Ísafold - 20.10.1875, Blaðsíða 2

155
156
Austurvöll og smálaga Austurstræti, eða að hafa alla aðgjörð-
ina fram i senn, og taka lán til þess, með þvi að ofætlun var
fvrir bæjarbúa, að ieggja fram það fje allt á einu ári. þótt
bæjarstjóruin hefði nú tekið það ráðið, að gjöra þetta smátt
og smátt, þá hefði sú aðgjörð kostað nokkuð, og meira að
segja, bún hefði kostað meira á endanuin, heldur en hún
kostaði nú, og þó orðið kák eitt; bærinn hefði því árlega orðið
að leggja nokkuð til aðgjörðar þessarar; og hvað er nú? Bær-
inn borgar aðgjörðina á 28 árum, og er það hið sama, sem
bærinn hefði verið með þessa aðgjörð í 28 ár; því að það er
borgaður 28. hluti kostnaðarins á ári. Nú er bæði Austur-
völlur og Austurstræti orðin sönn bæjarprýði, eigi að eins að
vornm dómi og margra bæjarbúa, heidur og ailra útiendinga,
sem bjer hafa komið í sumar. En hefði það verið sæmandi
fyrir bæinn, að vísa bæjarstjórninni í Iíaupmannahöfn, sem
sæma vill bæ vorn og prýða með myndarstyttu Thorvaldsens,
á stað handa myndastyttunni í forinni sem var á Austurvelli?
Jeg verð að segja, að hver sá, sem kveður jú við því, gætir
eigi sóma bæjarins, og fegurðartilQnning hans er næsta sljó,
af hverju sem það kemur. Auk þessa er Austurvöllur alls eigi
til augnagamans eins; því að sje nokkuð um hann hirt, getur
hann hæglega af sjer gefíð fullan þriðjung af leigunum af því
fje, sem til hans gekk, svo að augnagamans-kostnaðurinn,
sem höfundurinn svo kallar, er þriðjungi minni en hann vill
telja mönnum trú um. Og hverjir nutu svo þess fjár, sem
til þessara verka gekk? J>að voru bæjarbúar sjálfír, og það
einmitt hinir fátækari bæjarbúar, sem lifa á handafla sínum,
og sem höfundurinn lætur sem sjer sje svo annt um. |>eir
fengu þar atvinnu, og það beint á þeim tíma, sem þeir slökktu
engu öðru niður, og til þessa leggja mest þeir, sem mest
mega missa, og það virðist mjer vera beint eptir hugmyndum
höfundarins, og hann ætti þvi eigi að álasa oss fyrir það.
Nú er þá að víkja að kennslueyrinum, sem þetta mál er
út af risið. Höfundurinn segir, að með hækkuninni á kennslu-
eyrinum sje bersýnilega hnekkir búinn framförum bæjarins.
En í hverju er þá þessi hnekkir fólginn? Hann er í þvi fólg-
inn, eptir orðum sjálfs höfundarins, að þeir, sem efni hafa á
að kosta menntun barna sinna, vilja eigi láta bðrn sín í skólann;
en af hverju? Svarið verður að vera: af tómri nízku og grút-
arskap, sem setur fyrir sig að borga 2 aura um hverja stund
fyrir menningu barna sinna. Ilðfundurinn játar þó líklega, að
foreldramir sjeu skyldir að kosta menntun barna sinna, eptir
því sem þeir hafa efni og tæki til, og það sje alls eigi skylda
sveitarfjelagsins, nema því að eins, að foreldrarnir geti það
eigi sökum efnaskorts. Jeg fæ eigi heldur sjeð, að sú skylda
hvíli eigi öldungis eins á þeim, eins og að fæða þau og klæða,
og höfundurinn ætlast þó víst eigi til, að t. a. m. embættis-
mönnum sje lagður styrkur úr bæjarsjóð til fæðis og klæðis
börnam þeirra?
Auk þess fæ jeg eigi betur sjeð, en að höfundurinn rifi
sjálfan sig niður, þegar hann er að tala um skólagjaldið, sem
eigi að vera svo ljett, að sem flestir geti notað skólann fyrir
börn sin. tegar kennslukaupið er svo lágt, að borga verður
talsvert af því úr bæjarsjóð, þá borgar fátæklingurinn, sem
ekkert bam hefir f skólanum, nokkuð af kennslueyrinum fyrir
hinn efnaða; því að gjaldið er lagt á, eigi eptir því, hvort
gjaldandi láti nokkurt barn ganga í bamaskólann, heldur eptir
efuum bans og öllum ástæðum, svo að t. a. m. ef bæjargjaldið
er 5 af hundraði hærra sökum barnaskólans, en það annars
yrði, þá tekur hinn efnalitli, sem ekkert barn lætur ganga í
skólann, að tiltölu sama þátt í gjaldinu, eins og embættismað-
urinn, 6em hefir há laun, og hver sá, sem er vel efnum bú-
inn, enda þótt hann njóti þar kennslu fyrir 4—5 börn, og
þannig nýtur hann ölmusu hjá hinum fátækari til að spara
efni sin, og þetta er sú gullöld, sem hefir staðið nú í 13—14
ár; en ójöfnuðurinn verður þv: meiri, sem kenuslukaupið er
lægra. Hitt er aptur á móti eðlilegt, og sjálfsögð skylda fje-
lagsins, að styrkja hina efnalitlu, sem eigi hafa ráð á eða tæki
til að mennta börn sín, til þess, og einmitt það hafði meiri
hluti bæjarstjórnarinnar fyrir augum, þegar hann hækkaði
gjaldið, að hinir efnuðu bæjarbúar skyldu greiða kennslueyrinn
án tillags frá hinum fátækari, en að bæjarbúar allir f heild
sinni skyldu styrkja hina fátækari til þess, hvern eptir því sem
hann þyrfti, og þvf er þess gefinn kostur, að gjaldið verði
lækkað, ef hlutaðeigendur þurfa þess við, og þannig er þetta
allt öfugt og á höfði hjá höfundinum, og þar sem hann
segir, að vjer höfum helzt til lengi vanizt við ölmusur, og vill
láta oss hætta þeim, þá berst hann í allri greininni fyrir því
gagnstæða, og fyrir því að drepa niður sómatilfinninguna.
