Ísafold - 14.07.1877, Blaðsíða 1

Ísafold - 14.07.1877, Blaðsíða 1
ísafold. IV17. Reykjavík, laugardaginn 14. júlímán. 1877. Um dönskuslettur °£ fornyrði*. Herra Jón J>orkelsson hefir í 12. tölu- blaði 29. árs J>jóðólfs á 47. bls. farið að taka svari þess, er eg hafða kallað dönskuslettur og orðskrípi í Smásögum, þýddum af P, Pjeturssyni. Margur kynni nú að halda, að eitt saman nafn Jóns J>orkelssonar, sem allir vita að er allra hjerlendra manna víðlesnastur í fornum ritum íslenzkum, og orðfróðast- ur, ætti að vera nóg til þess að þagga niður í mjer, sem ber það biskuplega bleyðiorð á baki, að eg heiti því Styr- björn, að eg þori ekici að segja til nafns míns; en þó get eg ekki þagað við orðum herra Jóns. Að vísu kannast eg fúslega við það, að orðin kcerlegur, ganga í borgun fýrir, og port finnast í foraum bókum ísienzkum; en jeg segi víst ekkert of mikið, þóttjeg segi það, að mýmörg orð, sem finnast á fornum bókum, frá 13. og 14. öld t. d., mundu nú talin alveg óhæf í íslenzkum ritum; og væri svo, að þau væri samstofna við dönsk orð, og maður svo hinsvegar væri viss um, að sá höfundur, er fyrst fer að taka þau upp aptur nú, hefir aldrei litið í þau fornu rit, er orðin standa í, þá tel eg mig hafa fyllsta rjett til að segja, að höfundurinn klíni þeim inn sem dönskuslettum, en ekki sem fornyrðum. Herra J. J>. gerir mjer íinnars rangt til, ef hann ætlar mjer það, að eg telji hvert það orð dönskuslettu, sem samstofna ervið dansktorð. Slíka bernsku má ekki ætla Styrbirni; en mjer þykir sárt að sjá það, að herra J. p. skuli vera svo óvandlátur fyrir tungu sína, að hann taki gott og gilt hvert það samsett orð, sem saman stend- ur af tveimur alislenzkum orðum, eins og þegar hann vill gera lijartasorg gjaldgenga íslenzku, af því að ,.hjartam‘ sjeíslenzkaog „sorg“ íslenzka; eptir því ætti sömumiaður (Sandemand) að vera gild og góð íslenzka, því sanna- er ísl. og -maður er ísl.; ndtthúfa (í óeiginlegri merkingu) ætti að vera góð íslenzka, því nátt- er ísl. og -húfa er ísl. Jeg vil ekkert fást um þá ástæðuna fyrir því, að hjartasorg sje íslenzka, að í Hávamálum stendur „sorg etr hjarta11; eptir því ætti að mega kenna hvern einn hlut til þess sem hann etur; það er hagnaður fyrir Símon Dalaskáld, að fá að vita það. Kría hefi eg hvergi heyrt nema í Reykjavík og á Seltjarn- arnesi; eg ætlaði að það væri þýzku- *) Sakir rúmleysis í blaðinu hefir þessi grein beðið prentunar frá því snemma í yof. Rltst. sletta, og ætla eg enn, að það sje af þýzka orðinu „kriegen-*; mjer þykir ekkert unnið við að byggja þvi inn í bókmál vort, þó aldrei nema Björn Halldórsson kynni að hafa það í orð- bók sinni; og það verður i mínum aug- um ekkert veglegra fyrir það, þótt það finnist í sænslcum og norskum alþýðu- mállýzkum; orðið getur verið aðskota- dýr hjá þeim allt eins og oss. A orð- unum að ganga í borgun hefir herra J. J>. laglega komið sjer við með að sýna lærdóm sinn, þar sem hann tínir til 12 staði úr fornum bókum, íslenzkum og norskum, þar sem orðin að ganga í borgim, borgan og borganarmaður kem- ur fyrir; en það er verst, að allur þessi lærdómur bítur mig ekki, því eg hefi vitað að þetta var til; en nú eru önnur góð orð algengari um það sama og því betri: ábyrgjast, taka ábyrgð á, taka í ábyrgð, ganga í veð; setja í veð. Nú kann herra J. p. að þykja ranglátt, að eg geri mjer nokkurn mannamun; en þó er það hið fyllsta rjettlæti. Ef eg sæi í einhverjuriti eptir J. p. þetta orða- tiltæki: að ganga í borgun, eða orðið borgunarmaðr, þásegðieg: því er hann nú að koma með þetta fornyrðatorf, hann, sem annars ritar