Ísafold - 10.07.1877, Blaðsíða 2
G2
ast í nýlendum með þeim hætti, að
þeir hlaða saman trjám (bjálkum): leggja
hvorn bjálkann ofan á annan og skeyta
þá saman í hornunum. f>essa aðferð
höfðu og landar í fyrra, og þjettu á
milli bjálkanna með eins konar leir
(clay); þak höfðu þeir úr strám og
viðargreinum. Eins og auðvitað er,
A'oru þessi hús bágborin hjá mörgum
sakir tímaleysis í fyrra haust og kunn-
áttuleysis, og það var meðal annars
orsök til veikindanna. Undir miðjan
aprílmán. tók ísinn að leysa af vatninu
(Winnipegvatni); þá gátu landar farið
að stunda fiskiveiðar betur en áður.
Mest aflaðist fram undan lækjarósum,
og fjarska-afii var mjer skrifað að væri
í Islendingafljóti hinn 25. apríl. í vetur
lifðu Islendingar, sem heimanað komu
í fyrra, nær eingöngu af láni frá stjórn-
inni, og urðu það um 40,000 dollara.
Nú í vor lánaði stjórnin af nýju 25000
doll. til að kaupa fyrir lifandi pening
(kýr og uxa), útsæði, akuryrkjutól o. fl.
f>annig er löndum vorum búið í hönd-
urnar til að geta komizt áfram. Meira
verður eigi vænzt að stjórnin láni, og
nú kemur upp á íslendinga sjálfa að
leggja fram dug og dáð til að bjarg-
ast, og það ekki einungis svo, að þeir
hafi nægilegt fyrir sig, heldur og til
að geta borgað stjórnarlánið. þ»að er
orðið um 70 000 dollara, og það hafa
íslendingar rentulaust í 4 ár (3 ár hjer
eptir), og síðan á það að borgast á 6
árum; vera alborgað eptir 10 ár. Á
leiðinni heim hitti jeg innanríkisráðgjaf-
ann í Kanada í borginni Kingston við
Lawrence-fljót. Honum þótti miklu hafa
þurft að kosta til nýlendunnar, en sagði
stjórnin hefði hlotið að sjá fólkinuborgið,
úr því það var komið. Samtals hefði
verið kostað til 100,000 doll., þar sem
sóttvörn varð að halda uppi, og setja
lækna í nýlenduna, auk lánsins. Lánið
sagði hann að ætlazt væri til að íslend-
ingar borguðu eptirþví sem þeirgætu;
verja, sem bættu þetta ritmál, voru:
Ennius skáld, (f. 236 og d. 169 f. Kr.),
Marcus Terentius Varro söguritari, (f.
n 6 og dó 16 f. Kr.), Marcus Tullius
Cicero, hinn nafnfrægi mælskumaður (f.
106 og myrtur 43 f. Kr.). J>að er víst,
að Cicero hafði í brjefum til sumra
kunningja sinna sjerstök bókstafamerki,
í fyrstu fyrir leyndarmál, en síðarmeir
til ritflýtis. þ>að flýtur af sjálfu sjer, að
þessir kunningjar hans oghafa kunnað
þetta ritmál. Marcus Tullius Tiro hjet
leysingi Ciceros; við hann eru kendar
hinar tironsku nótur (notae tironianaé).
Hann segja kirkjufeðurnir Hjeronymus
og Evsebius að fyrstur hafi fundið upp
hraðritunarmerkm“ *. Enda segir og
fóstri hans Cicero um þennan leysingja
sinn, í brjefi til Attikusar (1. XIII, ep.
25): ,,að hann hafi lesið Tiro fyrir, sem
vanur sje að ná öllu“. Gajus Julius
Cæsar alræðismaður (f. 98 og myrtur
*) M. Tullius Tiro, Ciceronis libertus, primus
notas commentus est.
harðara verður ekki gengið eptir
greiðslu þess. Hætt er við að ýmsum
verði það erfitt, því þótt landið sje frjó-
samt, þá skortir marga krapt og kunn-
áttu til að hagnýta kosti þess, en á
hinn bóginn eru margir dugandi menn
í nýlendununni, sem þegar hafa dvalið
nokkur ár í Ameríku, lært akuryrkju
og kynnzt landsháttum, og þeir örfa
hina áfram og kenna út frá sjer. p>að
er vonandi að nýlendan komist upp
með tímanum, og að landar sjái sjer
fært að endurborga lánsstyrkinn, að
svo miklu leyti sem þeim aukast efni
til. það hefir verið mikið áhugamál i
nýlendunni, einkum nú seinast, að koma
á kirkjufjelagi og fá góðan prest í ný-
lenduna. Eptir beiðni landa sömdum
við Jón Bjarnason, ritstjóri blaðsins
„Budstikken“ í Minneapolis, frumvarp
til kirkjulaga, og sendum til nýlend-
unnar, en þegar jeg fór af stað var
ekki fullnaðar-ályktun orðin í því máli.
Komið hefir til orða að landi vor, sira
Páll þorláksson, gjörðist prestur þeirra,
en óvíst er hvort af því verður. Hins
vegar hafa landar óskað mjög eptir
Jóni Bjarnasyni, og mun hann líklega
gjörast prestur þeirra, þótt mikið vanti
á að þeir geti boðið honum slík kjör,
sem hann hefir nú. Hann gjörði ráð
fyrir að fara þangað snöggva ferð í
sumar, að skoða sig um og sjá hvað
liði; þá verður ráðið út um þetta.
Jeg vil engum ráða til að
flytja til Nýja-íslands að sinni.
