Ísafold - 18.01.1879, Page 1

f
VI 2. Reykjavík, laugardaginn 18. janúarmán. 1879.
í „Norðlingi“ stóð fyrir skemmstu
grein, sem fór mörgum, en ekki fögr-
um, orðum um það, hversu embættis-
mannastjett vor sje landinu dýr, og hver
bagi landinu sje aó óþörfum embættis-
mönnum. Væri nú þetta sagt blátt á-
fram, og um leið bent á, hver af em-
bættum lands þessa væri óþörf, þá
gæti greinin gjört gagn, en eins og
hún er samin er hún öllu fremur til
þess, að efia kala til embættismanna-
stjettarinnar, heldur en til að bera sann-
leikanum vitni. Að brúka orðið: „lands-
ómagar11 um embættismennina, erhvorki
kurteist nje vel valið. Omagi er sá,
sem ekki vinnur fyrir sjer, og getur
því ekki átt heima hjá þeim, sem fyrir
umsamið kaup vinna fyrir landið, held-
ur i hæsta lagi hjá eptirlaunamönnum.
það er rjettmæli, að kalla embættis-
manninn vinnumann eða þjón landsins,
og það er landshöfðinginn fullt eins og
sýslumaðurinn eða klerkurinn, hversu
„veglegur og starfsamur11 sem þessi
ráðsmaður landsins annars er. J>ó nú
sum embætti kunni að vera óþörf, þá
er það heldur ekki embættismönnunum
sjálfum að kenna, heldur húsbóndanum,
stjórninni og þinginu, sem hleður ásig
hjúum að óþörfu.
En — er rjett að koma inn hjá
landsbúum kala til embættismannanna ?
Er það hollt fyrir landið og velferðar-
mál þess, að ein stjettin rísi öndverð
gegn annari? Veitir oss af, þó allir
væri samhuga og samtaka í því að vinna
landinu gagn, og er það hyggilegt, að
róa undir úlfúð og flokkadráttum ? Er
ekki meira en nóg af slíku og því líku
i sögu landsins, og hafa ekki þeir, sem
sáðu sundurlyndi, allajafna skorið upp
styrjöld? Hvað veldur þá þessari haf-
ísnepju, sem andar að norðan á móti
embættismönnnm vorum? Eru það of-
sjónir yfir þessum krónum, sem þeir
bera úr býtum? Aumur er öfundlaus
maður; enda hefir margur sveitaprest-
ur og sveitabóndi á góðri bújörð nota-
legri tekjur, (þó krónutalan kunni
að vera minni), en hinir „hálaunuðu11,
auk þess að hann er snöggt um óháðari
landsstjórninni, en þeir, sem, að yfir-
dómendunum einum undanskildum, í em-
bœttisstöð'u sinni ekkert sjálfstæði og
enga frægðarvon eiga, nema þá, sem
rómverskur rithöfundur kallar „frægð
auðsveipninnar11 (obsequiigloriam). Eða
eru það leifar af þeim ríg, sem á síð-
asta þingi var á milli deilda, og sem
hollast væri, að alaekkiá? Vjererum
of skammt komnir í stjórnfrelsi, til
þess oss henti, að skipta oss í flokka
og ekki hafa t. d. Norðmenn verið neinu
bættari fyrir þófið á milli bændaflokks-
ins og embættismannafl, milli „penna-
gæðinganna11 og „planka-aðalsins11, eins
og þeir eru kallaðir í Norvegi. þ>ó
stjórnarskráin og síðar þingsköpin
hafi búið svo um hnútana, að efri deild
alþingis varla getur orðið ofan á hjá
oss, eins og t. d. hjá Dönum, ef í hart
fer, þá mun það þó reynast happasælla
fyrir lagasetningar vorar og fjárveiting,
að gott samlyndi sje milli deilda í öllum
höfuðmálum.
