Ísafold - 26.03.1877, Blaðsíða 2

26
þá í fornðld en nú. |>ótt eg sje nú al-
veg óviðriðinn tilefni þessa máls, vil
jeg leyfa mjer að koma með fáeinar
athugasemdir við þenna samanburð,eða
um hið forna þingfararkaup, sem jeg vona,
að hinn háttvirti hófundur misvirði eigi,
með því að mjer gengur það eitt til,
að skoða það frá fornfræðinnar hlið.
fað er kunnugt, að hið forna al-
þingi hafði á hendi bæði Iðggjafarstörf
og dómarastörf. {>ar voru fjórir fjórð-
ungsdómar fyrir allt Iandið, og þar að
auki fimmtardómur, sem var einn alls-
herjardómur, því í honum sátu menn
úr öllum goðorðum landsins; hann var
líka að vissu leyti nokkurs konar æðsti
dómur. Einn var aðal-embættismaður á
öllu landinu, og það var lögsögumaður;
hann hafði laun sín af opinberu fje,
• lögrjettufjám», 200 ál. vaðmála sum-
ar hvert, og þar að auki allar útlegðir
hálfar, sem dæmdar voru á alþingi, þ.
e. hálft það fje, sem gjört var upptækt
fyrir þeim mönnum, er sekir urðu. Jeg
hygg nú, að fullyrða megi, að þing-
fararkaupið, þessar 10 ál., hafi verið
hið eina gjald, er lá á hverjum bú-
anda, er verja skyldi til landsstjórn-
arinnar, og var því þannig hagað, að
það skyldi nægja til allra útgjalda
við löggjafar- og dómsvaldið; af þing-
fararkaupinu munu hafa verið tekin
laun lögsögumannsins, því með lög-
rjettufje mun meint vera meðal annars
þingfararkaupið í heild sinni; ýmsar
sektir fjellu lika til lögrjettu; sjest það
meðal annars af Festuskatti, þegar
maður gengur að eiga konu, er hann
vissi ekki frændsemi við. En borgun til
allra pingheyenda var fólgin í því, að
þeir skyldu taka þingfararkaup en eigi
gjalda, «þá scal hverr þeirra taka þing-
fararkaup. enn gjalda eigi. endaerhverr
þeirra þing heyandi. bæþi um sín mál
oc annarra manna». (Grág. þingskapaþ.
23. kap. í Finsens útg.j. En þeir voru
allir þingheyendur, er goði hverr kref-
nr þingreiðar, eða þeir sem höfðu eiu-
hvern þingstarfa á hendi (Function).
«Böndr eru þingheyjendr. oc goþar. oc
þeir menn er þingfarar oc gagna erv
heiman quaddir» (þsk.þ. 23. kap.). í
lögrjettunni sátu 12 tylftir manna, 144,
og lögsögumaður og biskup að auk.
IlaG nú 1 hverjum fjórðungsdómi setið
36 manna, verða það 144, en hafi þeir
ekki verið nema 9, — sem jeg hygg
heldur vera — verða það 36al!s. í fimmt-
ardóminn skyldi nefna 4 tylftir manna
(því eina átti úr að nefna), 48 manns,
og allir dómar skyldu senn nefndir.
Svo koma nú allir kviðirnir, er goð-
arnir myndu þurfa að nefna á þingi,
bæði 9 manna kviðir, og tylftarkviðir.
|>eir gátu verið svo margir nefndir á
slíku alisherjarþingi, við alla þessa fimm
dóma, í svo mörgum og margbreyttum
málum, sem þar gátu komið fyrir, að
ómögulegt er að ákveða, hvað mikinn
mannfjölda þyrfti til. þessir allir flokk-
ar, er jeg hefi nefnt, og höfðu þing-
starfa á liendi, voru allir þingheyend-
ur, og áttu að taka þingfararlcaup, en
eigi gjalda. »Rett er at hann taki þing-
fararkavp ef hann gengr i doma. eþa
berr quiþv» (sama kap.). Af þessu öllu
er nú auðsætt, að þingfararkanpið lenti
ekki einungis hjá lögrjettumönnunum;
og það er þó einungis hún (lögrjettan),
sem vjer getum helzt líkt við alþingi
nú; það er í rauninni ekkert annað en
fámenn lögrjelta, með 36 manns, sje
það borið saman við þá fornu lögrjettu.
Það er því ekki fullkomlega rjett-
látur samanburður, að bera saman all-
an landstjórnarkostnaðinn ( fornöld,
einungis við hvað hið fámenna alþing
vort nú kostar. Hitt væri heldur gjör-
andi, að bera saman allan landstjórn-
arkostnaðinn nú, við hvað landstjórnin
kostaði í fornöld; mun þá bezt sjást
hinn fjarskalegi mismunur, hvað land-
stjórnin var kostnaðarminni í gamia
daga, og þori jeg þó að fullyrða svo
mikið, að manntal var ekki minua á
landinu þá en nú, eða efni manna í
iöndum og lausum aurum.
Hinn háttvirti höf. segir: «af hverj-
um skatlbónda áttu að greiðast 10 ál.
