Ísafold - 12.12.1878, Blaðsíða 1

V 31. I
Eptir lancjsþingssamþykkt við Oxar-
á árið 1757 milli allra lögmanna,
varalögmanna og sýslumanna landsins,
undirskrifaðri seinna i Viðey fyrir allra
hönd af varalögmanni Ólafi Stefáns-
syni og sýslumönnunum þorsteini
Magnússyni, Brynjólfi Sigurðssyni, Jóni
Árnasyni og Jóni Eggertssyni, var Skúla
landfógeta Magnússyni eptir undirlagi
Magnúsar amtmanns Gíslasonar og
Skúla sjálfs falið, að frambera fyrir
konunginn og stjórnina ýmsar óskir
landsbúa áhrærandi verzlunarástand
landsins.
Meðal þessara bæna er ein, sem
— með nauðsynlegum breytingum —
hefir inni að halda bendingu um, hvern-
ig stofna mætti hjer banka eða lánafje-
lag, ef þjóðbankinn danski, eins og út
lítur fyrir, ekki vill eiga hjer útibú. I
þriðja pósti þess álitsskjals frá Skúla,
sem bænarskránni fylgdi, segir svo:
1. Allir sjálfseignarbændur landsins
gætu, eptir skrá, sem sönnuð væri
með þingvitni, sett allar þær jarðir,
sem jeg eptir þeim jarðabókum, er
nú eru til taks, og eptir afgjaldinu
ætla á, að sjeu 200000 rd. virði, í
veð fyrir allt að 150000 rd. láni hjá
Kaupmannahafnar banka, eða þá
úr konungssjóði, gegn lagavöxtum.
Skyldu þeir setja þetta fje í verzl-
unina, og jafnframt tilfrekari vissu
halda reikning við bankann fyrir
þeim reiðupeningum, sem hver fyrir
sig kynni að geta sett inn í hann.
Framvegis skyldu þeir allajafna
tryggja allt það af eignum sínum,
sem tjóni er undirorpið, svo að inn-
stæðunni aldrei sje hætta búin.
2. Allur hreinn ávinningur af verzl-
uninni á þeim 5 ára tíma, sem hjer
ræðir um (því meiningin var að
gjöra að eins tilraun um stundarsak-
ir), borgist aptur upp í lánið, en
jafnframt verði hver jarðeigandi sam-
eigandi verzlunarinnar að tiltölu við
þá fasteign, sem í verzluninni stæði.
3. Engin jörð er tekin gild, sem áður
stendur í veði annað hvort til kon-
ungs fyrir sköttum, umboðsgjöldum
og eptirstöðvum, eða fyrir öðru op-
inberu fje, svo sem gjöldum til skóla,
kirkna og spítala, eða fyrir skuld-
um til Compagníisins (sem áður
var) eða öðrum útlendum skuldum.
En ekkert er því til fyrirstöðu að
fasteignin sje innanlands veðsett
manna á milli, eins og hún líka get-
ur gengið kaupum og sölum lands-
búa á meðal líkt og áður, allt ept-
Reykjavík, fimmtudaginn 12. desembermán. 1878.
— .......-..— . <
ir því hvort sá, sem fasteignina á,
að fimm árum liðnum hefir unnið
eða tapað við verzlunina, að tiltölu
við sameigendur sína.