Eru nú embættismennirnir sjálfir
saklausir af þessum kala, sem fram við
þá kemur? Bryddir ekki hjá þeim á
viðleitni við að hnappa sig saman í dilk,
tilvonandi „Valhallardilk11 líkast til, að
halda hóp sjer utan við það, sem ann-
ars hreifir sjer hjá landsbúum, að leiða
hjá sjer velferðarmál hinnar stjettarinn-
ar, bændanna, þó þeir sjeu hold af henn-
ar holdi, og láta þeir sjer ekki of mjög
nægja, samkvæmt munkareglunni gömlu
„að lofa heiminum að ganga sína götu,
gjöra embættisskyldu sína svona og
svona, og tala vel um ábótann ?“ Hugsi
þeir til að skapa gæðingaflokk sjer, þá
er hætt við þeir reyni, að til þess brest-
ur hjá þeim bæði á töluna og vigtina;
enda er maður ekki konungborinn fyrir
það, þó maður sje konungkjörinn, nje
merkilegur fyrir það, þó maður sje
merktur stjórninni. Hjer á ofan bætist
fleira. þ>ótt embættismenn vorir engan
veginn sjeu eptirbátar fyrri tímanna,
hvorki að embættisskyldurækni nje sið-
ferði, þá er hitt eins víst, bæði að hærri
embættin, að undanteknum yfirdómnum,
standa skör lægra síðan landshöfðingja-
dæmið var stofnað en áður, — því
„stiptsyfirvöldin11 eru „skuggi af veglegu
nafni11, biskupinn og amtmennirnir eru
nú lítið annað, en landshöfðingjaskrif-
arar — og svo hitt, að mennirnir sjálfir,
sem nú sitja i embættunum, standa em-
bættismönnum fyrri tíma, sjerílagi 18.
aldarinnar og fram á þá 19., á baki í
allri framtakssemi, andlegri og verk-
legri, fyrir utan embættisstöðuna. Kem-
ur þetta sjálfsagt með fram af þvi, að
bæði þingið og landsstjórnin sjer þeim
fyrir meiri vinnu, en áður tíðkaðist.
En allt fyrir það myndu þeir, margir
hverjir, auk þess að rækja embættin
forsvaranlega, geta sýnt rögg af sjer
landinu til uppbyggingar, efþeir hefði
viljann. Yfirvöld 18. aldarinnar og fram-
an af þessari voru hvatamenn og odd-
vitar landsbúa í öllum framförum, and-
legum og verklegum. þó þeir væri,
sumir hverjir, hjeraðsríkir, þá voru þeir
jafnframt vorir beztu búhöldar; þeir
hjeldu hóp gegn einokunarverzluninni
og unnu slig á henni, þeir bættu bjarg-
ræðisveguna, þeir hjálpuðu stórkostlega
á harðindaárunum; þeir voru vorir beztu
og sjer í lagi nytsömustu rithöfundar,
og ljetu ekki þar við lenda, að þjóna
embættunum. þeir voru raunar ekki
eins afkastamiklir í álitsskjölum, skýrsl-
um og brjefaskriptum, en þeir höfðu
aptur miklu meiri djörfung, meiri áhuga
á velferðarmálum landsins, og á því
að vekja, fræða og manna alþýðuna.
það er ekki þar fyrir, að enn þá eru
embættismenn uppi, sem annað meira
liggur eptir, en tómt pappírsgagn-
ið. Landlæknirinn hefir í 30 ár,
og þar yfir, barizt, og barizt góðri bar-
áttu fyrir betri læknaskipun og lækna-
kennslu í landinu sjálfu; hann hefir lagt
stund á að vekja eptirtekt innlendra og
útlendra á hlunnindum landsins, svo það
er honum fyrstum að þakka, að brenni-
steinsnám hefir að nýju á komizt, og
að kalkbrennsla er hjer byrjuð. Land-
fógetinn hefir gengið manna bezt fram
í að koma upp sjúkrahúsinu og þeim
bezta sparisjóði landsins, og stjórnað
honum svo, að hann hefir eflzt öðrum
viðlíka stofnunum landsins betur. En —
ein sóley, og þó tvær væru, gjöra ekki
sumar. Sömuleiðis hafa einstöku em-
bættismenn, sem enn þá eru uppi (Gunn-
lögsen og Egilssen eru dánir) auðgað
bókmenntir vorar, sjer í lagi biskupinn
á góðum guðsorðabókum; annars ligg-
ur flest í þessu tilliti eptir íslenzka
námsmenn erlendis, sem starfað hafa
fyrir fornfræða- bókmennta- og útlend
fjelög, fyrir ný Fjelagsrit o. s. frv., og
sem flestir hafa þagnað, þegar hingað
voru komnir. En verður þetta,
hvað með öðru lagt á borð við
kirkjusögu Finns biskups, sem enn
þá er og lengi verður ein bezta
uppsprettan til íslenzlcra sagnarita ?
hvað geta vorir tímar sýnt, sem að fjöl-
hæfni í því verklega, að menntunará-
huga og ástundun á framförum lands-
ins, komist til jafns við Lærdómslista-
fjelagsritin gömlu, við ferðabækur Egg-
erts, Bjama Pálssonar og Olavii, við
Deo, Regi, Patriæ, Minnisverð tíðindi,
Klausturpóstinn o. s. frv. það eru því
sannmæli, þegar Gröndal leggur 18.
öldinni þessi orð í munn:
Fjöllynd var eg, en fram mjer hrundu
Fólkum djarfir mínir arfar;
Man eg það af kosta kyni
Komu drengir frægir lengi.