Ísafold - 31.01.1878, Síða 2

6
ÍSAFOLD.
það er: að með vandalausu og mjög
kostnaðarlitlu viðhaldi mun steinhús
endast ef til vill jafnmörg hundruð ára
og timburhúsin tugi, eða fram und-
ir það. Og þó láta menn sjer eigi
segjast.
„Hvað hugsarðu, maður, að vera
að kaupa þjer svona dýran fatnað ?“ —
„Jeg hefi eigi efni á að kaupa mjer hann
ódýrari“. þetta svarvirðist mesta sjer-
vizka, fljóttáað líta; en hver sem íhugar
það, skilur undir eins, að það er sprottið af
sannri hagsýni; — hjer er auðvitað
gjört ráð fyrir, að verðið fari eptir gæð-
um, svo sem sjálfsagt er. þótt vjer
eignum tregðu manna til að taka upp
steinhúsagjörð vanafestu, er oss þó eigi
grunlaust um, að fyrir mörgum muni
vaka einhver hugarburður um, að stein-
húsagerðinni fylgi ókleyfur kostnaður,
að steinhús sjeu margfalt dýrari en
timburhús. Og gjörum nú ráð fyrir að
svo sje, að það sje miklu kostnaðar-
meira að koma þeim upp; en ætliþeir
hinir sömu hafi þá hugfost þau sann-
indi, sem svar það, er nú nefndum vjer,
á við að styðjast? Ætliþeir hafi íhug-
að það, að þótt tvöfalt, þrefalt, ferfalt
eða jafnvel fimmfalt kostnaðarmeira
væri að koma upp steinhúsi en timb-
urhúsi jafnstóru, yrði steinhúsið þó ó-
dýrara í raun og veru, — sakir end-
ingarinnar. Að vísu kynni einhver að
svara, að oss, sem nú erum uppi, sje
eigi skylt að vera að hugsa ókomnum
kynslóðum fyrir hýbýlum, eða að það
sje jafnvel eigi ætlandi til frekara en
að sjá sjálfum sjer borgið um sína daga,
hafa á sönnu að standa. Enda fór svo,
að það sannaðist, og það greinilega.
Hann sýndi Vísindafjelaginu reikn-
ing sinn í janúarmánuði 1846; 21. á-
gúst s. á. sýndi hann því ýtarlegri
skýrslu um hina nýju stjörnu, er enn
var ósjen. Fræðimenn og spekingar
urðu forviða og frá sjer numdir; hálf-
menntaðir menn og heimskingjar hjeldu
þetta væri tóm vitleysa og hæddust að
Leverrier.
Rúmum mánuði síðar, 23. septbr.,
fær Galle, er þá var aðstoðarmaður við
stjörnuhúsið í Berlín, og var nafnkennd-
ur orðinn fyrir ýmsar uppgötvanir, brjef
frá Leverrier, þar sem hann biður hann
að sitja um hina nýju jarðstjörnu, á
þeim stað, er hann til tók og vísaði
honum á. í þá daga voru sem sje
hvergi til eins góðir sjónaukar og í
stjörnuhúsunum í Berlín, Königsberg
og Dorpat; en Berlín var bezt fallin
til stjörnuskoðana af því, að hún er
syðst þessara borga.
sem óvíst sje að verði svo margir. En
slíkt er skrælingja hugsunarháttur.
Eptir því væri hyggilegast að byggja
sjer ekki nema snjóhús, með því að
enginn á víst að lifa lengur en það
endist.
Vjer segjum, að þótt kostnaðurinn
til að koma upp steinhúsi væri tvöfald-
ur, þrefaldur, eða meir, á við það sem
timburhúsið kostar, yrði steinhúsið samt
ódýrara. En væri nú svo, sem vjer
höfum byggingafróðra manna sögusögn
um, að gott og vandað steinhús þurfi
alls eigi að kosta meira upp komið en
timburhús jafnstórt, heldur jafnvel minna,
hvemig ætli mönnum mundi þá getast
áaðlíta? Vjer höfum nú einmitt fyrir
oss nákvæman samanburð á kostnaðin-
um til hvorrartveggja húsagerðarinnar,
frá manni, sem hjer er talinn kunna
bezt til steinhúsasmíðis. þar segir, að
„timburhús úr norskum við, sem eigi
fæst nema mjög ljelegur, og enda þótt
hann sje sænskur, geti eigi kostað minna
en 7 kr. hver □ aliníþví, sje það þak-
ið borðum utan og tvímálað, og þiljað
a.llt innan upp undir glugga, en tjaldað
striga og veggjapappír úr því, og með
múrsteini í „bindingnum11, en ekki
holtagrjóti, sem allt feygi út frá sjer“.
