
meö öörum. Þaö fer hins veg-
ar ekki á milli mála, að sam-
eiginlegir hagsmunir eru
alveg ótvlræöir aö þvi er lýtur
aö samvinnu Noröurlanda-
þjóöanna.
Fimmtudagur 28. desember 1978.
11
Máttar-
stólpar
ÞJÓÐLEIKHUSIÐ
MATTARSTÓLPAR ÞJÓÐFÉ-
LAGSINS
eftir
HENRIK IBSEN.
Þýöendur:
Arni Guönason sem
þýddi fyrir útvarp.
Jónas Kristjánsson, sem
þýddi kafla, sem sieppt var
i útvarpsgerö.
Lýsing:
Páll Ragnarsson,
Leikmynd og búningar:
Snorri Sveinn Friöriksson
Leikstjóri:
Baldvin Halldórsson
Jólaverkefni Þjóöleikhússins
var aö þessu sinni Máttar-
stólpar þjóöfélagsins, eftir hiö
fræga skáld Henrik Ibsen, en
skáldiö ritaöi þetta verk fyrir
um þaö bil 120 árum, eöa- hóf
samningu þess þá öllu heldur,
en ritun verksins tók hann alls
sjö löng ár.
Máttarstólpar verða til
Þjóöleikhúsiö segir svo frá
verkinu m.a.:
„Leikritiö Máttarstólpar
þjóöfélagsins, sem nú er frum-
flutt á Islensku leiksviöi, þykir
aö mörgu leyti marka timamót
á ferli Henriks Ibsens. Leikritun
hans er iöulega skipt I þrjú
skeiö: hiö fyrsta eru æskuverk
og söguleikrit, frá leikritinu
Katilína 1850 til Konungsefn-
anna 1864, næst er timabil ljóö-
leikjanna frá Brandi 1866, Pétri
Gaut og fram til Keisara og
Galilea 1873. Loks er svo skeið
þaö, sem hefst meö Máttar-
stólpum þjóöfélagsins 1877, þaö
er timabil hinna raunsæu sam-
tlmaleikrita, I þeim flokki eru
mörg frægustu verka hans, svo
sem Brúöuheimili, Afturgöng-
urnar, Þjóðníðingur, Villiöndin,
Sólness byggingameistari, Ros-
mersholm, Hedda Gabler og
John Gabriel Borkman.
Máttarstólparnir eru
fjórtánda leikrit Ibsens af
tuttugu og fimm, sem hann
samdi um ævina. Hann var
lengur meö þaö I smlðum en
flest önnur verka sinna og telja
bókmenntafræöingar ástæöuna
þá, aö hann hafi veriö aö velta
fyrir sér ýmsum grundvallar-
atriöum varöandi efni og form
eigin verka og aö mörgu leyti
litiö á Máttarstólpana sem
stefnumarkandi fyrir verk sín
eftir þaö. Hann vikur aö þessu
bæöi I ræöu og riti á þeim árum
sem Máttarstólparnir eru i
fæðingu. 1 ræöu sem hann flutti
fyrir stúdenta i Kristaniu 1874
segir hann m.a. aö þaö aö vera
rithöfundur og skrifa felist i
rauninni I þvi að sjá. Þaö sé
nauösynlegt aö höfundur hafi
lifaö sjálfur þaö sem hann skrif-
ar um, þótt ekki sé nema I
huganum. En enginn höfundur
Ufi I einangrun og þess vegna
hljóti sú reynsla og þær
kringumstæöur sem hann skrif-
ar um aö vera sameiginleg
reynslu samtlöarmanna hans.
Ibsen segist þó eKki vera aö
fjalla um sjálfan sig I leikritum
sinum heldur þaö sem gerst hafi
og sé aö gerast allt i kringum
hann.
Fyrstu ummæli Ibsens um
Máttarstólpana eru I bréfi sem
hann sendi útgefanda slnum,
Hegel, frá Dresden i desember
1869. Þar segir: Ég er aö leggja
drög aö nýju leikriti, þaö er
samtlmaleikrit alvarlegs eölis I
þrem þáttum. Ætli ég byrji ekki
á þvl einhvern næstu daga. —
Síðar á tiluröartlma Máttar-
stólpanna skrifar hann: Nýja
leikritiö á aö fjalla um hvernig
kvenfólkiö heldur sig hæversk-
lega i skugganum meöan karl-
mennirnir eru önnum kafnir viö
aö keppa aö fánýtu markmiöi
slnu af slikri festu aö þaö vekur I
senn bæöi reiöi og aödáun.
