Tíminn - 23.03.1979, Blaðsíða 7

Föstudagur 23. mars 1979.
7
Einstrengingsleg afstaöa
leiðir aldrei til
farsællar lausnar
Þaö mun hafa verið fljótlega
upp úr 1960, aö raddir fóru aö
heyrast frá ýmsum aöilum,
þ.á.m. fulltrúum verslunarinnar,
aö timabært væri aö afnema hiö
ósveigjanlega opinbera verö-
myndunarkerfi, sem þjóöin haföi
búiö við frá þvi fyrir striö, og taka
upp frjálsara kerfi, áþekkt þvi,
sem væri hjá nágrannaþjóðum
okkar. Þótt nokkuö drægist, aö
þessi málflutningur fengi nægi-
legan hljómgrunn hjá stjórnvöld-
um, var á árinu 1967 hafinn undir-
búningur, aö gerö nýrrar lög-
gjafar um þetta efrii. Til aöstoöar
viö samningu hennar var fenginn
danskur sérfræöingur, Adolf
Sonne, og var þaö frumvarp, sem
lagt var fram á alþingi 1969
gjarnan kennt viö nafn hans.
Frumvarpiö, sem sniðiö var aö
norrænni fyrirmynd, náöi þó ekki
af ástæöum sem ykkur eru kunn-
ar, fram aöganga á því þingi. Var
siöan hljótt um málið fýrstu árin
á eftir.
Þaö var ekki fyrr en I mars
1976, aö þáverandi viöskiptaráö-
herra fól tveimur starfsmönnum
viöskiptaráðuneytisins og mér
sem verölagsstjóra aö semja
drög aö nýrri verölags- og sam-
keppnislöggjöf I samræmi við
málefnasamning þáverandi rlkis-
stjórnar. Nefndin skilaöi drögum
aö nefndaráliti haustiö 1976 og i
framhaldi af þvi voru þau send
ýmsum hagsmunasamtökum til
umsagnar. Nokkur dráttur varö á
þvi, aö umrædd hagsmunasam-
tök skiluðu áliti á tilsettum tima,
en haustiö 1977 voru drögin slöan
fullunnin. I framhaldi af þvi var
þingmannanef nd, skipaöri
tveimur mönnum úr hvorum
stjórnarflokknum, falið aö yfir-
faradröginog samræma, þannig,
aö hægt væri aö leggja þau fram
sem stjórnarfrumvarp. Fól þing-
mannanefndin Ólafi Björnssyni,
prófessor, og mér aö ganga frá
drögunum áöur en þau yröu
endanlega lögö fram sem frum-
varp.
Einsog ykkur er kunnugt, varö
frumvarpiö að lögum i mai 1978
og var lögunum ætlaö aö taka
gildi I nóv. sl. Núverandi rlkis-
stjórn hefur hins vegar frestaö
gildistöku laganna um eitt ár eða
til 1. nóv. n.k., jafnframt því, sem
hún hyggst gera einhverjar
breytingar á þeim. Ég vænti þess
þó, að megintilgangur laganna,
aö hafa verölag frjálst, þar sem
samkeppni er nægileg, haldist.
Þrátt fyrir þá óvissu, sem nú
virðistríkja um framtlö laganna,
sem samþykktvorul mal 1978, tel
ég rétt aö minna á þaö sjónarmiö,
sem réöi mestu um samþykkt
þeirra. Er þaö m.a. gert vegna
þess.aö ég tel, aö þaösnerti beint
og óbeint þau málefni innflutn-
ingsvershjnar, sem til umræöu
hafa veriö aö undanförnu.
Þaö sem vafalaust vó hvaö
þyngst viö ákvaröanatöku al-
þingisás.l. vori, var sú fullyröing
talsmanna verslunarinnar, aö hiö
þrönga og ósveigjanlega álagn-
ingarkerfi, sem notast hefur veriö
viö um áratugaskeiö, hafi bein-
llnis leitt af sér hærra innkaups-
verö til landsins, og þvi væri þaö
andstætt hagsmunum neytenda.
