Ísafold - 27.01.1875, Side 2

3
4
allri slíkri endurskoðun. J>etta setja þeir, er glöggsæir þykja
á veðurfar þar eystra, í samband við margvísleg vina-atlot, er
stjórnin í Pjetursborg, hefir látið frammi við Póiverja á þess-
um síðustu dögum. Sagt er að nú búi Rússastjórn yfir þvf,
að veita Pólverjum höfuð mikið sjálfsforræði, að endurreisa
þjóðerni þeirra, láta þá jafnvel hafa sinn eiginn her og þar
með konung skattskyldan Rússlandi að eins. þettasegja veður-
vitringar komi af þvi, að Rússland búist við þjóðverjinn muni
herja á sjer bráðum, muni hann þá setja upp frjálst konungs-
ríki Pólland, undir konung af þýzkri ætt, láta það taka við öll-
um slettunum að austan, og styrkja það af öllu megni til að
kría að sjer á allar lundir; þjóðverjinn muni reyna að bola sig
út frá Eystra-salti, hann fái Svía með sjer að norðan, Austur-
ríki og Tyrkja að sunnan, en nú sje rikið (Rússland) svo víð-
lent, samgöngur svo seinar, ríkishlutarnir svo sundurleitir og
fjandsamlegir hvorir öðrum, er á bjátar, að til mesta voða
hljtóti að horfa, ef i styrjöld slái með þjóðverjum. þess vegna
sje bezt að draga úr hættunni það sem dregið verði. þannig
segja þeir, er kanna stjórn-ráðageimana hið eystra, að tákn-
um lopts og tima horfi við.
Um engan hlut hefir verið jafn-tíðrætt nú um mánaðar-
bilí Norðurálfunni, og r i t g j ö r ð er stjórnvitringurinn Glad-
stone hefir gefið út gegn atferli páfansíRóm, er sýnir fram
á það, að afleiðingin af trúarsetningunni um óbrigðulleik páfa
hljóti að verða sú, að þeir, sem trúa henni, geti ekki verið
rikisborgarar, er treysía megi til sannrar fósturjarðarástar. Eins
og menn muna, var frumvarp til háskólalaga handa írlandi hin
síðasta tilraun Gladstones til stórrjettarbóta fyrir það land. Á
undan voru gengin kirkjulögin, sem voru kaþólskum alsendis í
vil, og búnaðar- og landsetalögin, sem hafa reynzt hin mesta
rjettarbót, er írar hafa nokkru sinni fengið. Háskólalagafrum-
varpið var lagt fram á þingi 1873, og var hvervetna tekið með
mesta þakklæti. þingmenn íra og byskupar luku lofsorði á
það í öllum blöðum landsins, og stjórnin var svo heppin að
enginn þóttist geta neittfundið, er nokkru skipti, að frumvarp-
inu, og þingmenn íra greiddu í einu hljóði atkvæði fyrir því
að taka frumvarpið til inngangsumræðu. Nú leið og beið,
þangað til undirbúningsumræða skyldi vera. En er frumvarpið
var búið að vera svo lengi úti, að tími var fyrir það að kom-
azt til Rómaborgar og fyrir Róm að hafa sent aptur byskupum
og þingmönnum fyrirmæli, hvernig farið skyldi með lögin, stakk
svo í stúf, að enginn byskup og enginn þingmaður þóttist sjá i
þeim annað en háska og voða, og er gengið var til atkvæða um það,
hvort taka skyldi frumvarpið til síðustu umræðu, greiddu allir
kaþólskir þingmenn í einu hljóði atkvæði gegn því. það var
nóg til þess, að frumvarpið fjell; en fall þess leiddi með sjer
hrun stjórnarinnar. Nú vissu menn fyrir víst, að þingmenn
greiddu atkvæði eptir skipun frá Róm til að frelsa sálir sínar,
hagnaðinum af því, að liafa járnbrautina þar um sveitina. Hann
leiddi rök að máli sínu, hafði reiknað út fjarlægð allra bæjanna
frá næstu brautarstöðvum. "Og hvers vegna», mælti hann, «er
þá látið svona mikið með þessa járnbraut, fvrst það er ekki
sveitarinnar vegna? það er hægt að segja, hvernig á því
stendur: Hjer eru til menn, sem eru búnir að koma öllu í
þann glundroða og vandræði, að ekki er annað ráð fyrir þá,
en að vekja enn meiri vandræði til þess að hin gleymist.
Hjer eru og til aðrir, sem ætluðu sjer að nota óðagotið, sem
á menn komi fyrst í stað, til þess að koma út jörðum
sínum og búshlutum við ókunnuga menn, sem eru nógu vit-
lausir til að kaupa; þetta væri svivirðilegt gróðabragð, og til
þess ætti nú að nota eigi lifandi menn, heldur framliðna líka!»
— Um þessi orð fannst öllum mikið. En þórður hafði ein-
sett sjer að láta ekkert á sjer festa, hvað sem á dyndi. Hann
6varaði því með mestu hógværð, að hann vissi eigi betur en að
Akra-Knútur hefði sjálfur verið ólmur eptir að fá járnbrautina,
og fráleitt dytti nokkrum manni í hug að bregða honum um,
að hann kynni nokkuð til gróðabragða. (það var ekki trútt
um, að hinum stykki bros). Knúti þótti ekkert að því, þótt
lík dónanna væri flutt burt vegna járnbrautarinnar; en þegar
það var afi hans, sem flytja átti, þá varð þetta allt í einu að
velferðarmáli fyrir allt bjeraðið. — Meira sagði hann ekki, en
leit kýmandi til Knúts, og hinir eins. En hann tók öðruvísi
en ekki eptir sannfæringu sinni; því hjer voru tvær atkvæða-
greiðslur hvor ofan í aðra um eitt og sama óbreylt mál. þetta
er nú frumrótin til ritlings þess, sem Gladstone nú gefur út.
