Tíminn - 31.12.1978, Blaðsíða 7

Sunnudagur 31. desember 1978.
f '-i i * -i 4 ? r« v
H » *M l! KN *. í
KÍNA 06 VESTUR-ASÍA
í BRENNIDEPLI
Ársins 1978 verður varla
minnst sem árs hinna miklu
viðburða á alþjóðavettvangi. Þó
áttu sér þá stað tveir atburðir,
sem eiga sér langan aðdrag-
anda og munu draga langan
slóða. Samkomulag ráðamanna
Egyptalands og Israels i Camp
David i september telst tU
heimssögulegra tiðinda. Undir
forsæti Carters Bandarikjafor-
seta tókst þeim leiðtogunum að
hamrasamanyfirlýsingar, sem
vera eiga grundvöllur friðar-
samnings rikjanna. Friðar-
samningur hefur enn ekki verið
undirritaður en varla getur liðið
á löngu áður en það verður gert.
Friður hefur ekki verið i
Austurlöndum nær sl. þrjá ára-
tugi, og hefur þó lengur verið
ófriðvænlegt þar.
Miklir atburðir
Hinn atburðurinn er ekKi
siður mikill. Þar á ég við þær
fréttir, að Bandarikjamenn og
Kinverjar hefðu stofnað til
stjórnmálasambands. Þar með
er lokið kafla 1 kalda striðinu.
Þessi kafli er ekki með öllu
ómerkur. Bætt sambúð
Bandarikjamanna og Kinverja
hefur sjálfkrafa margvisleg
áhrif á alþjóðavettvangi. I
fyrsta lagi styrkist staöa Kina
gagnvart nágrönnum sinum. í
öðru lagi styrkist staða Banda-
rikjanna i þráteflinu við Sovét-
menn. I þriöja lagi hefur Kina
eflst gagnvart öðrum rikjum
þriðja heimsins.
1 hinu flókna tafli sem heims-
pólitikin er hlýtur breytt staöa
Kina, i hverja átt sem er, að
hafa feikileg áhrif. Kínverjar
eru nú óumdeilanlega búnir að
taka upp starfshætti stórvelda i
utanrikismálum. Þeir efna til
stjórnmálasambands við það
riki, sem þeir fyrir skömmu
töldu fulltrúa alls hins lakasta i
stjórnmálum. Með sama sanni
má segja, að Bandarikjamenn
hafi rækilega snúið viö blaðinu
frá þvi þeir neituðu árum
saman að viöurkenna tilveru
kinverska alþýðulýðveldisins og
héldu Formósu (Taiwan) I
Oryggisráði Sameinuðu þjóð-
anna.
Friður við Súes
Varla getur aðra atburði
stærri á liðnu ári. Afleiðingarn-
ar eru þar sem i öðru háöar
miklu fleiri atriðum en fávis
maður getur gert sér i hugar-
lund. Þó er eitt vist: komist á
friður með Egyptum og Israels-
mönnum þá er lagður grunnur
friðar i Austurlöndum nær.
Oeining innan Arabarlkjanna
getur tafið fyrir varanlegum
friði, en þótt I Bagdad hafi
komið fram vilji þeirra til að
hindra með öllum ráðum sam-
komulag Egypta og tsraels-
manna, þá er samt erfitt að ætla
annaö, en þegar það sam-
komulag verður að veruleika,
þá hljóti önnur Arabariki að
koma I kjölfarið og fallast á að
viðurkenna rétt Gyöinga til
lands I Palestinu. Israelsriki er
staðreynd, sem ekki veröur um-
flúin. Að þurrka það út, þýðir aö
þurrka út eina riki Gyðinga hér
á jörð.
Haraldur Ólafsson:
Heimshorna
pistíll
ísrael er
einstakt ríki
Israelsriki er fyrirbæri, sem
ekki á sinn lika i veröldinni,
nema ef vera skyldu smáriki
með kommúnusniði, sem trúar-
hópar ýmsir hrófluðu upp i
Ameriku. Samkvæmt skilgrein-
ingu er Israel riki Gyðinga, og
Á páfuglstróni
Nokkru austar er keisara-
dæmið Persia, öðru nafni Iran.
Þar situr á páfuglstróni
Mohammed Reza af Pahlevi-
ættinni, sem hófst til valda upp
úr heimsstyrjöldinni fyrri og i
óþökk margra. Pahlevi hefur
riðið af sér marga storma, og
nóg um, að brotin séu lög þau er
spámaðurinn setti fyrir hönd
Allah i Kóraninum. Vilja þeir
færa flest aftur á bak, og koma
öllu i fornan farveg. Tengjast I
þessu Islamskir hreintrúar-
menn af trúarhreyfingu shiita,
annarri meginfylkingu islams,
og framfarasinnar með
marxiskar hugmyndir um
þjóðfélagsbreytingar. Hvernig
þessum tveimur hugmynda-
kerfum mundi reiða af, ef til
kæmi að þau þyrftu að aðlagast
hvort öðru i „múhammeðsku
byltingarríki” mun framtiðin
skera úr, — nema svo óliklega
vilji til, að „lýðræðisstjórn” af
einhverju tagi taki við af þeirri
herforingjastjórn, sem keisar-
inn styðst nú við. Fari svo er
ekki fyrir það brennt, að
Pahlevi fái enn um stund að sóla
sig i hásæti páfuglsins.
1 nágrannarikinu Afghanistan
var stjórninni bylt fyrir mitt ár,
og ráðherrar hlynntir Moskvu
tylltu sér á stjórnarstólana.