Meö þvi að taka upp breytta skip-
an mála i innflutningi mætti ná
umtalsveröum árangri I lækkun
innkaupsverös.
En þrátt fyrir, aö meirihluti al-
þingis hafi tekiö röksemdirnar
fuilgildar, um aö frjálsara álagn-
ingarkerfi gæti leitt til lækkaös
vöruverös, viröist enn sem sterk
öfl innan þjóöfélagsins efist um
þær, og telji þær ekki nægilega
rökstuddar.
Ég er og hef veriö þeirrar skoö-
unar, aö meö frjálsara verölags-
kerfi megi ná fram lækkun á inn-
kaupsveröi til landsins. En til
þess aö taka af allan vafa i' þeim
efiium, taldi ég rétt að gera
athugun á þvl, hvort þær þjóöir,
sem búa viö svipaö kerfi og
ætlunin hefur veriö aö taka upp
hér, geröu hagstæöari innkaup,
en viö. 1 þvl skyni var könnunin i
Englandigeröáriö 1976ogi fram-
haldi af henni þátttaka ákveðin I
samnorrænu verökönnuninni.
Þessar kannanir gáfu visbend-
ingu um hærra innkaupsverð til
Islands og renndu meö þvi, aö
minu áliti, styrkari stoöum undir
þann málflutning verslunarinnar,
aö álagningarkerfiö væri drag-
bítur á eölilegri starfsemi inn-
flutningsverslunar.
En hver uröu viöbrögö tals-
manna verslunarinnar viö þess-
um niöurstööum?
Þegar niöurstööur norrænu
verökönnunarinnar höföu verið
birtar, virtust þeir sammála þvl,
að hún gæti gefiö rétta mynd og
töldu, aö hún staöfesti þá ágalla
álagningarkerfisins, sem þeir
heföu margbent á, aö væru fyrir
hendi. Þeir sögöu þó síöar, aö
ófullnægjandi væri aö lita ein-
angraö á máliöheldur bæri aö lita
á þaö i ljósi endanlegs verös til
neytenda. 1 þvi skyni birtu þeir
sjálfir aöra könnun, sem tók til
endanlegs neytendaverðs og átti
hún aö sýna, aö islenskir neyt-
endur greiddu ekki hærra verö en
neytendur á hinum Noröurlönd-
unum. 1 ljósi þessarar niöurstööu
reyndu talsmenn verslunarinnar
aö telja fólki trú um, aö niöur-
stööur norrænu verökönnunar-
innar væru markleysa. Hér voru
þeir aö sjálfsögöu aö hnýta
saman tvo aöskilda þætti, sem
ekki voru samanburöarhæfir og
sem sagöi þvi ekkert til um gildi
samnorrænu verökönnunarinnar.
Neikvæð
viðbrögð
1 framhaldi af norrænu verö-
könnuninni óskaöi viöskiptaráö-
herra eftir þvi s.l. haust, aö ég
geröi frekari athugun á þeim
vandamálum, sem viö virtist
vera aö gllma I innflutnings-
versluninni og skilaði honum
skýrslu um á athugun innan
þriggja mánaöa. Var fleiri
embættismönnum falið aö vinna
aö þessari athugun ásamt mér,
auk þess sem Rekstarstofan tók
aö sér ákveöna þætti hennar.
Þrátt fyrir þann skamma tima,
sem ætlaöur var til skýrslu-
geröarinnar, tel ég, aö hún þjóni
þeim tilgangi sínum aö opna enn
frekar þessi mál og geti stuölaö
aö skynsamlegri lausn á þeim.