Menn mega sjá, hvílíkum erfiðleikum
það er bundið, að taka sig upp hjeðan
og flytja búferlum í annað land. Eins
og jeg hef áður frá skýrt, hefir landið
mikla kosti og gæði til að bera. Korn,
og einkum hveiti, vex þar afbragðsvel;
þar að auk er landið vel lagað fyrir
nauta- og svína-rækt (kúm þarf að gefa
inni þrjá til fjóra mánuði), síður þar á
mót fyrir sauðijárrækt; í vatninu eru
fiskiveiðar miklar, einkum haust og vor,
44 f. Kr), Augustus keisari(f. 63 f. Kr. og
d. 14 e. Kr.), og Titus Vespasianus
keisari (f. 9 og dó 79 e. Kr.) voru allir
ágætir hraðritarar. Um Titus keisara
segir Svetonius, að hann hafi ritað jafn-
fljótt manni sem las. Lucius Annæus
Seneca (f. 13 og d. 65 e. Kr.) gaf sig
og mjög við hraðritun, Horatius skáld
(f. 63 d. 7 f. Ivr.) kemst þannig að orði,
við hraðritara einn: ,,þú ritar þannig,
að þú þarft eigi nýtt skinnblaðÍ4 ár“.
þannig var blóma-öld hraðritunarinnar
hjá Rómverjum, sem í öðrum listum og
vísindum; hún varð og fyrir sömu af-
drifum og þau. Á 6. öld e. Kr. var
hún gleymd, en þó var hún eigi al-
veg undir lok liðin hjá klerkadómnum,
en mjög af sjer gengin. þannig er
enn til með eins konar hraðritun 54
einkarjettinda-brjef á Frakklandi, útgef-
in af Hlöðve góða (f. 778, dó 840) Karla-
magnúsarsyni.—Frá þessum tíma fór
hraðrituninni mjög hnignandi, og eigi
leið á löngu, áður hraðritun var haldin
og í skógunum skortír ekki timbur til
húsagjörðar og eldiviðar. En eins og
auðvitað er, kemur þetta ekki upp í
höndur manna af sjálfu sjer; nýlendu-
menn þurfa að leggja hart á sig, og
við margt erfitt að stríða, ekki sízt
framan af. það er vitaskuld, að til
m i k i 1 s er að vinna, en það þarf líka
mikið að vinna. Til þess að getalifað
í vetur urðu landar að fá þetta mikla
lán frá stjórninni, ennú er ekki slíkan
styrk að fá framar, að minnsta kostí
ekki fyrst um sinn. Hið ráðlegasta
fyrir þá, sem á annað borð vilja fljrtja
til nýlendunnar, er, að bíða fyrst um
sinn, og sjá hvernig nýlendan lánast.
Eitt, sem er skilyrði fyrir viðgangi ný-
lendunnar, er, að landar geti selt það
af vöru sinni, sem þeir hafa afgangs,
og þannig keypt sjer ýmsar nauðsynj-
ar, svo sem verkfæri og allskonar á-
höld, föt o. s. frv. Nú er það í ráði, að
verzlunarfj elagið Hudsonsbay -Company,
sem hefir aðalstöð sína í Winnípeg,
og verzlar á Rauðá og Winnipegvatni,
muni stofna verzlun og reisa búðir við
minnið á íslendingafljóti, og þannig fá
landar markað fyrir vörur sínar tveim
dagleiðum nær en hingað til.
Eins og jeg gat um að framan,
átti blaðið „Framfari11 að fara að hefja
útkomu sína í nýlendunni. J>að er
stofnað í því skyni, að vernda þjóðerni
Islendinga í Ameríku, efla einingu og
fjelagsskap meðal þeirra, fræða menn
um landshætti, atvinnuvegi, uppgötv-
anir, sem og framfarir yfir höfuð að tala,
einkum í verklegum efnum, auk al-
mennra frjetta um það sem við ber.
Fyrir blaðinu stendur fyrst um sinn
Sigtryggur Jónasson, sem er áhuga-
mikill framfaramaður, vel að sjer í enskri
tungu, og að reynd hinn vænsti dreng-
ur og áreiðanlegasti maður. Meðal
annars má vænta þar fróðlegra og kjarn-
mikilla ritgjörða eptir Jón Bjarnason.
Með þessu móti er þannig tæki-
versti galdur og kukl. Friðriki 3. |>jóð-
verjakeisara (f. 1415, dó 1493) var flest
illa gefið; hann trúði því, að hraðritun-
in væri fjandans verk, og ljet því brenna
upp hin merkilegu rit Triþemiusar á-
bóta (d. 1518), er vóru hraðritin. Á
15. og 16. öld. lagðist hraðritun algjör-
lega niður. í lok 16. aldar tók þó
Englendingur einn, Ratcliff að nafni,
uppá því, að rita hljóðstafalaust, sem í
hebresku; hann notaði og bönd upp á
síðkastið. þótt aðferð þessi væri mjög
lítilfjörleg, varð hún þó til þess, að hrað-
ritunin fór smámsaman að rakna úr dái,
Á miðri 17. öld fann frakkneskur maður,
Cossard, upp miklu auðveldari hraðrit-
unar-aðferð, en þangað til var höfð.
Enn sá maður, er talinn er almennt
uppgötvari oghöfundur hraðritunarinn-
ar, er Franz Xavier Gabelsberger (f.
9V2. 1789; dó 47i- 1849) frá Munchen
á Bæaralandi. Hann hafði um langan
tíma verið ritari hjá innanríkisráðgjaf-
anum í Munchen. f>að var árið 1817,