í þingfararkaup». Upphæð þingfarar-
kaupsins er rjett tilgreind, en að það
hafi verið bundið við shatt, sízt upp-
haflega, og heldur ekki á ll.öld, held
jeg sje misskilningur. íslendingar þekktu
ekki það gjald («skatt»)á þjóðstjórnar-
árum sínum, enda nefnir Ari fróði hann
ekki í íslendingabók 10. kap., er hann
segir frá, að Gissur bískup hafi látið
telja þá bændur á landinu, sem þing-
fararkaupi áttu að gegna. Gjaldið »skatt-
ur» varð ekki til, sem kunnugt er, fyrr
en eptir að landið komst undir kon-
ung. Jónsbók talar þess vegna greini-
lega um skatt í «þegnskyldu við kon-
ung», og sjest þar, hvernig hann er
orðinn tii.
Jeg hefi getið þess að framan, að
þingfararkaupið hali verið hið eina gjald,
er á mönnum hvíldí í þaríir landstjórn-
arinnar, að minnsta kosti að því, er
alþingi snertir, jeg meina sjálfsagt áð-
ur en páfa- og klerkavaldið fór að
drottna; en líka var til annað gjald,
áður en kristni kom, er skylt var að
greiða, og það var hoftollur, enda skyldu
menn annast fátæka hver í sínu hjer-
aði. það er ekki ólíklegt að hoftollur-
inn eptir að kristni kom, haQ eins eptir
sem áður failið til goðans, þó undir
öðru nafni. Goðarnir voru eins konar
embættismenn sinnar tíðar, þó ekki
einvaldar, eins og sumir hafa ætlað;
þeir voru mjög áríðandi menn í land-
stjórninni, og höfðu raunar þrenns
konar starfa á hendi: 1. að gæta hof-
anna, og stjórna blótsiðum, 2. þeir
skyldu nefna menn í lögrjettu, og áttu
þar sjálfir setu, og voru því í rauninni
hinir rjettu lögrjettumenn, «áttuatráða
lögum ok lofum», en lögsögumaðurinn
var þó yfirmaður lögrjettnnnar. 3. þeir
skyldu nefna menn í alla dóma: «stýra
sakferli*. Þeir rjeðu líka mestu, hver
gjaida skyldi þingfararkaup: «Menn scolu
svo gialda þingfararkaup, sem þeir erv
asattir i þriðiungi hverium viþgoþann».
(þsk þ. 23. kap.). það var líka eðlilegt
að svo hafi verið, því goðanum var
kunnugast, hverja hann hafði kvatt til
þingreiðar, eða hver gekk í dóma eða
bar kviðu. þingfararkaupið mun upp-
haflega hafa verið miðað við vissa fjár-
eign manna, þannig, að þeir fátækari
guldu ekki þinglararkanp; sjest það með-
al annars af kristinna laga þætti (Grág.
I. kap., sbr. Vígvl. 89. kap.j. |»að má
nærri geta, að eptir því frjálsa stjórn-
arfyrirkomulagi, sem var hjer á landi í
fornöld, að menn bafi viljað hafa hin
opinberu gjöld sem minnst; hvert við-
vik i landstjórnar þarfir var þá ekki
seit dýru verði, ella mundu menn hafa
«kurrað» illa, ekki síðnr en bændur (
Noregi, er þeim var mjög móti skapi.
Jeg hefi farið hjer fljótt yfir að sinni,
en mál þetta er vert þess, að það væri
skýrt nákvæmar.
Sigurður Vigfússon.
Meira um rit-hvinnsku, o. fl.
í 2. og 3. tölubl. ísafoldar hafði
jeg skrifað bókafregn, sem jeg hafði
vonast til að ekki mundi gjöra neinum
illt i geði; því miður held jeg samt,
eptir því sem að sjá er á 10. tölubl.
tjóðólfs, bls. 38, að herra P. Pjet-
ursson,(íklegast (þótt ólíklcgt sje), biskup
landsins, hafi reiðzt af henni. i^að var
nú sök sjer, þótt guðsmaðurinn reiddist;
hann huggar sig hvort sem er við það,
að það sje dagleg yfirsjón; hilt er lak-
ara, ef orð mín skyldi hafa orðið til
þess, að hann bryti móti 8. boðorðinu,
sem hann eptir á mundi telja stórsak-
næmt. Blessaður guðsmaðurinn segir
það ekki satt, að jeg hafi ekki nema
á einum stað rjett að mæla, þar sem
jeg fiun að dönskusleltum hans, og
vísar mjer í orðabækur npp á það.
Jeg á þær nú ekki margar, en víst er
um það, að hann er ekki ver settur
«fyrir aptan dyrnar*,1 en þegar hann
er að «kría» saman með «andaktinni»
og «hjartasorginni» einhverjar fáráðar
sálir, sem ganga vildu í «borgun»
fyrir sálina mína, sem ies allar guðs-
orðabækurnar hans öðruvísi en annað
fólk («annar smali», sbr.Sturl.) að hann
heldur. það er nú sannast að segja,
að um guðsorðabækurnar hans hefi
jeg aldrei talað neitt nje mun tala
neitt, nema gott — að undan skildum
stökum stöðum,— hvort sem hann á
n.kkuð i þeim eða ekki neitt. Þótt
hann ætti ekkert í þeim, þá eru þær í
mtnum augum engu lakari. Mjer kom
það hverft fyrir, að hann, jafn-háráð-
vandur maður, skyldi fara að þykkja
það, þótt eg varabi tilvonandi rithöf-
unda landa minna við því, að fara
líkt að og hann með bænakverið, sem
hann nú man ekki til að neinn eigi
bæn i nema sjáifur hann; en meinleg
tilviljun er það honnm, en ekki mjer,
1) Sem hann kannast við að sje málleysa.