Þvi til stuönings tel ég rétt aö
vitna I nokkur atriöi úr henni.
t skýrslunni er reynt aö draga
fram helstu þætti, sem valdiö
geta háu innflutningsveröi til
landsins. Ergerögrein fyrir þeim
fimm áhrifaþáttum, sem taldir
eru vega þyngst. Þeir eru: há
umboöslaun, milliliöakaup. óhag-
kvæmni, erlendur fjármagns-
kostnaöur og sérstaöa landsins.
Aö lokinni umfjöliun um þessa
þætti segir orörétt i skýrslunni:
„Af umfjöllun hér aö framan
um helstu áhrifaþætti sem vegiö
geta til hækkunar á innflutnings-
veröi viröist mega draga þá
ályktun, aö álagningarkerfiö og
útfærsla þess eigi drjúgan hlut I
þvi hvernig málum er komiö i
innflutningsversluninni. Sérstak-
lega er þar um tvo þætti aö ræöa.
1 fyrsta lagi hefúr hiö lítt
sveigjanlega hundraöstöluálagn-
ingarkerfi, sem notaö hefur veriö
um áratugaskeiö, ekki veriö
hvetjandi, þar sem tekjur inn-
flytjandans hafa hreinlega
minnkaö viö aö gera hagkvæm
innkaup.
1 ööru lagi heftir kerfinu i mörg-
um tilvikum veriö beitt á þann
veg að álagningu hefur veriö
haldið mjög lágri meö þeim af-
leiöingum, aö innflytjendur hafa
fariö inn á þá braut aö hækka upp
innkaupsverö erlendis. A þann
hátt hafa þeir bætt sér upp lága
álagningu .
Siðar kemur fram i skýrslunni,
aö útilokaö sé aö afnema þessar
upphækkanir erlendis nema á
móti komi lagfæring á álagningu
hérheima þannig aö innflutnings-
verslunin geti starfaö meö eöli-
legri afkomu.
Frá þvl,aö skýrslan birtist hafa
um hanaorðiö verulegar umræö-
ur og viöbrögö veriö misjöfn.
Hvaö varöar hins vegar viöbrögö
forsvarsmanna verslunarinnar
eins og þau hafa komiö fram á
opinberum vettvangi, veröur aö
segjast eins og er, aö þau hafa
verið mjög neikvæö.
Tveir stjórnarmenn F.I.S. hafa
sérstaklega gert skýrslu mlna aö
umtalsefni, nú nýveriö i greinum
i Morgunblaöinu og Timanum.
Þar sem ég er hingaö kominn
kemst ég ekki hjá þvi aö minnast
örfáum oröum á nokkur almenn
efnisatriöi I fyrrnefndum grein-
um, án þess þó aö fara út I smá-
atriöi né heldur persónulegar
áviröingar i minn garö sem ég tel
ekki aö þjóni tilgangi.
Vil ég þá fyrst vikja aö grein
formanns félagsins, Jóns
Magnússonar.
Hann segir m.a.:
Ef litiö er á þá fjóra liöi I upp-
hafi skýrslunnar, sem kallaöir
eru helstu niðurstööur, sést svo
ekki veröur um villst, hve veikur
málflutningur verölagsstjóra er
sbr. liö 1) þar'sem segir: Niöur-
stööur þessarar athugunar gefa
til kynna, aö sú visbending um
hærra innkaupsverö tii tslands en
til hinna Norðurlandanna, sem
fram kom I samnorrænu verö-
könnuninni á s.l. ári, eigi viö rök
aöstyöjast”. Hér lýkur tilvitnun I
skýrslu mina. En Jón heldur
áfram og segir: „Hún sýnir
ekkert, hún gefur til kynna aö
eitthvaö annaö sem gaf til kynna
(visbending) kunni aö gefa eitt-
hvaö enn meira til kynna, (eigi
viö rök aö styöjast)”. Tilvitnun
lýkur.