Allt í uppnámi
í Afríku
Þegar svo sjónum er beint til
Afriku norðaustánverðrar,
Sómahu, Eþiópiu og Djibúti, þá
Hua Kuo Feng
Gyðingur er sá, sem kominn er
af Gyðingum. Formúlan er
Gyðingur er Gyðingur er Gyð-
ingur. En þessi formúla. svo
harðsnúin hún er, hefur samt
gefist svo vel, að aðrar og
fræðilegri hefðu ekki gefist bet-
ur. Styrkur Israelsrikis er
kannski þar I fólginn að hafna
þröngum formúlum: sá sem
ekki skilur hvað Gyðingur er og
hvert hann hefur veriö hrakinn,
skilur ekki Israel.
Þótt Egyptaland og Israel
hafi framundir jólaföstu skyggt
á önnur riki I Asiu vestanverðri
er þó margt slæmra frétta
þaðan úr álfu. Libanon er úr
sögunni sem sjálfráöa riki,
sundurmarið af borgarastyrjöld,
þar sem fylkingar styðjast við
grannrikin, Israel og Sýrland.
Allt er I reyk um framtið þessa
rikis.
transkeisari
þann harðastan, er Mosadeg
nokkur herti svo að hnútunum
fyrir aldarfjórðungi, að keisari
varð að hverfa af sviðinu um
sinn meðan hinn grátgjarni for-
sætisráðherra rak bresk og
amerisk oliufélög úr landinu og
þjóðnýtti hið fljótandi gull.
Pahlevi kom aftur og hefur rikt
siðan við minnkandi vinsældir,
samfara aukinni iðnvæöingu.
Aðeins Saudi-Arabia flytur út
meiri oliu en tran. Auður lands-
ins var slikur fyrir nokkrum ár-
um, að ekki einasta keypti keis-
arinn vopn og vélar fyrir marga
milljarða.heldur einnig nokkur
risafyrirtæki og fáeinar kjarn-
orkustöðvar. Pahlevi er
ókvalráður og ætlast ekki fyrir.
Hann vill leiða þjóð sina til
nútlmahátta og draga úr miðöld
þar i landi. Gegn þessu standa
margir imamar islams og þykir
var þar allt I uppnámi lengst af.
Kúbumenn og Sovétmenn komu
þar viö sögu, og þykir mörgum
nóg um. En allt er þetta liður i
baráttunni um yfirráð yfir
flutningaleiðum oliu frá Araba-
löndum á markað I Japan, Vest-
ur-Evrópu og Bandarikjunum.
Siglingaleiðir eru enn á öld
geimferða öllu ööru mikilvæg-
ara i togstreitu um áhrif hér á
jörðu.
Með þá mynd i huga, sem hér
hefur veriö dregin upp, ætti að
vera ljóst, hve Vestur-Asia og
Afríkustrendur, sem að
Indlandshafi liggja, eru eldfim
svæði, bæði i eiginlegri og
óeiginlegri merkingu.
Þvi miður er ekki við aö bú-
ast, aö þar um slóðir verði
varanlegurfriður næstu árin, en
hugsanlega tekst að draga
nokkuð úr þeirri óþolandi
spennu, sem þar rikir nú. Ekk-
ert er Hklegra en Iranskeisari
verði að afsala sér völdum á ár-
inu 1979, og opnast þá fær leið til
að koma á einhverjum votti
lýðræðis og þingræðis þar i
landi. Friðarsamningur Egypta
og ísraelsmanna verður undir-
ritaður, en þá er samt eftir að
„leysa” mál Palestinumanna.
Þeirra mál verður vissulega að
leysa samtimis þvi að tilvera og
öryggi Israel er tryggt.
Ríki
Palestínumanna
Sjálfstætt riki Palestinu-
manna á vesturbakka Jórdanar
er eina lausnin. Hvort tekst aö
bjarga Libanonfrá algeruhruni
er óvist, en ef til vill er frjáist
Libanon veigamikil trygging
fyrir sjálfstæði Israelsrikis.
Þótt málin leysist ekki með þvi
einu, að Sadat og Begin semji,
þá er máttur Egypta slikur, að
ekki getur liðið á löngu áður en
önnur Arabaríki verða að
sveigja stefnu sina að Kairó.
Þróunin i Vestur-Asiu er
Bandarikjunum i hag, ef frá er
talið ástandið i Iran. Þar er
trúlegt að áhrif Vesturveldanna
minnki er keisarinn hrekst frá
völdum.
Kínverski
drekinn
flýgur vestur
Þegar hugað er að þróun á al-
þjóðavettvangi sl. ár ætti öllum
aö verða ljóst hve ótryggt
ástandið hvarvetna er, ef frá
eru talin iðnrikin miklu á norður
hveli jarðar. Oft er talað um
hrikaleg átök á stjórnmálasviöi
i Norður-Ameriku, Vestur-
Evrópu, i Austur-Evrópu. Allt
er það þó litilfjörlegt ef miöað er
við önnur svæði jarðar. Fyrir
nokkrum árum var farið að tala
um átck suöurs og noröurs, og
hvernig þau settu svip á
alþjóðamál. Nú erú þaö átökin i
suðri og austri sem óheilla-
vænlegust eru. Vestur-Asia er
slik púðurtunna, aö stórveldin
bæöi virðast helst vilja sem
minnst afskipti hafa af málum
þar, og i Afriku miðar allt i þá
átt, að Evrópurfkin haldi að sér
höndum meðan óveðrin ganga
þar yfir.
En kinverski drekinn er ekki
bara vaknaður, hann er farinn
að fljúga, og það var kannski
ekki nein tilviljun, sem réði þvi,
að fyrsta flug hans var til
Svartahafsins og Iran, — þar
sem olian flæðir.
*