Af og til næsta ár, 1870, skrifar
hann Hegel aö hann sé aö vinna
aö verkinu og I október segist
hann vera kominn þaö langt
áleiöis aö hann vonist til aö geta
fariö aö festa þaö á blaö ein-
hvern næstu daga. En þaö áttu
eftir aö llöa sjö ár, þar til hann
lauk viö Máttarstólpana”.
Kvenréttindi
Henrik Ibsen bjó um þessar
mundir I Miinchen, en hann
dvaldist langdvölum erlendis,
kom stundum ekki heim til
Noregs i heilan áratug. Samt
gerast verk hans heima I
Noregi, og I Máttarstólpum
þjóöfélagsins er taliö aö hann
sæki fyrirmyndir sínar I tvo
norska bæi, þar sem hann
byggir persónurnar á raunveru-
legu fólki og viöfangsefniö, sem
fjallar um kvenréttindi, eöa
stööu konunnar, sem þá var
nánast húsdýr I Noregi, og enn-
fremur um hinar „fljótandi llk-
kistur”, sem allt fram á slöustu
ár, hefur veriö aðferö óprútt-
inna útgeröarmanna til þess aö
losna viö vond skip og fá trygg-
ingafé þeirra greitt.
Þetta eru sem sé gömui og ný
viöfangsefni.
Fullvist er taliö, aö tvær
frægar kvenréttindakonur hafi
haft bein áhrif á verkið, þær
Asta Hansteen og Camilla
Collett.
Sú fyrrnefnda hóf aö halda
fyrirlestra um kvenréttindi, og
varö fyrir svo miklum ofsókn-
um, aö hún hrökklaöist úr landi
og flutti vestur um haf. Hún er
talin vera fyrirmyndin aö Lonu
— eftír Henrik Ibsen
Hassel I Máttarstólpunum, en
hin konan heimsótti Ibsen I
Munchen og rakti fyrir honum
raunir konunnar, en þaö var
Camilla Collett, rithöfundur og
kvenréttindakona.
1 Máttarstólpunum dregur
Ibsen fram fjölmargar myndir
af stööu konunnar um þessar
mundir, sem látin er lifa i al-
gjörum ræfildómi innanum
krosssaum og guöspjallamenn,
og kærleiksverkin láta heldur
ekki á sér standa.
Ibsen ver miklum tlma til
þess aö fletta ofan af karlmönn-
unum, sem á ytra byröinu eru
oft sannkallaöir máttarstólpar,
en bak viö tjöldin brugga þeir
sln launráö, og kaldrifjaöir búa
þeir sjómenn sina I dauöann, á
fúnum og ónýtum skipum,
kaupa lönd fyrir pólitlska vitn-
eskju, þar sem járnbrautir
veröa lagöar, en fyrst og fremst
eru þeir máttarstólpar þjóöfé-
lagsins, sem standa undir aust-
ur og vestursvölum þessa fíla-
beinsturns, sem viö oft nefnum
siömenningu evrópskra rikja.
„Likkisturnar fljót-
andi”
Hitt máliö sem Ibsen fjallar
um eru „likkisturnar fljótandi”
leiklist
sem áöur sagöi. Þar er um aö
ræöa mál, sem mikla athygli
vöktu á sínum tlma, og eru
reyndar enn viö lýöi, rétt eins og
kvenréttindabaráttan. Þaö er
t.d. ekki svo langt slöan menn
voru dæmdir fyrir aö sökkva
skipum á tslandi, og á höfunum
sjö sigla margar fleytur meö
dauöann i kroppnum, og þess
eins er beöiö heima, aö þau
sökkvi til botns, eöa þá farist
meö viöurkenndum hætti. I leik-
skrá eru þessi mál rakin á svo-
felldan hátt:
„Hitt máliö, sem fléttast inn I
atburöarás Máttarstólpanna,
eru „llkkisturnar fljótandi”.
Athygli Ibsens var fyrst vakin á
þvi áriö 1868, þegar breskur
þingmaöur aö nafni Samuel
Plimsoll reyndi aö fá rlkisvaldiö
til aö grlpa I taumana og sporna
viö þeirri ósvlfnu fórn á manns-
llfum sem fólst I því aö senda
sjómenn á haf út á hriplekum
fuafleytum. 1873 tókst honum aö
fá samþykkta löggjöf þessu til
varnar en hún var virt aö
vettugi. Plimsoll fór höröum
oröum um þá, sem ábyrgö bæru
á sllkum málum og kallaöi þá
illmenni og moröingja. Þetta
mál vakti alþjóöaathygli, ekki
slst I Noregi, þar sem afkoma
fólks og samgöngur byggöust
svo mjög á sjóferöum.