En aptur „geti hver □ alin í stein-
húsi eigi kostað nema 6 kr., eptir því
sem hjer er háttað með grjótfiutning,
Og sje húsið sljettað innan með kalki
og fyllt upp milli steina að utan með
sementi, er endist 15—20 ár að minnsta
lcosti, og töluvert lengur, sje það vand-
lega gjört;. en á jafnlöngum tíma þurfi
að mála timburhús 3—4 sinnum“. —
Samakvöld fór Galle til ogbeindi
stjörnukíkir sínum á blettinn, sem Le-
verrier hafði vísað honum á, og fann
þar stjörnuna, rjett að kalla á sama
stað og Leverrier hafði sagt.
En hvernig stendur nú á því, að
Leverrier gat reiknað þetta út, að hann
gat gjört þessa miklu uppgötvun með
tómum reikningi?
Hann fór ekki að út í bláinn.
Hann neytti náttúrúlögmáls, er löngu
var fundið fyrir hans daga og kunnugt
orðið hverjum fróðum manni. þetta
náttúrulögmál er undirstaða undir öll-
um stjörnufróðleik mannanna. þ>að er
lögmálið um aðdráttarafl himinhnatt-
anna. Sá hjet Newton [njúton], er það
fann, enskur spekingur, einhver hinn
mesti, er uppi hefir verið. Síðan eru
nú hjer um bil tvær aldir.
1 öllum himinhnöttum, öllum him-
inlíkömum, hverju nafni sem nefnast,
býr aðdráttarafl. þ>eir draga allir hver
3 V, 78
Oss er kunnugt, að þessi maður hefir
margboðizt til að taka að sjer að koma
upp steinhúsi með eigi meiri kostnaði,
en hjer segir, fyrir umsamið verð (upp
á akkorð); það sýnir, að hann talar ekki
út í bláinn eða fer eigi með hjegóma
að gamni sínu.
Sumir, sem annars kannast við kosti
steinhúsa umfram timburhúsa, finnaþeim
þó til nokkra smágalla ; þar á meðal
það, að þau sjeu rakameiri. „En úr því
er hægt að bæta“, segir tjeður stein-
húsasmiður. „þ>að er allur vandinn, að
hafa veggina sem þynnsta, og er nóg
að þeir sjeu um 20 þuml. á þykkt, þó
að húsið sje tvíloptað ; en hingað til
hafa menn keppzt við að hafa þá sem
þykkvasta, sem að minni ætlun er mesta
heimska; ráðlegast væri, að láta húsið
standa ó-sementerað svo sem tveggja
ára tíma, því að ef húsið nær eigi að
þorna nokkurn veginn, þá innibyrgist
sagginn í veggjunum og þrengir að
kalkhúðinni innan á þeim, en kalkið
lætur f}7r undan en sementið. Með
góðum ofnhita þorna og veggirnir fljótt“.
Annar annmarki er talinn sá, að mönn-
um sje hætt við að sýkjast í nýjum stein-
húsum, og að slík hætta sje eigi úti fyr
en veggirnir sjeu gagnþurrir orðnir.
Vjer skulum hvorki segja af eða á um
það, hvað til muni vera í þessu; en
það mun oss óhætt að fullyrða, að í
öðrum löndum láta menn slíkt eigi aptra
sjer frá að búa í nýjum steinhúsum, og
mundi það jafnvel eigi leyftþar, efþví
fylgdi sjerleg hætta fyrir líf eða heilsu
manna.
þ>að er hvorttveggja, að vel snemmt
annan að sjer, eins og segull járn. þ>ví
er það, að væri himinhnettirnir, t. d
jarðstjörnurnar, eigi á hraðri ferð, hlytu
þær að þokast æ nær hver annari; og
með því að sólin hefir langmest aðdrátt-
araflið, og það fjarskalegt, mundu þær
sendast að henni allar saman og smell-
ast utan í hana, svo að allt yrði að ein-
um hnetti, sólin og jarðstjörnurnar allar
og tungl þeirra. En það vill þeim til,
að þær eru jafnframt á annari hreifingu,
stjórnast af öðru afli, er togast á við
aðdráttarafiið. þ>að veldur því, að að-
dráttaraflið gétur eigi gjört meira að
en að breyta stefnu stjarnanna, getur
að eins sveigt þær út af hinni beinu
braut, er þær mundu renna ella, og
verður það úr, að jarðstjarnan rennur í
hring (lítið eitt aflangan), hringinn í kring
um sólina. þ>etta er hægt að gjöra
skiljanlegt. Gjörum ráð fyrir, að vjer
hefðum handa á milli stóran segulstein
og dálitla járnkúlu. Látum vjer nú seg-
ulsteininn liggja á miðju borði og leggj-