t þessu sambandi vil ég, aö
fram komi, og á þaö legg ég sér-
staka áherslu, aö skýrslan er til-
raun til almennrar greiningar á
máli, sem eöli slnu samkvæmt
veröur aldrei reiknaö ut af vis
indalegri nákvæmni upp á
prósentu eöa brot, a.m.k. ekki a
meöan hundruö aöila stunda mn-
flutning fra þúsundum fyrir-
tækja. Sú tilraun formannsins til

Georg Ólafsson
aö afgreiöa skýrsluna sem
ómarktæka á grundvelli hins
varkára oröalags, sem I henni er
að finna, endurspeglar 1 fyrsta
lagi vanþekkinguhans á eöli þess
viöfangsefnis sem skýrslan
fjallar um, jafnframt þvi sem lita
veröur á hana sem alvarlega til-
raun til aö drepa i dróma viöleitni
til breytinga i málefnum innflutn-
ingsverslunarinnar hér á landi.
1 grein sinni veröur Jóni
Magnússyni tiörætt um, aö veriö
sé aö kenna innflytjendum um
hinaýmsu áhrifaþætti, m.a. legu
landsins og háan fjármagns-
kostnað o.fl. Auövitaö er hér um
útúrsnúning aö ræða. tskýrslunni
er aöeins talaö um, aö þessir
þættir hafi áhrif til hækkunar á
innkaupsveröi hér á landi, og
ekkert mat lagt á hverjum sé um
aö kenna.
Loksgetégekkilátiðhjá liöa aö
benda formanni félagsins á,
vegna oröa hans um, aö ég hafi
dregiö I land frá samnorrænu
könnnuninni þar sem prósentur
séu nú orönar 14-19% i' staö yfir
20%, aö 14-19% af innkaupsveröi
er þaö sama og 16,3-23,5% ofan á
innkaupsverö og aö 17-22% af
innkaupsveröi neysluvara er
sama og 20,5-28,2% ofan á þaö, en
norræna verökönnunin var
einmitt á neyshivörum. Ekki veit
ég, hvort formaöurinn er i þeirri
trú, aö einhver menntastofnun
heföi tekiö skarpskyggni hans i
þessum efnum til einkunnargjaf-
ar frekar heldur en skýrslu mlna
svo vitnab sé beint til hans eigin
orða. Ég vil þó taka fram, aö
mergurinnn málsins er ekki,
hvort talan er 14%, 20% eöa 28%,
heldur að vandi er fyrir hendi, og
finna verður á honum lausn.
Sama marki
brenndar
Um greinar Einars Birnir
stórnarmanns I félagi ykkar má
fara fáum oröum. Þær eru i
fyrsta lagi sama marki brenndar
og grein formannsins að þvi er
varöar misskilning á eðli fyrir-
varanna I skýrslunni. Viöfangs-
efniö er þess eðlis, aö hún sýnir
vísbendingar, og gefur til kynna
ákveöna hluti og ef út i það er
farið meö verulegum likum, en
hún sannar ekki fræðilega né
afsannar.
1 grein Einars segirm.a.
,,Ein athyglisveröasta blaösíö-
an i skýrslu verðlagsstjóra er
taflan um mat Rekstrarstofunnar
á áhrifaþáttum, þvi þar er virð-
ingarverö stofnun á ferö, sem
þekkt er aö vönduöum vinnu-
brögðum.”
t framhaldinu er Einari Birnir
mjög umhugaö um, aö þaö sé nú
eitthvaö annaö en vinnubrögö
mln.
Einar vitnar slöan I fyrirvara
Rekstrarstofunnar um fyrr-
greinda töflu, en þar segir m.a. I
umfjöllun Rekstrarstofunnar:
„Framangreindar niöurstööur
gefa visbendingu um aö versl-
unarhættir hafi þróast óæskilega
og hefur þessi þróun neikvæð
áhrif á gjaldeyrisstööu og
verölag.