Ibsen haföi llka oröiö vitni aö
miklu hneykslismáli er hann
var staddur I Kristlanlu áriö
1874. Þar komu fram á ársfundi
norsks skipatryggingafélags
ásakanir á hendur skipa-
eiganda, sem sent haföi áhöfn
sina á haf út á ónýtu skipi. Arið
eftir komu fram tvö dæmi þessu
llk I Noregi og mikil hneyksl-
unaralda reis i kjölfar þessara
atburöa.
En það var ekki bara vegna
efnis leikritsins, heldúr ekki
siöur framsetningar þess og
úrvinnslu, aö þaö hlaut jafn-
góöar móttökur og raun varö á.
Meö Máttarstólpunum stigur
Ibsen stórt skref fram á viö I
persónusköpun sinni og sál-
fræöiinnsæi. Trúveröugleiki I
tali persónanna, sem þó jafn-
framt héldu slnum sérkennum,
þótti tiðindum sæta, raunveru-
leikablær atburöanna og
samskipta fólks á sviöinu var
nýjung, sem átti eftir aö hafa
afdrifaríkar afleiöingar fyrir
leiklistarsöguna, ekki bara i
verkum Ibsens sjálfs heldur i
leikritun - almennt. ’ ’
Um þessi yrkisefni er þaö
helst aö segja, aö Ibsen sjálfur
mun ekki hafa taliö sig vera aö
berjast fyrir kvenréttindum,
heldur mannréttindum, og sýnir
þaö m.a. skarpskyggni þessa
höfundar, þvi kvenréttinda-
barátta samtlmans er vlöa
komin á þaö stig, aö fullur
árangur hefur náöst. Þrátt fyrir
aö baráttunni sé enn haidiö
áfram af fullri orku.
Máttarstólpar
Þjóðleikhússins
Baldvin Halldórsson,
leikstjóri velur þá leiö, aö nota
norskt, eöa skandinaviskt
umhverfi i leikinn. Húskuldi og
sálarhrollur á vel efnuöu norsku
heimili á þarna vel viö.
Hin ytri siöfágun nýtur sln vel
viö þessar aöstæöur, lika stétta-
skiptingin og verömætamatiö,
sem höfundur leggur persónum
slnum til. Um svona hús fara
aöeins góöar hugsanir, þaö
segir sig sjálft.
Þessi forskrift bregst
leikstjóra heldur ekki.
Kvenréttindakonan og skipa-
smiöurinn fá á sig annarlega
mynd, raska aöeins lltillega ró
hinskalda og eftirbreytnisverða
heims, sem útgeröarfjölskyldan
lifir I. Andmælin eru hvorki
sjálfsögö eöa réttmæt viö fyrstu
sýn, heldur hluti af þeirri
spennu er siðar á eftir aö
myndast.
Ibsen fellur heldur ekki I þá
gryfju, aö gera hina góöu of
góða, eöa vonsku hinna vondu of
augljósa. 011 rök málsins fá aö
koma fram, og þaö er ekki
höfundurinn sem dæmir, eöa
fellir dóminn, heldur fólkið
Framhald á blslT.
þið fljúgið
í vcstur
Búiðá
lúxus hóteli á
í tveggja manna herbergi,
með eða án eldunaraðstöðu,
til New York
eða í hótelíbúð.

Svosuður
á sólarstrendur Florida.
Snæðið
safaríkar amerískar
steikur.
(Með öllu tilheyrandi').
Flatmagið
á skjannahvítri Miami
ströndinni eða buslið
í tandurhreinum sjónum.
Islenskur
fararstjóri
verður aðsjálfsögðuöllumhópnum til halds og trausts.
Næstu 3ja vikna ferðir verða:
4. og25. janúar, 15. febrúar, 8. og 29. mars. Búið er á Konover hóteli,
Konover ibúðum eða i Flamingo Club ibúðum.
Um margskonar verð er að ræða. Td. getum við boðið gistingu i tvibýlisherbergi á hótelinu i
3 vikur og ferðir, fyrir kr. 331.000.- en ódýrari gisting er einnig fáanleg,
búi t.d. 4 saman læ^ra'
ÍSLANDS
Nánari upplýsingar: Söluskrifstofur okkar Lækjargötu 2 og Hótel Esju, sími 27800, farskrárdeild,
sími 25100, skrifstofur okkar úti á landi, umboðsmenn og ferðaskrifstofur.