svo látlaust. En þegar eg sá þessi orð hjá P. P., sem eg bezt gat ímyndað mjerað engahug- mynd hefði um að þau nokkuru sinni hefði í fornri bók staðið, en aptur var vel kunnugur þeim í dönsku, þá þyk- ist eg hafa leyfi til að segjavið hann: vertu ekki enn að sletta dönskuslöpun- um; en hvort sem það er fornyrði hjá J. p. eða dönskusletta hjá P. P., þáer það löstur í riti, að minni hyggju. Port hafði jeg sagt að ekki væri íslenzka. Jeg stend við það enn, þótt herra J. p. hafi marga staði úr fornum bókum því til sönnunar, sem íslenzku orði. Hlið kannast herra J. við að sjebetra; það er ekki heldur meira í vöfunum, eða óþýðara. I fornum bókum íslenzk- um finnst líka jjappcl og fjappel, sýr- kot og katel, sem er alveg eins íslenzka og port, og mundi engum íslenzkum rit- höfundi nú detta í hug að hafa þau í riti eða íæðu. Herra J. p. getur ekki betur sjeð en að orðin „á œðri stöðum11 sje rjett íslenzka. Plvert einstakt orð þessara þriggja er íslenzka, það skal jeg fúslega játa; en hitt er eins víst, að þau, svo sem þau standa í Smásögun- um, er klaufaleg þýðing á dönsku orð- tæki: „paa höjere Steder“. pegar herra J. p. fer að tala um „andakð, þá kalla eg honum fara skrítilega; hann, sem er búinn að dæma kærlegr, ganga 65 í borgun, og p>ort góða oggilda íslenzku, af því að þessi öll orð standi í fornum bókum, og segir það með fullri vissu um þau, þar sem jeg ætla að þau sje alveg óhafandi, borgnn og borguuarmaðr meðal annars af því, að þau orð eru nú búin að fá allt aðra þýðingu hjá oss, nefnilega: pccuniam solverc, — hann fer að verða í vafa um orðin „á/mgi“ og „athugi1 yfir ..andakk' í sumum tilfell- um, og eru þau þó í ágætum fornbók- um, og eru orð, sem eiga einkarvel við, þar sem guðræknis- eða bænræknis- þýðingin ekki kemst að, og eptir mynd- an sinni svarar auðvitað ,,áhugi“ alveg til andacht: an = á, doiken = hyggja. Og mjer er nær að halda, að hefði herra Jón porkelsson með „tilbærileg-ri andakt“ lesið Smásögurnar, þá mundi hann aldrei hafa lokið þeim dómi á um orðfærið á þeim, að það að öllu sam- anteknu væri vandað og gott. Vjer Islendingar getum með ýmsu móti syndgað í ritum móti tungu vorri: með því að hafa útlend orð, og með því að hafa orð, sem eru úr gildi geng- in, þótt góð hafi verið, og m e ð því að hafa óíslenzka talshætti, þótt hvert orð út af fyrir sig sje alíslenzkt. pessi lösturinn er verstur. Auðvitað og sá lösturinn, er P. P. er hættast við að falla í; herra J. p., sem svo víða hefir vel vandað um ambög'ulegan rithátt, ætti sízt að mæla honum bót. Og hann á í veði það orð, sem hann að makleg- leikum á fyrir málfræðislegan fróðleik, ef hann lætur sín opt freistað til þess að láta sinn mikla lærdóm halda uppi svörum fyrir því, er jafn rjettlátlega er vítt og það, er eg hefi vítt í Smásög- um P. P. Styrbjörn á Nesi. flannalát. (Aðs.). 23. maí næstl. and- aðist hinn nafnkunni dugnaðarmaður Erlendur Jónsson í Bergskoti á Vatns- leysuströnd. Hann fæddist 10. marz 1805 og ólst upp fyrst í Brunnastaða- hverfi og síðan á Auðnum, hjáforeldr- um sínum Jóni Jónssyni og konu hans Agnesi Jónsdóttur. Hann giptist 13. júlí 1831, Sigríði Arnadóttur; byrjuðu þau næsta vor búskap á Auðnum. pau áttu 7 börn saman og lifa 5 þeirra. Ár 1848 fluttust þau búferlum að Bergs- koti; bjó hann þar síðan til dauðadags. Plina ráðvöndu, góðu konu sína missti hann 8. jan. 1858, en giptist aptur 9. des. s. á. ekkjunni Guðlaugu Jónsdótt- ur, er saknar hans nú innilega, því sambúð þeirra var mjög ástúðleg. Erlendur heitinn var orðlagður mað-

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.