Niöurstööur benda til aö vægi
áhrifaþátta sé samtals 14-19% af
innflutningsveröi og 17-22% af
innflutningi neysluvöru.” Tilvitn-
un lýkur.
Um þetta segir Einar:
„Hér er nú ekki veriö aö
fullyrða stórt, bent á stór frávik
og óvissu um niðurstööur mats.”
En þegar ég leyfi mér aö nota
túlkun Rekstrarstofunnar á
niöurstöðum sinum meö þvl aö
halda þvi fram, aö þær renni
frekari stoöum undir þá vísbend-
ingu sem norræna verökönnunin
gaf til kynna, þá kemur annaö
hljóðí strokkinn og fullyrt, aö sú
ályktun sé út i hött, auk þess sem
hann leggur mér þau orö i munn,
aö ég telji mig hafa sannaö
norrænu verðkönnunina. Aö
segja, að eitthvaö renni frekari
stoöum undir vísbendingu er ekki
þaö sama og aö sanna einhvern
hlut eins og grejnarhöfundur
leggur mér I munn.
Mér er ekki fullljóst, hvort
framangeindur málflutningur
talsmanna félagsins sé liöur i þvi
aö koma i veg fyrir aö ræöa á
hreinskilinn hátt þau vandamál
innflutningsverslunarinnar, sem
þeir þó öörum þræöi viðurkenna
aö séu fyrir hendi, eöa hvort þeir
beinllnishafaskiptum skoöun frá
því sem áöur var og vilji heldur
viöhalda þvi verölagskerfi, sem
fyrir er.
Ég á erfitt meö aö trúa því, aö
kaupsýslumenn hafi almennt
skiptum skoöun um kosti frjálsr-
ar verðmyndunar, en mér sýnist,
aö hin mikla tortryggni þeirra i
garö stjórnvalda, sem ég hef orö-
iö var við I viðtölum mínum viö
einstaka innflytjendur, hafi getaö
haft áhrif á málflutninginn.
Margir innflytjendur hafa tjáö
mér, aö áratuga reynsla þeirra af
yfirvöldum hafi kennt þeim, aö
þótt þeir fengju eitthvert frelsi I
verðlagsmálum, yröi þess
áreiöanlega ekki langt aö blöa, aö
þaö yröi aftur af þeim tekið. Þeir
hafi þvl aölagaö sig núverandi
kerfi og þannig komist af og séu
þess vegna ekki of ginnkeyptir
fyrir breytingum, sem hugsan-
legamundu varastutt. Einnigmá
vera, aö sárindi innflytjenda i
minn garöfyrir aö opna þessi mál
kunni aö hafa haft áhrif á mál-
flutninginn.
Opin umræða
nauðsynleg
Mér finnst ekki óllklegt, aö
þessi atriöi og jafnvel önnur hafi
ruglaö menn i riminu og boriö þá
af leiö frá þvi markmiöi sem aö
hefur veriö stefnt. En ég vænti
þess þó, aö menn sjái sig um
hönd, þar sem ég lít svo á, aö þaö
sé mikil skammsýni af hálfu
stjórnvalda og innflytjenda og
raunar óforsvaranlegt gagnvart
þjóðinni, aö taka þessi mál ekki
raunhæfum og skynsamlegum
tökum, hvaö svo sem á undan er
gengiö.
Fyrsta skref stjórnvalda
veröur aö vera, aö viðurkenna þá
álagningu til handa innflutnings-
versluninni, sem hún sannanlega
hefur þörf fyrir. Aö öörum kosti
er ekki hægt aö komast fyrir þá
ágalla. sem þróast hafa innan
gildandi álagningarkerfis. Þetta
tel ég vera grundvallarforsendu
þess, aö viö getum I framtiðinni
vænst þess aö gera hliöstæö
Framhald á bls. 8
Ræða Georgs Ölafssonar verðlagsstjóra á
aðalfundi Félags Isl. stórkaupmanna