J'etta er nú, eins og sagt var, ekki
nema bending, en það er bending i
sömu átt, og „ísafold11 um daginn drap
á. Fjeð til að stofna banka getur ekki
hugsazt fengið, nema gegn fullu laga-
veði og tn'ggingu, og eigi landssjóður
eða viðlagasjóður að láta það í tje, þá
verður hann að hafa sjálfseignir að
veði. þ>ví ekki færi það vel, eins og
oss minnir, vjer höfum sjeð á prenti, að
landssjóður eigi að hafa sínar eiginjarð-
ir, þjóðjarðirnar, að veði fyrir innstæðu
bankans. Eigi bankinn að vera eign
og stofnun landsins eða landssjóðsins
sjálfs, það er að skilja, leggi landsjóð-
ur sitt eigið fje til og reki bankann
fyrir sinn eigin reikning, sem aldrei
færi vel, þá þarf hann ekkert veð; hann
hefir því veg og vanda af öllu saman
sjálfur. En eigi bankinn, eins og nú
tíðkast, að vera hlutafjelag, þá er hann
eign þeirra, sem hlutast til um að
skjóta fje til hans, hvort þeir gjöra
þetta með reiðupeningum, eða fasteign-
arveðum fyrir því fje, sem aðrir, sem
sje landssjóður, kynni að lána stofnun-
inni. Annað mál er það, að landsjóður,
ef hann hefði traust á bankanum, eða
ef hann vill styrkja fyrirtækið, gæti
tekið þátt í stofnuninni og með því
eignazt fleiri eða færri hluti í honum,
en þetta getur eklci skeð nema með
lögum. pó þess sjeu dæmi, að bank-
ar hafi verið lögboðnir eða ijettara
valdboðnir, þá er það hvorki gott f
sjálfu sjer, nje á við vora tíma. Lands-
stjórnin gæti boðið mönnum til sam-
skota, annað hvort með reiðupeningum
eða með fasteignarveðum, og undir eins
boðið fje fram, eptir því, sem fasteign
væri í tje látin ; það sýndi sig þá, hvort
landsbúum væri alvara með að fá hjer
banka, eður ekki; en hitt, að vilja
stofna banka bæði af fje og jörðum
landssjóðsins, það getur ekki komið til
mála. Menn verða að muna, að bank-
ar eru ætlaðir til skyndilána með nokk-
uð hærri vöxtum, en lagavöxtum gegn
fasteignarveði, en þá er líka veðinu fyr-
ir lánum öðruvísi varið; þar er margt
tekið gilt, sem landssjóður ekki getur
tekið gilt, t. d. handfengin veð, veð-
göngur annara, víxlbrjef, o. fl Jjað er
með banka, eins og flest annað; hafi
landsbúar almennan og alvarlegan á-
huga á, að fá hann, þá geta þeir sjálf-
sagt fengið hann, — því þeir geta út-
vegað sjer hann sjálfir.
Sjeu, segjum 10000 jarðarhundruð
framboðin til veðs, þá ætti hjer um bil
500000 kr. að geta fengizt til láns, ef
jarðarhundraðið upp og ofan er virt á
100 krónur, en þessi 10000 hundruð
mega ekki vera veðsett landssjóði, eða
opinberum stofnunum áður; þar á móti
mega þau vera veðsett einstökum mönn-
um, ef þessir gefa leyfi sitt til hinnar
nýju veðsetningar; en undir eins kemur
20000 kr. hald á þessi 10000 jarðarhundr-
uð, sem gjalda verður landssjóði í vöxtu
á ári hverju. Aptur verður bankinn,
til þess að geta staðizt, sjálfsagt að
hafa að minnsta kosti 40000 kr. arð á
ári hverju; og nú kemur spurningin:
er von á því eins og ástatt er hjer á
landi? er verzlunin eða atvinnuvegirnir
í því horfi, að kaupmenn eða aðrir
standi sig við, að taka fje til láns upp
á 8 af hundraði, og borga það þó apt-
ur skilvíslega að_6 mánaða fresti ? — f>ví
sje það ekki, þá er enn þá of snemmt
að tala um banka hjá oss.
Aptur á móti er líklegra, að lán-
stofnun (Creditforening) geti staðizt hjer
á landi annaðhvort af viðlagasjóðs
eigin ramleik, eða þá með sameinuðum
kröptum landssjóðs og fasteignareig-
anda, og þó lánin, gegn veði í fasteign,
sjálfsagt verði að vera uppsegjanleg
eptir lengri eða skemmri tíma, svo fjeð
sje í veltu hjá sem flestum, eins og
þjer um daginn tókuð fram, þá er þó
stór munur á þessu fyrir lántakendur
og hinu, sem á sjer stað við banka,
að verða að láta sjer nægja skyndilán
upp á háa leigu. því ekki vitum vjer
til, að bankar gefi meira en hálfs árs lán
nema upp á handfengið veð í skulda-
brjefum, hlutabrjefum og öðrum verð-
skjölum, eða þá í gulli og silfri smíð*
uðu, það er að skilja í þeim munum,
sem hægt er að koma út við fullu verði.
Man jeg eptir því undir stríðinu 1848
—49 í Danmörku, að margir efnamenn
tóku lán í þjóðbankanum danska gegn
silfrum sínum og gripum, en þeir munu
hafa fleiri verið, sem ekki treystu sjer
til síðar meir að innleysa silfrin og grip-
ina, sem því urðu bankans eign, þeg-
ar skuldin kom í gjalddaga, eða vextir
ekki voru greiddir trúanlega.
A.
í 30. blaði „þ>jóðólfs“ hefir einhver
„Hrólfur" fundið það að Skagfirðingum
og Strandasýslumönnum, að þeir hafi
kosið 2 landshöfðingjaskrifara á þing.