^á þykir honum það sárt mjög, að »nú sje eigi annað
sýnna, en að skólinn fyllist með öreigabörnum, sem alizt hafi
upp í skúmaskotum örbirgðar og fákænsku, og dragi því dám
hvor af öðrum«. Hver ályktun verður dregin af þessu önnur
en sú, að hann vill helzt útiloka börn fátæklinganna frá skól-
anum? Áður gátu eigi þeir foreldrar, sein þágu eigi af sveit,
komið börnum sínum í skóla, ef þeir gátu eigi greilt 12krón-
ur með þeim; en nú geta þeir það, þótt þeir geti eigi greitt
meira en svo sem 4 krónur. Honum svíður þá það, að fleiri
af börnum hinna efnalitlu bæjarbúa skuli l'á aðgöngu að skól-
anum, og setjast á bekk með börnum höfðingjanna, og að
meiri hluti bæjarstjórnarinnar skuli vilja styðja að því, að slík
börn, semannars lifðu *í skúmaskotum fátæktar og fákænsku»,
geti notið tilsagnar í skólanum, og þannig komizt út úr þess-
um skúmaskotum. Önnur skynsamleg hugsun verður eigi út
úr þessu fengin. Þar sem hann er að fjargviðrast út úr þvi,
hvar bæjarstjórnin finni takmörkin á millum þeirra, sem eigi
að fá linun, og þeirra, sem eigi að greiða fullt gjald, þá svara
jeg því einu: hvar á niðurjöfnunarnefndin og bæjarstjórnin að
finna mælikvarðann fyrir því, hversu hátt bæjargjald hver bæj-
arbúi á að greiða?
Ef bæjarbúar þeir, sem þurfa linunar við í kennslukaup-
inu, fyrirverða sig að beilast hennar, þá er það eigi bæjar-
stjórninni að kenna; því að þess þarf enginn þeirra að fyrir-
verða sig; en þeir, sem hafa nóg efni til að kosta börn sín,
þeir ættu að fyrirverða sig að þiggja ölmusur af hinum fátæk-
ari, þótt óbeðið sje, enda er það eigi samboðið frjálsum og
drenglunduðum mönnum.
tar sem höfundundurinn í enda greinar sinnar kemurmeð
þá hótun, að ef vjer tökum eigi aptur úrskurð vorn, þá verði
um nýár kosnir nýir fulltrúar, liklega í vorn stað, og þá verði
þessu og ýmsn öðru, sem f ólagi fari, kippt i lag aptur, þá
er sú hótun árangurslaus hjá mjer, og jeg ætla víst hjá hin-
um þremur einnig. Hinir heiðruðu bæjarbúar hafa kosið oss
til að stjórna bæjarmálefnum sínum, ásamt hinum fulltrúunum,
og þegar vjer gjörum það, sem vjer böfum bezt vit á, og
leggjum það eitt til málanna, sem vjer eptir beztu vitund og
vandlega umhugsun ætlum fjelaginu haganlegast, og miða að
mestum framförum bæjarins, þá förum vjer að, svo sena bæjar-
búar sjálfir hafa fyrir oss lagt, og treyst oss til; en þá brygð-
umst vjer trausti bæjarbúa, ef vjer hlypum að ein septir hugmynd
um hvers sjervitrings, sem vill trana sinni skoðnn fram, eða
vill sníkja sjer út velvild lakasta hluta bæjarbúa. Vjer viljum
gjarnan hafa velvild og virðingu sambæjarmanna vorra, en vjer
munum að eins leitast við að afla oss hennar með þeim ráð-
stöfunum, sem rjettar sjeu og bænum sjeu hagkvæmar, en
eigi með því, að hlatipa eptir annara skoðunum.
H. Kr. Friðrilisson.
BRÁÐAPESTIN.
í ritgjörð þeirri, sem jeg skrifaði síðast um bráðapestina,
lofaði jeg að leggja ráð við henni, þau er jeg ætlaði að helzt
myndi duga. En þegar jeg fór að hugsa ura það efni, fann
jeg að ritgjörð um það yrði lengri en svo, að blöðin gætu
ljeð henni rúm, allrasízt nema í köflum, sem jeg áleit mjög
óhentugt fyrir hlutaðeigendur, yrði ritgjörðin í nokkru nýt. Jeg
hefi því ráðið það af, að semja í vetur komanda, ef guð lofar,
ritgjörð um bráðapestina og ráð við henni, og reyna til sð
koma ritgjörð þeirri sjerstaklega á prent; en ráðlegg öllun: tii
bráðabirgða, sem vilja gjöra tilraun með að verja fje sitl braðu
pestinni, að leggja stund á, að fjeð hafi sem be ta kirðinju
og hagfeldast fóður, nægt og gott vatn og andrútmlo-pt, þeg-
ar það liggur inni. Til varúðar og varnar æð y.r íika til, að
sem flestir reyni það einfalda og kostnaðarlitia ráö, að gefa
hverri kind, ekki sjaldnar en aðhálfsmánaðáríresti, hnfullan með-
almatspón af matarsalti, og riður mikið á, að ætlan minni, að á
iongjöfinni sje byrjað strax í októbermán., og henni fram haldið