Hann hefir farið gegnum sögu hins síðasta stórþings í Róm,
sýnt að formgallar eru svo margir á því þingi, að það geti
ekki að lögum verið «algilt», og þá heldur ekki trúarsetningar
þess, nema þær, sem þegar væri það áður. þá fer hann inn í
eðli og anda páfaligs óbrigðulleika, og sýnir hversu skaðvænan
hann hafi sýnt sig og hljóti að sýna sig hvenær, er í hart ræki
milli ríkisins og kirkjunnar, eða rjettara hvenær er Jesúitar í
Róm ímyndi sjer, að einhverjum kirkjulegum hagsmnnum muni
verða ofboðið einhverstaðar út um heim, og borgaralegur eiðnr
verði því að lúta eilífri sáluhjálp þeirra. Ritið hefir hleypt upp
prelátum og prestum, páfa og öllu saman. Erkibyskup Manning
er hjer æðstur rómverskur byskup; hann var fyrri enskur pró-
testant; hann er maður mjög vel máli farinn og hinn ötulasti
forvígismaður þeirrar stefnu, er nefna má rjett á íslenzku
ramm-knpólsku (Ultramontanismus) — það er sú stefna, er mið-
ar að því, að ofurselja allt þjóðfrelsi kirkna og byskupa í hend-
tir páfa einum, svo að allir þjóðkirkjufundir og stórþíng verði
þýðingarlausir og byskupar verði að eins erindsrekar Róma-
borgar. Erkibyskup Manning hefir ritað af miklum liita gegn
Gladstone, og borið honum, að hann hafi fært sögu rómabysk-
upa afleiðis, ætlað þeim athafnir, sem þeir hafi aldrei framið
eða hugsað, og þar fram eptir götunum ; þá endar hann með
því, að óbrigðulleiki páfa geti aldrei riðið bág á festn þegn-
anna við borgaralega eiða sína. Eptir þetta kom fram kaþólsk-
ur lávarður, Acton að nafni, er sannaði af frumskjölum, að
páfarnir hefði leyst þegna frá hollustueiði við kontinga sína, og
týnir til fjölda dæma til að sýna, hversu opt þetta bragð haft
verið leikið af páfum við einstaka rnenn og við einstök atvik,
og endar með því, að prenta samning, er Júlíus páfi 3. gjörði
við ítalskan morðingja að drepa Elísabet Englandsdrottningu.
Jafnframt þessu hafa lýðbyskupar kaþólskir hjer sent út hirðara-
brjef til safnaða sinna, og ýmist húðað út Gladstone eða fordæmt
rit hans, en lítið hefir þar orðið fyrir af ástæðum. Jesúítar
hamast nú út úr öllu, og hóta ölltim, er láti skjátlast í trúnni
á óbrigðulleik páfa, kirkjulegri útskúfun hjer, og eilífri fordæm-
iugu hinu megin. þessi stormur blæs hvassan enn í dag.
þessi ritlingur Gladstones hefir orðið samfara mestu þing-
róstum í Rerlin út úr kirkjumálunum áþýzkalandi. Keisara-
stjórnin í Berlin hefir afráðið að halda engan erindsreka úti
við hirð páfa lengur. Ut úr því urðu Ultramontanar uppvægir
og lögðu Rismarck hörðustu ámæli fyrir tiltækið. Hann svaraði
í ræðu, sem leiddi til óhljóða og róstu. Hann sagðist ekki sjá
hvaða gagn væri að því, að halda úti erindsreka þar sem engu
erindi hans væri sinnt. Róra hefði legið í fjandskap við þýzka-
land jafnan frá því áður en styrjöldin hófst við Frakka. Hann
í strenginn en þeir höfðu búizt við, og svaraði: «Jeg játa það:
jeg vissi eigi hvað þetta var fyr en það kom við sonarhjartað
í mjer; má vera, að það sje minnkun að því, en þá er samt
meiri minnkun að skilja það ekki, — eins og á sjer stað um
þórð! Aldrei>>, bætti hann við, «hefir keskni hans átt ver við
en hjer; því að fáir menn eru svo gerðir, að annað eins og
þetta taki ekki á þá«. — «Hún er ný-tilkomin, þessi mikla við-
kvæmni», svaraði þórður, «svo það er vonandi hún líði fljótt
frá aptur. Hver veit nema það megi lækna hana með því, að
hugsa dálílið nm, hvernig preslinum, prófastinum, stiptsyfir-
völdunum og stjórninni muni iítast á það, að vjer skulum fyrst
samþykkja þetta í einu hljóði, og síöan fara og biðja um að
hætta við allt saman? — Að vjer ráðum oss fyrst ekki fyrir
feginleik og yrkjum fagnaðarljóð, en förurn siðan að skæla og
halda líkræður. — Mjer þætti engin furða þótt fólk yrði hrætt
um, að vjer værum orðnir vitlausir hjerna í sveitinni; að minnsta
kosti mundi því fmnast vjer vera farnir að verða skrítnir upp
á síðkastið». — «Já, það er satt», segir Knútur, «það væri
full vorkunn; vjer erum farnir að verða kynlegir upp á sið-
kastið, og það er tími til kominn að hverfa aptur. Jeg get
eigi að því gjört; mjer þykir kasta tólfunum, egar við förum
að grafa feður okkar upp úr jörðinni til þess að járnbrautin
komist að, jeg hann afa minn og þú þinn, — þegar farið er
að róta um hvíldarstöðum framliðinna einungis til þess að eiga